responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 5229

 

جوهری‌ ، ابونصر اسماعیل‌بن‌ حمّاد، ادیب‌ و لغوی‌ ایرانی‌ قرن‌ چهارم‌ و مؤلف‌ صحاح‌اللغه*. وی‌ از اهالی‌ فاراب‌، در ماوراءالنهر، بود. در 332 متولد شد (ثعالبی‌، ج‌ 4، ص‌ 468؛ ابوالفداء، ج‌ 2، ص‌ 138؛ جوهری‌، مقدمه عطّار، ص‌ 110).

جوهری‌ از هوش‌ سرشاری‌ برخوردار بود. در خوش‌ خطی‌ او را همپایه ابن‌مُقْله‌ (متوفی‌ 328) و ابن‌بَواب‌ (متوفی‌ 423) دانسته‌اند. با آنكه‌ عرب‌تبار نبود، مانند افراد عربِ عاربه‌ (بادیه ‌نشین‌) فصیح‌ سخن‌ می‌گفت‌ (ثعالبی‌، همانجا؛ یاقوت‌ حموی‌، ج‌ 6، ص‌151ـ153؛ ذهبی‌، ج‌ 17، ص‌ 81). وی‌ از جمله‌ علمایی‌ بود كه‌ پس‌ از خلیل‌بن‌ احمد *فَراهیدی‌ (متوفی‌ بین‌ 170 تا 175) به‌ علم‌ عروض‌ پرداخت‌، به‌ اوزان‌ شعری‌ صورت‌ نهایی‌ داد و آن‌ را تكمیل‌ نمود (رجوع کنید به ابن‌رشیق‌، ج‌ 1، ص‌ 135ـ137).

جوهری‌ ابتدا در فاراب‌ نزد دایی‌ خود، ابوابراهیم‌ اسحاق‌بن‌ ابراهیم‌ (متوفی‌350)، به‌تحصیل‌ پرداخت‌ و سپس‌ برای‌ ادامه تحصیل‌ به‌ عراق‌ رفت‌ و از محضر ابوعلی‌ فارسی‌*(متوفی‌ 356) و ابوسعید سیرافی‌*(متوفی‌ 368) بهره‌ برد. وی‌ پس‌ از بهره‌مندی‌ از علمای‌ شام‌ و عراق‌، به‌ حجاز سفر كرد و برای‌ كسب‌ مهارت‌ در علم‌ لغت‌ و ادبیات‌ به‌ میان‌ قبایل‌ ربیعه‌ و مُضَر رفت‌، سپس‌ به‌ خراسان‌ بازگشت‌ و در نیشابور اقامت‌ كرد و به‌ تدریس‌ و تألیف‌ و تعلیم‌ خط‌ و استنساخ‌ كتابها و دفاتر پرداخت‌ (ثعالبی‌، همانجا؛ ابن‌انباری‌، ص‌ 344؛ یاقوت‌ حموی‌، ج‌ 6، ص‌ 153؛ بروكلمان‌، ج‌ 2، ص‌ 259).

وی‌، كه‌ به‌تدریج‌ دچار بیماری‌ روانی‌ شد، روزی‌ برای‌ پرواز، دو لنگه‌ در را با طناب‌ به‌ پهلوهای‌ خود بست‌ و به‌ پشت‌بام‌ مسجدجامع‌ نیشابور رفت‌ و به‌ گمان‌ پرواز، خود را از بام‌ به‌ زمین‌ انداخت‌ (ابن‌انباری‌، همانجا؛ یاقوت‌ حموی‌، ج‌ 6، ص‌ 157). تاریخ‌ دقیق‌ مرگ‌ او معلوم‌ نیست‌؛ آن‌ را سال‌ 393 (ابن‌حجر عسقلانی‌، ج‌ 1، ص‌ 401)، 398 (ابوالفداء، همانجا)، یا حدود 400 (قفطی‌، ج‌ 1، ص‌ 196) ضبط‌ كرده‌اند.

جوهری‌ به‌ سبب‌ تألیف‌ صحاح‌اللغه شهرت‌ یافته‌ است‌. از دیگر تألیفات‌ او، عروض‌الوُرقه (در باره علم‌ عروض‌) و المقدمه فی‌النحواست‌ (ثعالبی‌؛ ابن‌انباری‌، همانجاها؛ یاقوت‌ حموی‌، ج‌ 6، ص‌ 155؛ ابوالفداء، همانجا). اشعاری‌ عالمانه‌ نیز از وی‌ به‌ جامانده‌ است‌ (ذهبی‌، ج‌ 17،ص‌ 82؛ نیز رجوع کنید به ثعالبی‌، ج‌ 4، ص‌ 469).


منابع‌:
(1) ابن‌انباری‌، نزهه الالباء فی‌ طبقات‌ الادباء، چاپ‌ محمدابوالفضل‌ ابراهیم‌، قاهره‌ [? 1386/1967(؛
(2) ابن‌حجر عسقلانی‌، لسان‌المیزان، حیدرآباد، دكن‌ 1329ـ1331، چاپ‌ افست‌ بیروت‌ 1390/ 1971؛
(3) ابن‌رشیق‌، العمده فی‌ محاسن‌الشعر و آدابه‌ و نقده‌، چاپ‌ محمد محیی‌الدین‌ عبدالحمید، بیروت‌ 1401/1981؛
(4) اسماعیل‌بن‌ علی‌ ابوالفداء، المختصر فی‌ اخبار البشر: تاریخ‌ ابی‌ الفداء، بیروت‌: دارالمعرفه للطباعه و النشر، )بی‌تا.(؛
(5) كارل‌ بروكلمان‌، تاریخ‌ الادب‌ العربی‌، ج‌ 2، نقله‌الی‌ العربیه عبدالحلیم‌ نجار، قاهره‌ )1974(؛
(6) عبدالملك‌بن‌ محمد ثعالبی‌، یتیمه الدّهر، چاپ مفید محمد قمیحه‌، بیروت‌ 1403/1983؛
(7) اسماعیل‌بن‌ حماد جوهری‌، الصحاح‌: تاج‌اللغه و صحاح‌ العربیه، چاپ‌ احمد عبدالغفور عطار، بیروت‌ )بی‌تا.(، چاپ‌ افست‌ تهران‌ 1368 ش‌؛
(8) ذهبی‌؛
(9) علی‌بن‌ یوسف قفطی‌، اِنباه‌ الرواه علی‌اَنباء النحاه، چاپ‌ محمدابوالفضل‌ ابراهیم‌، ج‌ 1، قاهره 1369/1950؛
(10) یاقوت‌ حموی‌، معجم‌الادباء، مصر 1355ـ1357/ 1936ـ 1938، چاپ‌ افست‌ بیروت‌ )بی‌تا.].

/ زهرا نهاوندی‌ /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 5229
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست