جورَقان‌ ، شهر و مركز دهستان‌ هگمتانه‌ در بخش‌ مركزی‌ شهرستان‌ همدان‌. این‌ شهر در ارتفاع‌ حدود 730 ، 1 متری‌، در یازده‌ كیلومتری‌ شمال‌شرقی‌ شهر همدان‌ و در دشت‌ قرار دارد و رودخانه قوری‌چای‌ (ریزابه قره‌چای‌*) در مشرقِ آن‌ جاری‌ است‌ (جعفری‌، ج‌ 2، ص‌ 340).

آب‌ و هوای‌ جورقان‌ سرد و خشك‌ است‌. بیشترینِ دمای‌ آن‌ به‌ ْ39 در تیر و كمترین‌ آن‌ به‌ ْ14- در دی‌ و بهمن‌ می‌رسد. میانگین‌ بارش‌ سالانه آن‌ 4ر256 میلیمتر است‌ (سازمان‌ هواشناسی‌ كشور، ص‌ 478).

جورقان‌ با راه‌ اصلی‌ به‌ طول‌ حدود یازده‌ كیلومتر با شهر همدان‌ ارتباط‌ می‌یابد و راه‌ اصلی‌ همدان‌ ـ رزن‌ و همدان‌ ـ بهار (در حدود پنج‌ كیلومتری‌ شمال‌غرب‌ شهر جورقان‌) از آن‌ می‌گذرد. كارخانه‌های‌ تولید شیشه‌، صنایع‌ آلومینیم‌ و چرم‌سازی‌ در آن‌ فعال‌ است‌ ( فرهنگ‌ جغرافیائی‌ آبادیها، ج‌ 47، ص‌ 116). اهالی‌ آن‌ شیعه‌اند و به‌ فارسی‌ و تركی‌ گفتگو می‌كنند (همانجا).

در سرشماری‌ 1375 ش‌، جمعیت‌ آن‌ 193 ، 9 تن‌ ضبط‌ شده‌ است‌ (مركز آمار ایران‌، ص‌ 22). جورقان‌ در 1323 ش‌، یكی‌ از آبادیهای‌ دهستان‌ بهار (سیمینه‌رود)، از شهرستان‌ همدان‌، در استان‌ پنجم‌ (كردستان‌) بود (ایران‌. وزارت‌ كشور. اداره كل‌ آمار و ثبت‌احوال‌، ج‌ 2، ص‌ 115). در 1331 ش‌، حسینعلی‌ رزم‌آرا (ج‌ 5، ص‌110) آن‌ را قصبه دهستان‌ چهار بلوك‌، از بخش‌ سیمینه‌رود، ضبط‌ كرده‌ است‌. در تیر 1366، طبق‌ تصویبنامه هیئت‌ وزیران‌، جورقان‌ مركز دهستان‌ هگمتانه‌ (ایران‌. قوانین‌ و احكام‌، 1370 ش‌، ص‌ 717ـ 718) و در تیر 1375، شهر شد (همو، 1376 ش‌، ص‌ 577).

سمعانی‌ در سده ششم‌ آن‌ را با ضبط‌ جُورْقان‌ از نواحی‌ همدان‌ ذكر كرده‌ و علمای‌ بسیاری‌ را به‌ آنجا منسوب‌ دانسته‌ است‌، از جمله‌ ابومسلم‌ عبدالرحمان‌بن‌ عمربن‌ احمد صوفی‌ جورقانی‌، از محدّثان‌ بزرگ‌، متوفی‌ پیش‌ از سده ششم‌ (ج‌ 2، ص‌ 114؛ نیز رجوع کنید به یاقوت‌ حموی‌، ذیل‌ «جوزَقان‌»، كه‌ احتمالاً همین‌ جورقان‌ است‌).

---

منابع‌:
(1) اطلس‌ راههای‌ ایران‌، تهران‌: گیتاشناسی‌، 1369 ش‌؛
(2) ایران‌. قوانین‌ و احكام‌، مجموعه‌ قوانین‌ و مقررات‌ مربوط‌ به‌ وزارت‌ كشور: از آغاز پیروزی‌ انقلاب‌ اسلامی‌ تا پایان‌ سال‌1369 ، تهران‌ 1370 ش‌؛
(3) همو، مجموعه‌ قوانین‌ سال‌ 1375، تهران‌: روزنامه رسمی‌ كشور، 1376 ش‌؛
(4) ایران‌. وزارت‌ كشور. اداره كل‌ آمار و ثبت‌ احوال‌، كتاب‌ جغرافیا و اسامی‌ دهات‌ كشور، ج‌ 2، تهران‌ 1329 ش‌؛
(5) ایران‌. وزارت‌ كشور. معاونت‌ سیاسی‌. دفتر تقسیمات‌ كشوری‌، نشریه عناصر و واحدهای‌ تقسیمات‌ كشوری‌ [ تا پایان‌ آبان‌ 1384]، تهران‌ 1384 ش‌؛
(6) عباس‌ جعفری‌، گیتاشناسی‌ ایران‌، تهران‌ 1368ـ1379 ش‌؛
(7) رزم‌آرا؛
(8) سازمان‌ هواشناسی‌ كشور، سالنامه آماری‌ هواشناسی‌: 76ـ1375، تهران‌1378 ش‌؛
(9) سمعانی‌؛
(10) فرهنگ‌ جغرافیائی‌ آبادیهای‌ كشور جمهوری‌ اسلامی‌ ایران،ج‌ 47: همدان‌، تهران‌: سازمان‌ جغرافیائی‌ نیروهای‌ مسلح‌، 1376 ش‌؛
(11) مركز آمار ایران‌، سرشماری‌ عمومی‌ نفوس‌ و مسكن‌ 1375: شناسنامه آبادیهای‌ كشور، استان‌ همدان‌، شهرستان‌ همدان‌، تهران‌ 1376 ش‌؛
(12) یاقوت‌ حموی‌.

/ معصومه‌ بادنج‌ /