چَغَلْوَندى ، بخش و شهرى در شهرستان خرّم‌آباد استان لرستان.

1) بخش چغلوندى، به مركزیت شهر چغلوندى، در شمال شهرستان خرّم‌آباد واقع و مشتمل است بر دو دهستان بیرانوند جنوبى و شمالى (ایران. وزارت كشور. معاونت سیاسى، 1384ش، ذیل «استان لرستان»).

آب و هواى این بخش نیمه‌مرطوب و سرد است. كوههاى متعددى، كه از ارتفاعات زاگرس و اشتران‌كوه محسوب می‌شوند، در این بخش امتداد دارند، از جمله خرسان‌كوه و ریمله (هر كدام با بیش از 800‘2 متر ارتفاع) و كوه رنجه به ارتفاع حدود 700‘2 متر (جعفرى، ج 1، ص 232، 274، 277).

آب مصرفى بخش از رود هُرّو، نهر بزهل و چشمه‌هاى متعدد تأمین می‌گردد (حسینعلى رزم‌آرا، ج 6، ص 112؛ فرهنگ جغرافیائى آبادیها، ج 58، ص170؛ ایزدپناه، ج 3، ص 223). دامدارى و قالی‌بافى شغل اصلى مردم آنجاست (فرهنگ جغرافیائى آبادیها، ج 58، ص 171؛ ساكى، ص 153).

جاده اصلى خرّم‌آباد ـ بروجرد از این بخش می‌گذرد (اطلس راههاى ایران، ص 58). چغلوندى در 1316ش به بخش تبدیل شد (ایران. وزارت كشور. معاونت سیاسى، 1381ش، ص ( 99)).

در 1375ش، جمعیت بخش204 ‘12 تن بوده است (مركز آمار ایران، 1378ش، ص 57). اهالى بخش شیعه دوازده‌امامی‌اند و به زبان فارسى با گویش لرى و لهجه لكى سخن می‌گویند (فرهنگ جغرافیائى آبادیها؛ حسینعلى رزم‌آرا، همانجاها). نام قدیم چغلوندى هُرّو بوده كه از هور رود یا رود خورشید گرفته شده است. واژه چغلوندى را با حرف «ق» نیز نوشته‌اند. چغال در گویش لرى و لكى به معناى شغال است (فرهنگ جغرافیائى آبادیها، همانجا؛ ایزدپناه، ج 3، ص 224، پانویس 1؛ ساكى، همانجا؛ نیز رجوع کنید به ایران. وزارت كشور. اداره كل آمار و ثبت احوال، ج 2، ص 165ـ166).

این بخش ایل‌نشین است. ایل بیرانوند، كه چغالوند/ شغالوند نیز طایفه‌اى از آن است، و طایفه سیاامیر و باجلان در این بخش زندگى می‌كنند (حسینعلى رزم‌آرا، همانجا؛ حاج على رزم‌آرا، ص 37ـ38؛ ساكى، ص 144ـ145؛ دولتیارى، ص 61؛ دوبد، ص 428ـ430).

در زمان پهلوى اول، ایلات بخش چغلوندى مجبور به اسكان شدند، ولى پس از شهریور 1320، دوباره به كوچ پرداختند (ساكى، ص150، 154؛ ایزدپناه، ج 2، ص 225). ییلاق آنها در چغلوندى و قشلاقشان پشتكوه است (فرهنگ جغرافیائى آبادیها، ج 58، ص170). از آثار باستانى بخش چغلوندى، قلعه‌هاى چغلوندى، رحیم واقه، جهان، و كاسیو و تپه‌هاى باستانى كُرنوكر، بله یارلم دره، گچى، چغابل و چنابل است (حاج على رزم‌آرا، ص 91؛ ایزدپناه، ج 3، ص 227ـ228؛ فرهنگ جغرافیائى آبادیها، همانجا). مقبره پیرماهى در آبادی‌اى به همین نام و مقبره سیدین واقع در گردنه مِلِه تخت زیارتگاه اهالى است (ایزدپناه، ج 3، ص 229).

2) شهر چغلوندى، مركز بخش چغلوندى. در چهل كیلومترى شمال‌شرقى شهر خرّم‌آباد و در ارتفاع 660‘1 مترى از سطح دریا واقع است. كوههاى خرگلان در مشرق و مارمژ در شمال‌شرقى شهر قرار دارند (جعفرى، ج 1، ص 224، 501). رود هرّو از میان شهر می‌گذرد. بیشترین دماى شهر در تابستان ْ38، كمترین آن در زمستان ْ25- و میانگین بارش سالانه آن 380 میلیمتر است (فرهنگ جغرافیائى آبادیها، ج 58، ص 171). چغلوندى در 12 خرداد 1379 شهر شد (ایران. وزارت كشور. معاونت سیاسى، 1381ش، همانجا). جمعیت آن در 1375ش، حدود 600 ‘1 تن گزارش شده است (مركز آمار ایران، 1378ش، ص 26). سبب اصلى شكل‌گیرى شهر چغلوندى را اسكان عشایر و ایلات و استقرار ادارات دولتى ذكر كرده‌اند (رجوع کنید به فرهنگ جغرافیائى آبادیها، همانجا؛ ایزده‌پناه، ج 3، ص 224).

---

منابع :
(1) اطلس راههاى ایران، تهران: گیتاشناسى، 1385ش؛
(2) ایران. وزارت كشور. اداره كل آمار و ثبت احوال، كتاب جغرافیا و اسامى دهات كشور، ج 2، تهران 1329ش؛
(3) ایران. وزارت كشور. معاونت سیاسى. دفتر تقسیمات كشورى، نشریه تاریخ تأسیس عناصر تقسیماتى به همراه شماره مصوبات آن، تهران 1381ش؛
(4) همو، نشریه عناصر و واحدهاى تقسیمات كشورى (تا پایان آبان 1384)، تهران 1384ش؛
(5) حمید ایزدپناه، آثار باستانى و تاریخى لرستان، تهران 1376ش؛
(6) عباس جعفرى، گیتاشناسى ایران، تهران 1368ـ1379ش؛
(7) كلمنت اوگاستس دوبد، سفرنامه لرستان و خوزستان، ترجمه محمدحسین آریا، تهران 1371ش؛
(8) روح‌الدین دولتیارى، لرستان: سرزمین تاریخ كهن، خرم‌آباد 1375ش؛
(9) حاج على رزم‌آرا، جغرافیاى نظامى ایران: لرستان، تهران 1320ش؛
(10) حسینعلى رزم‌آرا؛
(11) علی‌محمد ساكى، جغرافیاى تاریخى و تاریخ لرستان، خرم‌آباد [?1343ش[؛
(12) فرهنگ جغرافیائى آبادیهاى كشور جمهورى اسلامى ایران، ج :58 خرم‌آباد، تهران: سازمان جغرافیائى نیروهاى مسلح، 1373ش؛
(13) مركز آمار ایران، سرشمارى عمومى نفوس و مسكن :1375 شناسنامه آبادیهاى كشور، استان لرستان، شهرستان خرم‌آباد، تهران 1376ش؛
(14) همو، سرشمارى عمومى نفوس و مسكن :1375 شناسنامه بخشهاى كشور، كل كشور، تهران 1378ش؛
(15) نقشه تقسیمات كشورى جمهورى اسلامى ایران، مقیاس 000‘ 500‘ 1:2، تهران: سازمان نقشه‌بردارى كشور، 1383ش.

/ معصومه رضازاده شفارودى /