کاشانى، آخوند ملامحمد، ، مدرّس و مروّج فلسفۀ ملاصدرا در اصفهان در قرن سيزدهم. در منابع به تاريخ ولادت آخوند ملامحمد اشارهاى نشده، اما چون وى در 1333 در 84 سالگى وفات كرده (رجوع کنید به مهدوى، ص 7)، احتمالا در حدود 1249 به دنيا آمده است. از زندگى كاشانى اطلاع چندانى در دست نيست. همينقدر ميدانيم كه وى در 1286 از كاشان به اصفهان رفته و تا پايان عمر در آنجا سكونت داشته است. محل اقامت وى در اصفهان، مدرسۀ جَدّه كوچك و در اواخر عمر مدرسۀ صدر بوده كه در آنجا به تعليم ميپرداخته است (صدوقى سها، ص 412). كاشانى علاوه بر فلسفه در رياضيات و نجوم و هيئت و فقه نيز تبحر داشته است (كتابى، ج 1، ص 401ـ402).
وى معاصر و معاشر جهانگيرخان قشقايى بود و هر دو، بدون رقابت و منازعت، در مدرسۀ صدر به تدريس فلسفه اشتغال داشتند و حضورشان موجب رونق فلسفه در حوزه فلسفى اصفهان و رواج فلسفه ملاصدرا گرديد، به نحوى كه طلاب از شهرهاى دور و نزديك و كشورهاى مجاور در حلقۀ درس آنها حاضر ميشدند (همايى، ص 15، 18؛ قرقانى، ص 541؛ كتابى، ج 1، ص 401).
آقامحمدرضا قمشهاى، ملاحسن نورى (پسر ملاعلى نورى) و ملا عبدالجواد خراسانى از استادان كاشانى بودند (رجوع کنید به معلم حبيبآبادى، ج 7، ص 2355؛ صدوقيسها، ص 411). وى شاگردان بسيارى تربيت كرده است، از جمله سيد ابوالحسن اصفهانى، اسداللّه ايزد گشسب گلپايگانى، سيدجمالالدين موسوى گلپايگانى، ميرزا حسنخان جابرى انصارى، سيدحسن قوچانى، سيدحسن مشكان طبسى، سيدحسن مدرس، ميرزا على آقا شيرازى، محمد حكيم گنابادى، محمدحسن بيچاره بيدختى، ميرزا محمدعلى لاريجانى، محمدهادى فرزانه قمشهاى، و رحيم ارباب اصفهانى كه شاگرد خاص وى بود (رجوع کنید به صدوقيسها، ص 414ـ420).
كاشانى اهل ذوق و عرفان نيز بود و حالات و كراماتى از او گزارش شده است (رجوع کنید به همان، ص 412ـ414؛ كتابى، ج 1، ص 400).
منابع : (1) منوچهر صدوقى سها، تحرير ثانى تاريخ حكماء و عرفاى متأخر، تهران، 1381؛ (2) مهدى قرقانى، حكيم جهانگيرخان قشقايى، اصفهان، 1371؛ (3) سيدمحمدباقر كتابى، رجال اصفهان، در علم و عرفان و ادب و هنر، اصفهان، 1375؛ (4) ميرزامحمدعلى، معلم حبيبآبادى، مكارمالاثار، اصفهان، 1374؛ (5) سيدمصلحالدين مهدوى، تذكره القبور يا دانشمندان و بزرگان صفهان، اصفهان، 1348؛ (6) جلالالدين همائى، دو رساله در فلسفه اسلامى، تهران، 1398ه ق.