responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 5552

 

چَمْچَمال ، منطقه‌اى قدیمى در مشرق استان كرمانشاه. نام چمچمال از دو واژه كردى چَم به معناى رود و چمال/ جمال (نام شخص) تشكیل شده (د.ایرانیكا، ذیل مادّه) و در منابع قدیمى به صورتهاى جمجمال (رجوع کنید به حمداللّه مستوفى، نزهةالقلوب، ص 107) و چبچمال (شرف‌الدین على یزدى، ص 480) نیز آمده است. چمچمال دشت آبرفتى حاصلخیزى در رشته كوه زاگرس شمالى است كه حد شمالى آن تنگ دینَوَر در مسیر كرمانشاه ـ همدان و حد جنوبى آن ارتفاعات بخش مركزى شهرستان هرسین (در استان كرمانشاه) است. ارتفاعات پرّو* در مغرب، شیرِز در جنوب، كوههاى دالاخانى و اَمْرُوِله در شمال و شمال‌شرقى این دشت را احاطه كرده‌اند (رجوع کنید به اطلس گیتاشناسى استانهاى ایران، ص 162؛
رزم‌آرا، ج 5، ص 129؛
جعفرى، ج 1، ص 131، 244، 369). رودهاى گاماسب* و دینور و چشمه‌هاى فراوانى در آن جارى است و حدود 676 میلیمتر بارش سالانه دارد (جعفرى، ج 2، ص 236، 414ـ417؛
حریریان، ص 333).

دشت چمچمال، به سبب آب و هواى مناسب و موقعیت ارتباطى ویژه میان فلات ایران و بین‌النهرین، از قدیم اهمیت داشته (رجوع کنید به گیرشمن، ص 158؛
سلطانى، ج 1، ص 20، 127ـ128) و همواره مورد توجه حكام بوده است، از جمله در دوره مغولان و تیموریان و صفویان، كه آمد و شد نظامى و تجارى و زیارتى از این دشت انجام می‌شده و بناهاى بسیارى، به‌ویژه در بیستون (مهم‌ترین آبادى دشت) و نزدیك آن، احداث شده است (رجوع کنید به حمداللّه مستوفى، نزهةالقلوب، همانجا؛
همو، تاریخ گزیده، ص 607؛
شرف‌الدین على یزدى، ص 480ـ481).

در دوره قاجار (1210ـ1304ش)، چمچمال بلوكى با 43 آبادى و محصولاتى چون گندم، جو، حبوبات و فراورده‌هاى باغى بود و برخى از آبادیها و سرابهاى دشت، در تملك افراد خاصى قرار داشت، مانند آبادى سَمَنگان كه در اختیار اعتمادالسلطنه بود (رجوع کنید به اعتمادالسلطنه، ج 4، ص 2253ـ2255). در حدود 1330ش، چمچمال 97 آبادى و700 ‘13 تن جمعیت داشت و دهستانى در بخش صحنه شهرستان كرمانشاه بود. آبادیهاى بیستون، بَدِرْبان، سفیدِچقا، سمنگان و كاشانْتو، كه نام آنها در دوره قاجار نیز آمده‌است، از مهم‌ترین آبادیهاى دشت در این سال بوده‌اند (رجوع کنید به رزم‌آرا، همانجا).

در چمچمال آثار طبیعى و تاریخى فراوانى وجود دارد، كه از آن جمله است: دریاچه‌اى معروف به شیطان بازار كه گفته می‌شود ییلاق خسروپرویز بوده است، طاق فرهاد آتش، مكانى معروف به نظرگاه مولى و مغارى در تنگ دینور (اعتمادالسلطنه، ج 4، ص 2255). در كتاب كرمانشاهان ـ كردستان 84 محوطه، بنا یا اثر قدیمى چمچمال ذكر شده است، مشتمل بر آثار پیش از اسلام و دوره اسلامى، از جمله امامزاده‌ها، تپه‌هاى قدیمى، قِلاع، پلها و قبرستانهاى قدیمى (رجوع کنید به گلزارى، ج 1، ص 299ـ421؛
نیز رجوع کنید به كرمانشاهان باستان، ص 42ـ44، 68ـ72، و جاهاى دیگر).

اهالى چمچمال عمدتآ از طایفه زنگنه*اند. آنها در پرورش دام، به‌ویژه اسب، شهرت داشتند. شیخ علی‌خان زنگنه*، وزیر سلطان سلیمان اول صفوى، اهل آنجا بود (رشیدیاسمى، ص 63؛
سلطانى، ج 1، ص 20). امروزه چمچمال دهستانى در بخش بیستون شهرستان هرسین است و اهالى آن ــ به‌ویژه پس از اصلاحات ارضى دهه 1340ش، كه محدودیتهایى براى دامپرورى پدید آوردــ به كشاورزى اشتغال دارند (ایران. وزارت كشور، ذیل «استان كرمانشاه»؛
حریریان، ص 336ـ337). در سرشمارى 1375ش، جمعیت دهستان چمچمال 587،21 تن ذكر شده كه حدود 80% جمعیت بخش بوده است (رجوع کنید به مركز آمار ایران، ص 2).

نیز رجوع کنید به بیستون*


منابع :
(1) اطلس گیتاشناسى استانهاى ایران، تهران: گیتاشناسى، 1383ش؛
(2) اعتمادالسلطنه؛
(3) ایران. وزارت كشور. معاونت سیاسى. دفتر تقسیمات كشورى، نشریه عناصر و واحدهاى تقسیمات كشورى (تا پایان آبان 1384)، تهران 1384ش؛
(4) عباس جعفرى، گیتاشناسى ایران، تهران 1368ـ1379ش؛
(5) محمود حریریان، «تحول اقتصاد روستایى در دشت چمچمال»، مجله دانشكده ادبیات و علوم انسانى دانشگاه فردوسى، سال 12، ش 2 (تابستان 1355)؛
(6) حمداللّه مستوفى، تاریخ گزیده؛
(7) همو، نزهةالقلوب؛
(8) رزم‌آرا؛
(9) غلامرضا رشیدیاسمى، كرد و پیوستگى نژادى و تاریخى او، تهران 1363ش؛
(10) محمدعلى سلطانى، جغرافیاى تاریخى و تاریخ مفصل كرمانشاهان (باختران)، ج 1، تهران 1370ش؛
(11) شرف‌الدین على یزدى، ظفرنامه، چاپ عصام‌الدین اورونبایوف، تاشكند 1972؛
(12) كرمانشاهان باستان: از آغاز تا آخر سده سیزدهم هجرى قمرى، (بی‌جا، بی‌تا.)؛
(13) مسعود گلزارى، كرمانشاهان ـ كردستان، ج 1، تهران [? 1357ش[؛
(14) رومن گیرشمن، ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه محمد معین، تهران 1374ش؛
(15) مركز آمار ایران، سرشمارى عمومى نفوس و مسكن :1375 شناسنامه آبادیهاى كشور، استان كرمانشاه، شهرستان هرسین، تهران 1376ش؛


(16) EIr., s.v. "Camcamal" (by Abdollah Mardukh).

/ آزیتا رجبى /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 5552
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست