سَرَخسى ، ابوالفضل محمدبن حسن، از عرفاى قرن چهارم. از زندگانى و مراحل تعليم و تعلم و سيروسلوك وى اطلاعى در دست نيست. همينقدر ميدانيم كه او در سرخس به دنيا آمده (مدرس تبريزى، ج 7، ص 238) و بهگزارش منابع (محمدبن منوّر، ج 1، ص 26؛
ابوروح، ص 39؛
جامى، ص290) از مريدان ابونصر سرّاج (متوفى 378) بوده است.

از حكايتى، كه در آن سرخسى، هفتصد تفسير از آيۀ 54 سورۀ مائده، «يُحِبُّهُم و يُحِبّونَه»، براى ابوسعيد ابوالخير ذكر كرده، تسلط سرخسى بر علوم و معارف قرآنى آشکار می شود (عطار، ص 817). ميبدى (ج 5، ص 206) حكايتى مبنى بر حضور سرخسى در مجلس سماع آورده است. اينكه ابوعلى زاهربن احمد فقيه، ابوسعيد را به حضور در مجلس صوفيانۀ سرخسى تشويق ميكرد (ابوروح، ص 41) و نيز آنچه هجويرى (ص 284) از سرخسى نقل كرده است، نشانۀ اعتدال سرخسى در سلوك است، بهنحوى كه مخالفت اهل مدرسه را برنميانگيخت. ابوسعيد ابوالخير* و بابوفله احمدبن على فلى ميهنى (متوفى460) از شاگردان وى بودند. ابوسعيد با اشراف سرخسى به رياضت و ذكر ميپرداخت و هرگاه مشكل يا سؤالى برايش مطرح ميشد از ميهنه تا سرخس به ديدار محمدبن حسن ميشتافت و پس از وفات سرخسى، هنگام قبض، با زيارت مزارش فتوح و بسط مييافت. بابوفله نيز پس از درگذشت سرخسى، امامت خانقاه سرخس را برعهده گرفت (هجويرى، ص250؛
محمد بن منوّر، ج 1، ص 24، 26ـ27، 32، 42، 50ـ53، 224، 375، ج 2، ص690 تعليقات شفيعى كدكنى؛
ابوروح، ص 44؛
عطار، ص 816).

به نوشتۀ مدرّس تبريزى (ج 7، ص 238ـ239)، سرخسى در سال 400 در سرخس وفات يافت (قس محمدبن منوّر، ج 2، ص 672، تعليقات شفيعى كدكنى، كه در آن وفات وى در اواخر قرن چهارم ذكر شده است). سرخسى از مريدان خود خواسته بود كه وى را در بين خراباتيان و گناهكاران به خاك بسپارند (عطار، ص 818).

---

منابع :
(1) ابوروح لطفاللّهبن ابيسعد، حالات و سخنان ابوسعيد ابوالخير، تصحيح محمدرضا شفيعى كدكنى، تهران 1366؛
(2) عبدالرحمان جامى، نفحات الانس، به اهتمام محمود عابدى، تهران 1370؛
(3) فريدالدين عطار، تذكرة الاولياء، تصحيح محمد استعلامى، تهران 1378؛
(4) محمدبن منور، اسرار التوحيد فى مقامات الشيخ ابيسعيد، تصحيح محمدرضا شفيعى كدكنى، تهران 1366؛
(5) محمدعلى مدرس تبريزى، ريحانة الادب، تهران 1369؛
(6) ابوالفضل ميبدى، كشف الاسرار وعدةالابرار، به اهتمام علياصغر حكمت، تهران 1361؛
(7) عليبن عثمان هجويرى، كشفالمحجوب، به اهتمام محمود عابدى، تهران 1383.



/ سيده فاطمه زارع حسينى /

تاریخ انتشار اینترنتی:23/10/1387