چَقابَل (چَغابَل) ، شهرى در شهرستان كوهدشت دراستان لرستان. شهر، مركز بخش رومِشكان است و در جنوب شهرستان كوهدشت، در دشتى در ارتفاع 095 ‘1 مترى واقع است. این شهر تقریبآ در قسمت شرقى بخش و قسمت میانى دهستان رومشكان شرقى قرار دارد و فاصله آن با شهر كوهدشت (مركز شهرستان) در شمال، حدود 46 كیلومتر است.

رشته كوه زاگرس مركزى در شمال و جنوب آن امتداد دارد. كوههاى مِلِه (بلندترین قله ح 950 ‘1متر) در حدود شش كیلومترى جنوب‌شرقى و كوه سِدِن (بلندترین‌قله ح 307 ‘1 متر) در حدود شش كیلومترى شمال‌غربى شهر (داراى معادن فعال گچ‌وآهك) واقع است (فرهنگ جغرافیائى آبادیها، ج 57، ص136، 239ـ240؛ نیز رجوع کنید به جعفرى، ج1، ص300، 516). در حدود پنج كیلومترى شمال‌شرقى شهر، تنگ بَرْده قرار دارد. میانگین بیشترین دماى شهر در تابستانها ْ40 و میانگین كمترین آن در زمستانها ْ7- و میانگین بارش سالانه آن حدود 450 میلیمتر است. آب آشامیدنى اهالى از چاهها تأمین می‌شود. در اطراف شهر گندم، جو، انار و انجیر به عمل می‌آید كه بیشتر صادر می‌شوند (فرهنگ جغرافیائى آبادیها، ج 57، ص 136ـ 137، 238).

شهر چقابل با راه فرعى آسفالت شده، به طول حدود هفت كیلومتر، به راه اصلى شهرهاى پل‌دختر ـ اسلام‌آباد غرب متصل است.

از مهم‌ترین آثار قدیمى شهر، تپه معروف چغابل (چغا به معناى تپه، بل به معناى بلند) در شمال شهر است كه قدمت آن به پیش از تاریخ می‌رسد و جزو آثار ثبت شده استان است. نام چقابل نیز از همین تپه گرفته شده است (ایزدپناه، ج1، ص315؛ سازمان برنامه و بودجه استان لرستان، ص 106). این تپه حدود 25 متر بلندى و حدود دویست متر قطر دارد و بر روى آن و در اطرافش، آثار سفالى متعلق به دوران پیش از اسلام، سفالهاى منقوش، سنگهاى چخماق و آثار تاریخى دیگرى مانند ظروف پایه‌دار سفالى به‌دست آمده است (ایزدپناه، ج 1، ص 315ـ316، 382). همچنین آثار مقبره‌اى مخروطى شكل (از سنگ و گچ) در حدود چهار كیلومترى جنوب شرقى شهر (كنار آبادى بازْوَندِ اصل، احتمالا مربوط به سده هشتم) و نیز آثار دژِ باستانى زاخه/ زاغه در حدود دو كیلومترى مشرق شهر دیده می‌شود (فرهنگ جغرافیائى آبادیها، ج 57، ص 29؛ ایزدپناه، ج 1، ص 316، 320ـ321).

در 1335ش، نام آبادى چقابل در شهرستان خرّم‌آباد آمده است (ایران. وزارت كشور. اداره كل آمار عمومى،ج 1، ص 203). در 1368ش، با تشكیل شهرستان كوهدشت و بخش رومشكان، آبادى چقابل مركز بخش گردید و در 17 شهریور 1375 به شهر تبدیل شد (ایران. وزارت كشور. معاونت سیاسى، 1380ش ب، ص 76؛ ایران. قوانین و احكام، ص 462). جمعیت آن در 1375ش،325 ‘3 تن بوده است (مركز آمار ایران، 1376ش، ص 2). در اطراف شهر، عشایر اَمرایی‌سورى و طرحان ییلاق و عشایر دَلفان، طرحان و كوهدشت (در دهستان رومشكان شرقى) قشلاق می‌كنند (همو، 1378ش، ص 153). اهالى چقابل به فارسى با گویش لرى سخن می‌گویند و شیعه دوازده امامی‌اند (فرهنگ جغرافیائى آبادیها، ج 57، ص 137).

در 1320ش، حاج‌على رزم‌آرا (ص220، 222)، در برشمردن آثار قدیمى طرهان، با ذكر نام چقابل، از آثار باقی‌مانده شهرى ویران و خندق و برجهایى در رومشكان یاد كرده است. در 1329ش، كریمى (ص 125ـ126) به تپه چغابل و حفارى انجام شده در آنجا اشاره كرده است. در حدود 1330ش، حسینعلى رزم‌آرا (ج 6، ص 110) آبادى چَقابَل را مركز دهستان رومشكان خوانده و از چادربافىِ اهالى و سكونت طایفه امرایى در آنجا یاد كرده است.

---

منابع :
(1) ایران. قوانین و احكام، مجموعه قوانین سال 1375، تهران : روزنامه رسمى كشور، 1376ش؛
(2) ایران. وزارت كشور. اداره كل آمار عمومى، گزارش خلاصه سرشمارى عمومى كشور در سال 1335، ج :1 تعداد و توزیع ساكنین كشور، تهران 1339ش؛
(3) ایران. وزارت كشور. معاونت سیاسى. دفتر تقسیمات كشورى، نشریه اسامى عناصر و واحدهاى تقسیماتى (به همراه مراكز)، تهران 1380ش الف؛
(4) همو، نشریه تاریخ تأسیس عناصر تقسیماتى به همراه شماره مصوبات آن، تهران 1380ش ب؛
(5) حمید ایزدپناه، آثار باستانى و تاریخى لرستان، تهران 1363ش؛
(6) عباس جعفرى، گیتاشناسى ایران، تهران 1368ـ1379ش؛
(7) حاج‌على رزم‌آرا، جغرافیاى نظامى ایران: لرستان، تهران 1320ش؛
(8) حسینعلى رزم‌آرا؛
(9) سازمان برنامه و بودجه استان لرستان. معاونت آمار و اطلاعات، آمارنامه استان لرستان 1376، (خرم‌آباد)1377ش؛
(10) فرهنگ جغرافیائى آبادیهاى كشور جمهورى اسلامى ایران، ج :57 كوهدشت، تهران: سازمان جغرافیائى نیروهاى مسلح، 1375ش؛
(11) بهمن كریمى، راههاى باستانى و پایتختهاى قدیمى غرب ایران، (تهران) 1329ش؛
(12) مركز آمار ایران، سرشمارى اجتماعى ـ اقتصادى عشایر كوچنده :1377 جمعیت عشایرى دهستانها، كل كشور، تهران 1378ش؛
(13) همو، سرشمارى عمومى نفوس و مسكن :1375 شناسنامه آبادیهاى كشور، استان لرستان، شهرستان كوهدشت، تهران 1376ش؛
(14) نقشه راهنماى كوههاى زاگرس (استان لرستان)، مقیاس772 ‘1:300، تهران: گیتاشناسى، (بی‌تا.)؛
(15) نقشه راههاى ایران، مقیاس000 ‘250 ‘1:2، تهران: گیتاشناسى، 1380ش.

/ وحید ریاحى /