حَدّاد ، أبوحفص، عمربن سلمة/ عمربن سالم/ عمروبن سلم حدّاد نیشابورى، از صوفیان بزرگ و مشایخ ملامتیه در قرن سوم. تاریخ ولادت او معلوم نیست. در روستاى كوردآباد/ كردی‌آباد (در راه بخارا در نزدیكى نیشابور) زاده شد. از دوران كودكى، خانواده و تحصیلات او اطلاع چندانى در دست نیست، همین قدر می‌دانیم كه از سادات نیشابور بوده و به آهنگرى اشتغال داشته و از همین رو به حدّاد ملقب شده است (رجوع کنید به سلمى، 1406، ص 115؛ هجویرى، ص 188، 190؛ عطار، ص 856). وى از شاگردان عبداللّه مهدى باوردى (ابیوردى) و فردناشناسى به نام على نصرآبادى و از یاران و مصاحبان احمدبن خضرویه*، ابوتراب نخشبى* و بایزید بسطامى* بود (سلمى، 1406، همانجا؛ قشیرى، ص 410؛ هجویرى، ص 188؛ جامى، ص 56).

حدّاد از مشایخ متقدم تصوف حوزه خراسان بود كه هم در شیوخ آن حوزه و حوزه بلخ و هم در شیوخ حوزه بغداد، خصوصآ جنید بغدادى*، تأثیرات عمیقى گذاشت و نزد آنها از منزلت و جایگاه ویژه‌اى برخوردار شد (براى ارتباط حوزه تصوف نیشابور با حوزه تصوف بلخ و بغداد رجوع کنید به عطار، ص 394؛ عفیفى، ص 32ـ33؛ براى ارتباط او با جنید رجوع کنید به هجویرى، ص 189؛ غزالى، ج 2، ص 549؛ نیز رجوع کنید به ملامتیه*). از جمله آن عرفا و مشایخ بودند: ابوعثمان حیرى، كه بعدها داماد و جانشین حدّاد شد؛ ابوالفوارس شاه شجاع كرمانى؛ عبداللّه مرتعش*؛ محفوظ‌بن محمود نیشابورى؛ ابومحمد عبداللّه‌بن محمد خرّاز و محمدبن عبدالوهاب ثقفى* (سلمى، 1406، ص 116؛ قشیرى، ص407، 409؛ هجویرى، ص71، 203؛ جامى، ص56، 138، 160، 207، 211). هر چند طریقت ملامتیه مدتها پیش از ابوحفص به وجود آمده بود، او و حمدون قصّار* را نخستین و مهم‌ترین مروّجان ملامتیه در خراسان و واضع و تدوین‌كننده مهم‌ترین اصول آن دانسته‌اند (رجوع کنید به زرین‌كوب، ص 336؛ عفیفى، ص 33؛ گولپینارلى، ص 10، 19، 31). اهمیت حدّاد در این زمینه به حدى بود كه وى را شیخ ملامت خوانده‌اند (جامى، ص 56). وى به قرآن و سنّت سخت پای‌بند بود (سلمى، 1405، ص 145؛ جامى، همانجا)، اما به سبب اصرارش در پنهان داشتن حقیقت احوال خویش، وى را به زندقه متهم كردند (زرین‌كوب، ص 342).

تذكره‌نویسان تاریخ وفات حدّاد را بین 260 تا 270 ثبت كرده‌اند (رجوع کنید به سمعانى، ج 2، ص 182؛ جامى، همانجا). قبر وى در نیشابور است (سمعانى، همانجا).

از حدّاد اثر مكتوبى در دست نیست، اما ظاهراً با برخى بزرگان صوفیه معاصر خود مكاتبه داشته است (براى نمونه رجوع کنید به سلمى، 1405، ص 153). كامل‌ترین تعریفاتى كه از اساس فكرى ملامتیان و امهات مسائل تعلیمى آنان به دست آمده، از سخنان اوست (رجوع کنید به همان، ص 143، 166، و جاهاى دیگر، كه به‌تفصیل مشخصات اهل ملامت را به نقل از أبوحفص حدّاد آورده است؛ عفیفى، همانجا؛ براى اطلاع بیشتر رجوع کنید به ملامتیه*). سخنان وى درباره فتوت*، نشان دهنده رابطه بسیار نزدیك ملامتیه و فتیان است (رجوع کنید به سلمى، 1406، ص 118؛ زرین‌كوب، ص 349، 419). او درباره تصوف و آداب سیر و سلوك و موضوعاتى چون ذكر، سماع، كرم و بخل و ایثار، شوق و محبت، آفات نفس، آداب سفر، ترك تكلف، احكام و آداب فقر، و آداب اشتغال به كسب نیز سخنانى دارد (رجوع کنید به هجویرى، ص57، 188ـ191، 404، قشیرى، ص406؛ سهروردى، ص101، 123؛ عطار، ص 390ـ 400؛ باخرزى، ج2، ص106، 155ـ156).

---

منابع :
(1) یحیی‌بن احمد باخرزى، اوراد الاحباب و فصوص الآداب، ج 2: فصوص الآداب، چاپ ایرج افشار، تهران 1358ش؛
(2) عبدالرحمان‌بن احمد جامى، نفحات الانس، چاپ محمود عابدى، تهران 1370ش؛
(3) عبدالحسین زرین‌كوب، جستجو در تصوف ایران، تهران 1363ش؛
(4) محمدبن حسین سلمى، اصول الملامتیة و غلطات الصوفیة، چاپ عبدالفتاح احمد الفاوى محمود، (قاهره) 1405/1985؛
(5) همو، طبقات الصوفیة، چاپ نورالدین شریبه، حلب 1406/1986؛
(6) سمعانى؛
(7) عبدالقاهربن عبداللّه سهروردى، آداب المریدین، ترجمه عمربن محمد شیركان، چاپ نجیب مایل هروى، تهران 1363ش؛
(8) محمدبن ابراهیم عطار، تذكرةالاولیاء، چاپ محمد استعلامى، تهران 1378ش؛
(9) ابوالعلاء عفیفى، الملامتیة و الصوفیة و اهل الفتوة، (قاهره) 1364/1945؛
(10) محمدبن محمد غزالى، كیمیاى سعادت، چاپ حسین خدیوجم، تهران 1364ش؛
(11) عبدالكریم‌بن هوازن قشیرى، الرسالة القشیریة، چاپ معروف زریق و على عبدالحمید بلطه‌جى، بیروت 1408/1988؛
(12) عبدالباقى گولپینارلى، ملامت و ملامتیان، ترجمه توفیق ه . سبحانى، تهران 1378ش؛
(13) علی‌بن عثمان هجویرى، كشف المحجوب، چاپ محمود عابدى، تهران 1383ش.

/ فاطمه رحیمى /