جواد پاشا (احمد جوادپاشا) ، صدراعظم‌ و مؤلف‌ دوره‌ عثمانی‌. وی ‌در 1267 در شام‌ به‌ دنیا آمد. در یازده‌سالگی‌ پدرش ‌سرهنگ ‌عاصم‌بیگ‌ و مادرش ‌را از دست‌ داد و تحت ‌سرپرستی‌ عاطف ‌زاده‌ حسام‌الدین‌افندی‌، قاضی‌عسكر روم‌ ایلی‌ــ كه‌ بعدها به ‌مقام‌ شیخ‌الاسلامی ‌رسید ــ قرار گرفت‌. پس ‌از تكمیل ‌تحصیلات‌ مقدماتی ‌در بورسه‌، به ‌دانشگاه‌ جنگ‌ رفت ‌و سپس ‌به ‌نیروهای‌ ویژه ‌دربار پیوست‌. به ‌هنگام ‌خدمت ‌در دربار، به‌ مطالعه‌ و تحقیق ‌پرداخت ‌و اثری‌ به ‌نام‌ معلومات ‌الكافیه ‌فی‌ ممالك ‌العثمانیه‌ تألیف ‌و آن ‌را به ‌سلطان‌ تقدیم ‌كرد و به ‌همین ‌سبب ‌به ‌درجه ‌سرگردی‌ رسید. جوادپاشا در جنگ‌ روس‌ و عثمانی‌، معروف‌ به‌ جنگ‌1293، شركت‌كرد و به ‌دلیل ‌ابراز شایستگی‌ در آن‌ جنگ‌ به‌ درجه ‌سرهنگی ‌ارتقا یافت‌. وی ‌در اجلاسهای ‌تعیین ‌حدود صربستان‌، یونان‌، روسیه ‌و ایران ‌شركت‌كرد و مدتی ‌سردبیر روزنامه‌ جریده‌عسكریه‌ شد. در1301 به ‌سفارت ‌در تستینیه(مركز قره‌داغ‌، مونته ‌نگرو) تعیین ‌گردید. وی ‌در1307 با درجه ‌سرلشكری ‌به ‌ریاست‌اركان‌حرب ‌و فرمانداری ‌جزیره‌ كرت‌منصوب‌گردید و به ‌سبب ‌خدماتش‌ در كرت‌، بیش ‌از پیش‌ مورد توجه‌ سلطان‌عبدالحمید دوم‌*قرار گرفت‌ و به ‌مقام ‌صدارت ‌منصوب ‌گردید. مسئله ‌ارمنیان ‌از عمده‌ترین ‌حوادث‌ دوره‌ صدارت ‌جوادپاشا بود. او در مقام ‌صدارت‌، مجری‌ فرمانهای ‌سلطان ‌بود، ازاین‌رو با تقدیم‌ لایحه‌ای ‌به ‌دربار خواستار افزایش ‌اختیارات‌ خود شد و همین‌ امر، باعث ‌عزل ‌او در ذیحجه‌1312/ ژوئن‌1895 گردید.

جوادپاشا پس‌ از عزل ‌از صدارت‌، برای‌ حل‌ مسئله ‌كرت‌، در 1315 به‌ آنجا اعزام ‌شد و به ‌هنگام ‌بازدید ویلهلم ‌دوم (امپراتور آلمان‌) از ایالت ‌سوریه‌، مأمور شد به‌ عنوان‌ مهماندار وی ‌به ‌بیروت ‌برود، اما دربار، كه‌ گویا از ملاقات‌ وی‌ با امپراتور واهمه‌ داشت‌، از رفتن‌ او به ‌بیروت ‌جلوگیری‌ كرد و وی ‌به ‌فرماندهی ‌لشكر پنجم ‌در سوریه‌ گمارده‌شد. حدود یك ‌سال ‌ونیم‌ بعد، به ‌علت‌ابتلا به ‌بیماری‌ سل‌ از فرماندهی‌ لشكرپنجم‌ استعفا كرد و برای ‌معالجه‌ به‌ استانبول ‌بازگشت. وی‌ در ربیع‌الا´خر 1318/ ژوئیه‌1900 درگذشت‌.

