جوادآباد ، بخش‌ و شهری‌ در شهرستان ‌ورامین‌، در استان‌ تهران‌.

1) بخش‌ جوادآباد. در جنوب ‌شهرستان ‌ورامین ‌واقع ‌و مشتمل ‌است ‌بر دو دهستان ‌بهنام ‌عرب‌جنوبی ‌و بهنام ‌وسط‌ جنوبی‌. مركز آن‌ شهر جوادآباد یا جوادیه‌ است‌.

این ‌بخش‌ در دشت‌ واقع‌ شده ‌و نواحی ‌جنوبی ‌آن ‌نزدیك ‌كویر و جزء پارك‌ ملی ‌كویر است‌. بخش‌ جواد آباد، به ‌سبب‌ موقعیت‌كویری‌، دارای‌ تابستانهای ‌گرم‌ و خشك‌ و زمستانهای‌ سرد است ( فرهنگ‌ جغرافیائی آبادیها، ج38‌، ص102) و بادهایی ‌در آنجا می‌وزد از جمله‌ شهریاری ‌یا قاقازَن ‌در تمام‌ فصول‌، سام‌ یا خَشو در تابستان‌، جوزا در خرداد، بادِ كوه‌ یا شمال‌ و بادِ قبله‌ یا جنوب‌ از سوی‌ كویر(رجوع کنید به رضایی‌، ص‌45ـ47).

رودهای ‌جاجرود *، كرج‌*و گُلو در این ‌بخش‌جاری‌اند (جعفری‌، ج‌2، ص‌163،430؛ افشین‌، ج‌2، ص‌489ـ491).

اهالی ‌بخش‌ جوادآباد به‌ كشاورزی‌، دامداری‌ و صنعت ‌اشتغال‌ دارند. كشاورزی‌ بیشتر به ‌صورت‌ آبی ‌است‌. دامداری‌ نیز در این ‌بخش‌ به ‌صورت‌ صنعتی‌ رونق ‌دارد و دامپروری ‌نیمه ‌كوچرو در آنجا معمول‌است‌. از صنایع‌دستی‌ دارای‌ گلیم‌بافی ‌و قالی‌بافی‌، با طرح‌ كاشی ‌و نقش‌ میناخوانی‌ و برای‌ مصرف‌ محلی ‌است ‌و بیشتر، زنان‌ آنها را می‌بافند (آذری‌ دمیرچی‌، ص‌9؛ فرهنگ ‌جغرافیائی ‌آبادیها، ج‌38، ص‌103).

بخش‌ جوادآباد معادنی ‌دارد، از جمله ‌سنگ‌ استرانسیوم‌، سولفات‌ دوسود (شوره‌)، باریت ‌و گچ‌ كه‌ این ‌مواد معدنی‌ و نیز فرآورده‌های ‌كشاورزی‌ و دام ‌زنده‌، همگی‌، از اقلام‌ صادراتی‌اند (همان‌، ج‌38، ص‌102ـ103).

در 1323 ش‌ دهستانهای ‌بهنام‌عرب‌(با 68 آبادی‌) و بهنام‌ وسط‌ (با 63 آبادی‌) جزو بخش‌ ورامین ‌در شهرستان‌ تهران‌ بودند (ایران‌. وزارت‌كشور. اداره‌كل ‌آمار و ثبت‌احوال‌، ج‌1، ص 255). در دی‌1354 بخش ‌جوادآباد تشكیل‌ شد (ایران‌. وزارت‌كشور. معاونت‌سیاسی‌. دفتر تقسیمات ‌كشوری‌، ذیل‌«استان‌تهران‌»). در سرشماری‌1375 ش‌، این‌ بخش‌278، 26 تن‌ جمعیت ‌داشته‌ است ‌كه ‌از آن‌ میان‌442 ، 22 تن‌(ح 85%) روستانشین‌ بوده‌اند (مركز آمار ایران‌، 1378 ش‌، ص‌41؛ همو، 1376 ش‌، ص‌هفتادوشش‌). در این ‌بخش‌ چند امامزاده ‌وجود دارد، از جمله ‌امامزاده ‌یحیی ‌در آبادی ‌كهنه‌گُل‌؛ امامزاده‌محمد، میان ‌آبادیهای ‌ایجْدان‌ و كریم‌آباد؛ امامزاده ‌عبداللّه ‌در آبادی ‌امامزاده‌عبداللّه‌؛ امامزاده‌طاهر در آبادی‌ حصارسُرخ‌ و امامزاده‌هادی‌ در آبادی ‌نجف‌آباد (آذری‌دمیرچی‌، ص‌37، 57؛ فرهنگ ‌جغرافیائی‌آبادیها، ج‌38، ص‌28، 126، 347). اهالی‌ آن‌ شیعه‌ دوازده‌ امامی‌اند و به ‌فارسی ‌با گویش‌ محلی ‌سخن‌ می‌گویند (همان‌، ج‌38، ص 102).

