چُوار ، بخش و شهرى در شهرستان ایلام از استان ایلام.

1) بخش چوار. در مغرب و شمال‌غربى شهرستان ایلام واقع و مشتمل است بر دو دهستان به نامهاى اَرْكَوازى و بولى و یك شهر به نام چوار (مركز بخش). آبادیهاى آن عمدتآ در دشت واقع‌اند. رشته‌كوه زاگرس در قسمتهاى شمال، شمال‌شرقى و شمال‌غربى آن امتداد دارد، از جمله رشته كوه نسبتآ طولانى شَرَه‌زول (بلندترین قله ح 050، 2 متر) به‌طول حدود 41كیلومتر از شمال‌غربى به جنوب‌شرقىِ بخش، كوههاى نیمه‌جنگلىِ اللّه‌خدا (بلندترین قله ح 690، 1 متر)، گِنو (بلندترین قله ح 692 ، 1 متر)، تُواشیرخانى (بلندترین قله ح 505 ، 1 متر) و چَكبورَه (بلندترین قله ح 302 ، 1 متر؛ جعفرى، ج1، ص76، 167، 194، 360، 481). تپه وَركبود (رجوع کنید به ادامه مقاله) در مغرب آبادى آوِه‌زا (حدود چهار كیلومترى شمال‌غربى شهر چوار)، تنگ گورى در جنوب‌غربى آبادى بانْاَمرود (حدود پانزده كیلومترى شمال‌غربى شهر چوار) و تنگِ حوزه قالب در جنوب‌غربى آبادى پَلگانه (حدود چهارده كیلومترى شمال‌غربى شهر چوار) قرار دارد.

رودهاى بخش عبارت‌اند از: رود فصلى تَلخاب، به‌طول حدود 43 كیلومتر، با جهت جنوب‌غربى، كه پس از عبور از چمنزار بولى وارد عراق می‌گردد؛ كَلال رود، به طول حدود بیست‌وپنج كیلومتر، كه از دامنه كوههاى شره زول و اللّه‌خدا سرچشمه می‌گیرد و با جهت جنوبى از دهستان اَركوازى می‌گذرد و به رود خوش می‌ریزد؛ رود چوار، به طول حدود بیست‌وپنج كیلومتر، كه سرچشمه آن ارتفاعات واقع در حدود هفت كیلومترى شمال‌غربى شهر ایلام و جهت آن جنوب‌غربى است به رود چم آب می‌پیوندد و پس از طى حدود دو كیلومتر به رود خوش می‌ریزد (همان، ج 2، ص 150، 194، 399ـ 400). در این بخش چشمه‌هاى بسیارى وجود دارد و اهالى آن عمدتآ به كشاورزى، باغدارى، دامدارى، مرغدارى، زنبوردارى و از صنایع‌دستى به فرش‌بافى اشتغال دارند. گندم، جو و دام زنده آن صادر می‌شود. بخش چوار داراى معادن شن و ماسه، سنگ ساختمانى، گچ، زغال‌سنگ و نفت است. اهالى آن شیعه‌اند و به زبان فارسى با گویشهاى كردى و لرى و در قسمتهاى غربى، به سبب مجاورت با مرز عراق، به زبان عربى تكلم می‌كنند (فرهنگ جغرافیائى آبادیها، ج 5، ص 1، 23، 38، 40، 48، 56). طوایفى از ایلات اركوازى، از جمله مَلْكِشْوَنْدى و قَرِه‌شْوَندى، و نیز طوایفى از ایل بولى در آن ییلاق و قشلاق می‌كنند (همان، ج 56، ص 38؛ نیز رجوع کنید به مركز آمار ایران، 1378ش، ص 35). در 1375ش، جمعیت بخش 195،8 تن بوده است كه 713،2 تن (ح 33%) آنها روستانشین بوده‌اند (همو، 1376ش الف، ص 2). راه اصلى ایلام ـ ایوان ـ گیلان غرب از این بخش می‌گذرد.

چوار در 1316ش یكى از بخشهاى شهرستان ایلام از استان پنجم (كردستان) بود (ایران. قانون تقسیمات كشورى آبان 1316، ص 9). در 1355ش، بخش چوار به مركزیت شهر چوار، از تقسیمات استان ایلام شد (ایران. قوانین و احكام، ص 700).

برخى از آثار تاریخى چوار عبارت‌اند از: تپه وركبود، با گورهایى متعلق به اواخر سده هشتم پیش از میلاد و چند گور با اشیایى متعلق به 1200ق م، بقعه سیدمحمد در چمن‌بولى، بقعه حاجی‌بختیار در روستایى به همین نام در نوزده كیلومترى شمال‌غربى شهر چوار، و بقعه سیدعیسى در آبادى بانْسَرو (سَروْصول)، در 23 كیلومترى شمال‌غربى شهر چوار (فرهنگ جغرافیائى آبادیها، ج 56، ص 39، 42؛ علیزاده و ابراهیم‌زاده، ص78). آبادیهاى بخش چوار، مانند دیگر شهرها و آبادیهاى غرب كشور، در جنگِعراق با ایران* آسیب دید (رجوع کنید به ارتش جمهورى اسلامى ایران در هشت سال دفاع مقدس، ج5، ص182).