جوادپاشا از رجال‌ نظامی‌، سیاسی‌ و فرهنگی‌عثمانی‌بود. وی‌ كتابخانه‌ای‌غنی ‌داشت‌ كه ‌آن ‌را به ‌موزه ‌باستان‌شناسی‌ استانبول ‌اهدا كرد و در دوره ‌صدارت ‌خود دستور ساختن‌ كتابخانه‌ای‌ را در باغچه‌ باب ‌عالی ‌داد. محل ‌آن ‌كتابخانه‌هم ‌اكنون ‌بخشی ‌از بایگانی ‌نخست‌وزیری ‌تركیه ‌است‌.

آثار. جوادپاشا با زبانهای‌عربی‌، فارسی‌، فرانسه‌، یونانی ‌و ایتالیایی ‌آشنایی‌ داشت‌ و علاوه‌ بر مأموریتهای ‌نظامی‌ و سیاسی‌ خود، آثاری ‌نیز تألیف ‌كرد كه ‌مهم‌ترین‌ آنها عبارت‌اند از:

1) تاریخ ‌عسكری‌ عثمانی‌ (تاریخ ‌ارتش‌عثمانی‌). جلد اول‌ این ‌اثر ــ كه ‌مربوط‌ به‌ تشكیلات‌، سربازخانه‌ها، مواجب‌، ساز و برگ‌، قیامها و سرانجام‌ برچیده‌شدن‌ اجاق‌ ینی‌چری ‌است‌ــ دوبار، در 1297 و 1299، در استانبول‌ به ‌چاپ‌ رسید و هم‌ زمان‌ همراه ‌با آلبومی ‌از تصاویر لباسها و سلاحهای‌ ینی‌چریها به ‌زبان‌فرانسه‌ در پاریس ‌نیز منتشر شد (1882). جلد دوم‌ تاریخ ‌عسكری‌ عثمانی‌ به ‌تشكیلات ‌نظام ‌جدید و عسكر منصوره‌ محمدیه ‌و جلد سوم‌ آن ‌به‌ تشكیلات‌ عساكر عثمانی ‌در زمان ‌سلطان‌عبدالمجید اول‌ مربوط‌ است ‌نسخ‌ خطی ‌این ‌دو جلد در كتابخانه‌ دانشگاه‌ استانبول‌ نگهداری‌ می‌شود.

2) تاریخ‌ عسكری‌ خلاصه ‌سی‌ (چاپ‌ استانبول‌، 1291 و 1311). این‌اثر دو جلدی ‌مربوط ‌به ‌جنگها و لشكركشیهای‌ معروف‌ بین ‌كشورها تا پایان ‌قرن‌ یازدهم‌/ شانزدهم‌ است‌.

3) معلومات ‌الكافیه ‌فی‌ ممالك‌ العثمانیه(چاپ‌ استانبول‌1289). دایره‌المعارفی ‌است‌ در باره ‌قوای ‌برّی ‌و بحری‌، ولایات‌، كوهها، رودها، ملل‌، محصولات‌، راهها و بعضی‌ رجال ‌دولت ‌عثمانی‌.

جوادپاشا از 1296 مجله‌ای ‌به ‌نام‌ یادگار را كه ‌دربردارنده‌ نوشته‌های ‌او در باره ‌تاریخ‌، ریاضیات‌، صنایع‌ و اخلاق‌ بود، انتشار داد. از این ‌مجله ‌فقط 24 شماره‌ منتشر شد.

---

منابع‌:
(1) باشباقانلق ‌آرشیوی‌، اراده‌ـ داخلیه‌، ش‌43، 432، 440؛
(2) همو، سجل ‌احوال ‌دفترلری‌، ش‌2، ص‌1006 و بعد؛
(3) محمدطاهر بروسه ‌لی‌، عثمانلی ‌مؤلفلری‌، استانبول‌1333ـ1342، ج‌3، ص‌43؛
(4) عثمان‌نوری‌، عبدالحمید ثانی ‌و دور سلطنتی‌، استانبول‌1327، ج‌2، ص‌598 ـ 607؛


(5) Franz Babinger, Osmanli tarih yazarlari ve eserleri, tr. Coskun Ucok, Ankara 1982, 415-416;
(6) EI 2 , s.v. "Djawad Pasha" (by Cavid Baysun);
(7) Ibnulemin Mahmud Kemal Inal, Osmanli devrinde son sadriazamlar , Istanbul 1940-1953, III, 1473-1534;
(8) IA , s.v. "Cevad Pasa "(by M. Tayyib Gokbilgin);
(9) Enver Ziya Karal, Osmanli tarihi, vol.8, Ankara 2000, 297-298;
TA , X, 263-264

/ عبدالقادر اوزجان‌ ، تلخیص‌ از د. ا. د. ترك‌ /