حامد بیسارانى ، ملقب به كاتبالاسرار، عارف و فقیه شافعى و شاعر كُرد. او بین سالهاى 1225 تا 1230 در روستاى بیساران (در حوالى سنندج) یا در قریه كَكْلیآوا به دنیا آمد و پس از فراگیرى مقدمات علوم دینى و ادبى نزد پدرش، ملاعلى، براى ادامه تحصیل به سنندج و دیگر شهرهاى كردستان سفر كرد و اجازه تدریس گرفت (رجوع کنید بهمدرّس، ص 147ـ148؛ مردوخ روحانى، ج 1، ص450ـ451).
حامد بیسارانى تحت ارشاد محمدصدیق نقشبندى، از خلفاى خالدِ شهرزورى، به طریقت مجددیه* نقشبندیه روى آورد و بعد از درگذشت وى به خدمت شیخعثمان سراجالدین پیوست (رجوع کنید به حامد بیسارانى، گ 6ـ8) و پس از چندى سلوك، شیخ او را با لقب كاتبالاسرار، منشى مخصوص خود كرد (مدرّس، ص 148؛ مردوخ روحانى، ج 1، ص 452). شیخ عثمان در زمان اقامتش در خانقاه مولانا خالد (ح 1250ـ1260) در سلیمانیه، ملاحامد را به همراه داشت (مدرّس، همانجا).
حامد بیسارانى، افزون بر استادش، از افكار خالد نقشبندى* و شیخاحمد سرهندى*، نیز تأثیر پذیرفته و به عرفان مولوى* و ابنعربى* توجهى ویژه داشته است. او پس از مرگ شیخعثمان (1283)، در خدمت فرزندان وى باقى ماند تا اینكه، احتمالاً در 1312، در بیاره درگذشت (مدرّس، ص 149).
حامد بیسارانى به استنساخ كتابها (رجوع کنید به حامد بیسارانى، گ 2ـ3؛ مدرّس، ص 148؛ حیرت سجادى، ص 216)، تدریس و وعظ میپرداخت و شعر هم میسرود (رجوع کنید به حامد بیسارانى، گ 241ـ242؛ مدرّس، ص 148ـ149؛ مردوخ روحانى، ج 1، ص 426، 451ـ452). آثار او عبارتاند از: 1) شرح مثنوى مولوى، در سه جلد، كه آن را در 1281 به پایان برده و در آن از جواهرالاسرار و زواهر الانوار تاجالدین حسین خوارزمى* تأثیر پذیرفته است (براى نسخههاى آن رجوع کنید به مدرّس، ص 148). 2) ریاض المشتاقین، به فارسى، در مناقب مولانا خالد شهرزورى و شیخعثمان سراجالدین و شیخاحمد سرهندى، مشتمل بر مقدمه و سه روضه و خاتمه. حامد بیسارانى این اثر را با اجازه شیخعثمان نگاشته است (رجوع کنید به گ 5). 3) عقیده ایمان و اسلام، منظومهاى به كُردى اورامانى كه عبدالكریم مدرّس آن را به كُردى سورانى ترجمه و منتشر كرده است (مدرّس، همانجا؛ مردوخ روحانى، ج 1، ص 453). 4) شرح منظومه ابنرسلان، به فارسى، در فقه و عقاید. 5) حواشى بر منظومه گلشن راز شبسترى، به فارسى. 6) شرح منظومه الزبّدة، به فارسى، در فقه شافعى. 7) شرح منظومه رَفْع الخفا فى شرح ذات الشفاء، اثر حاج سردشتى هزارمیردى، در سیرت پیامبر اكرم، به فارسى (رجوع کنید به مدرّس؛ مردوخ روحانى، همانجاها).
منابع : (1) حامد بیسارانى، ریاضالمشتاقین، نسخه عكسى كتابخانه بنیاد دایرةالمعارف اسلامى، ش 34566؛ (2) عبدالحمید حیرت سجادى، شاعران كرد پارسیگوى، تهران 1375ش؛ (3) عبدالكریم مدرس، علماؤنا فى خدمةالعلم و الدین، چاپ محمدعلى قرهداغى، بغداد 1403/1983؛ (4) بابا مردوخ روحانى، تاریخ مشاهیركرد، ج 1، تهران 1364ش.