2) شهر چوار، مركز بخش چوار. در ارتفاع حدود 010، 1 مترى، در حدود پنجاه كیلومترى شمال‌غربى شهر ایلام و در مسیر راه اصلى ایلام ـ كرمانشاه قرار دارد. شهر چوار با كوههاى گنو در حدود 5ر2 كیلومترى شمال‌غربى، كرمرور در حدود سه كیلومترى مشرق و پلل‌غاز در حدود 5ر1 كیلومترى جنوب‌غربى احاطه شده است و رود چوار در جنوب غربى آن جریان دارد. آب و هواى آن معتدل و نیمه مرطوب است. بالاترین دماى سالیانه آن ْ6ر37 در مرداد و شهریور و كمترین آن ْ10- در اسفند و میانگین بارش سالانه آن حدود 667 میلیمتر است (سازمان هواشناسى كشور، ص 64). این شهر با راه اصلى به شهرهاى ایلام و ایوان (حدود هفده كیلومتر به سمت شمال) مرتبط است. راه اصلى ایلام ـ اسلام‌آباد غرب نیز از آن می‌گذرد. جمعیت شهر در 1375ش،482 ، 5 تن ضبط شده است (مركز آمار ایران، 1376ش ب، ص هفتاد و پنج). از آثار تاریخى این شهر، قلعه پشت قلعه/ پشت قلاع متعلق به دوره ساسانى است (فرهنگ جغرافیائى آبادیها، ج 56، ص 40).

چوار در حدود دویست سال پیش، با اسكان اجبارى یكى از تیره‌هاى مَلكشوَندى (از ایل اَركوازى) به نام چوار، شكل گرفته و به‌تدریج روستایى به نام چوار به وجود آمده است، با این حال آثار متعلق به دوره ساسانى در شمال آن مشاهده می‌شود (فرهنگ جغرافیائى آبادیها، همانجا؛ رزم‌آرا، ج 5، ص 134). در حدود 1331ش، حسینعلى رزم‌آرا (همانجا) نوشته كه جمعیت آبادى چوار چهارصد تن و محصولات آنجا گندم، جو، حبوبات و برنج است. وى نیز از بافت قالیچه و گلیم در آنجا سخن می‌گوید. آبادى چوار در 1344ش به شهر تبدیل شد (ایران. وزارت كشور. معاونت سیاسى، ص 18).

---

منابع :
(1) اطلس راههاى ایران، تهران: گیتاشناسى، 1369ش؛
(2) ایران. قانون تقسیمات كشورى آبان 1316، قانون تقسیمات كشور و وظایف فرمانداران و بخشداران، مصوب 16 آبان ماه 1316، چاپ دوم، تهران (بی‌تا.)؛
(3) ایران. قوانین و احكام، مجموعه قوانین و مقررات مربوط به وزارت كشور: از آغاز پیروزى انقلاب اسلامى تا پایان سال 1369، تهران 1370ش؛
(4) ایران. وزارت كشور، تقسیمات كشور شاهنشاهى ایران، تهران 1355ش؛
(5) ایران. وزارت كشور. معاونت سیاسى. دفتر تقسیمات كشورى، نشریه تاریخ تأسیس عناصر تقسیماتى به همراه شماره مصوبات آن، تهران 1380ش؛
(6) عباس جعفرى، گیتاشناسى ایران، تهران 1368ـ1379ش؛
(7) ارتش جمهورى اسلامى ایران در هشت سال دفاع مقدس، تألیف محمد جوادی‌پور و دیگران، تهران: سازمان عقیدتى سیاسى ارتش جمهورى اسلامى ایران، 1373ـ1376ش؛
(8) رزم‌آرا؛
(9) سازمان هواشناسى كشور، سالنامه آمارى هواشناسى: 76ـ 1375، تهران 1378ش؛
(10) على علیزاده و حسن ابراهیم‌زاده، سیماى ایلام: سراى صداقت، قم 1377ش؛
(11) فرهنگ جغرافیائى آبادیهاى كشور جمهورى اسلامى ایران، ج :56 ایلام، تهران: سازمان جغرافیائى نیروهاى مسلح، 1372ش؛
(12) مركز آمار ایران، سرشمارى اجتماعى ـ اقتصادى عشایر كوچنده :1377 نتایج تفصیلى كل كشور، تهران 1378ش؛
(13) همو، سرشمارى عمومى نفوس و مسكن :1375 شناسنامه آبادیهاى كشور، استان ایلام، شهرستان ایلام، تهران 1376ش الف؛
(14) همو، سرشمارى عمومى نفس و مسكن :1375 نتایج تفصیلى كل كشور، تهران 1376ش ب؛
(15) نقشه تقسیمات كشورى ایران، مقیاس 000،500 ،1:2، تهران: گیتاشناسى، 1377ش؛
(16) نقشه تقسیمات كشورى جمهورى اسلامى ایران، مقیاس 000، 500، 1:2، تهران: سازمان نقشه‌بردارى كشور، 1383ش.

/ معصومه بادنج /