2) شهر جوادآباد، مركز بخش ‌جوادآباد و جنوبی‌ترین‌ شهر در شهرستان‌ ورامین‌. در ارتفاع 840 متری ‌از سطح‌ فاصله‌ آن ‌با تهران ‌حدود 54 كیلومتر است‌. بیشترین ‌دمای ‌آن ‌در تابستانها ْ44، كمترین ‌آن ‌در زمستانها ْ6- و میانگین ‌بارش‌ سالانه ‌آن‌180 میلیمتر است‌( فرهنگ‌ جغرافیائی ‌آبادیها، ج‌38، ص‌103).

آبادی‌ جوادآباد، در 3 اسفند 1372، به ‌شهر تبدیل ‌شد و نام ‌آن ‌به‌ جوادیه ‌تغییر یافت‌(ایران‌. قوانین ‌و احكام‌، 1373ش‌، ص‌723؛ رجوع کنید به ادامه‌مقاله‌). در 30 بهمن‌1379، طبق ‌تصویبنامه‌ هیئت‌وزیران‌، دوباره ‌نامش‌ جوادآباد گردید (همو، 1380 ش‌، ج‌2، ص‌1701). در 1375 ش‌، جمعیت ‌آن 836 ، 3 تن ‌بود (مركز آمار ایران‌، 1376 ش‌، همانجا). قالیچه ‌بافی ‌در بین‌اهالی‌ این ‌شهر از اهمیت ‌فراوانی ‌برخوردار است‌(رجوع کنید به آذری‌ دمیرچی‌، ص‌9).

شهر جوادآباد، كه‌ در دوره‌ قاجار(1210ـ1344) جوادیه‌ نامیده ‌می‌شد، منسوب‌ به ‌سید جواد ظهیرالاسلام‌ فرزند سیدزین‌العابدین ‌امام‌جمعه‌ تهران‌ از علمای‌ دوره‌ قاجار در این ‌منطقه ‌است‌ (رجوع کنید به معصوم‌ علیشاه‌، ج‌3، ص‌644). این‌ شهر در منطقه‌ قدیمی ‌بهنام‌، كه‌ نخستین‌ بار در سده ‌هشتم‌ حمداللّه ‌مستوفی‌ (ص‌53)، آن‌ را با شصت‌ دیه‌ از نواحی‌ ولایت ‌ری‌ وصف‌ كرده ‌است‌، قرار دارد.

ظاهراً در دوره‌ افشاریه‌(1148ـ 1210) گروههایی ‌از عشایر عرب‌ (مانند عرب‌سلمانی‌، عرب ‌سرهنگی‌، عرب‌ سالاری‌،عرب‌خواری‌،عرب ‌حلوایی‌،عرب‌ علیدائی ‌و عرب‌علیدوستی‌) از فارس‌ به‌ این ‌منطقه‌ كوچانده‌ و در آنجا ساكن‌ شدند (رجوع کنید به مستوفی‌، ج‌1، ص‌6؛ امینی‌، ص‌123ـ127). به‌ مناسبت ‌این ‌جابه‌جایی‌،این‌ منطقه ‌به ‌تدریج ‌به ‌بهنام ‌عرب‌ معروف شد (رجوع کنید به وزیری‌، ص‌51). عشایر عرب‌ منطقه ‌در آغاز دوره ‌قاجار از هواداران ‌آقامحمد خان‌ (حك: 1210ـ1211) به‌ شمار می‌رفتند. این ‌حمایت ‌به ‌حدی ‌بود كه‌ موجب ‌شد آقامحمدخان ‌در آغاز تدارك ‌سلطنت‌ ابتدا به ‌ورامین‌ برود تا از همراهی‌عشایر عرب ‌منطقه ‌برخوردار شود. یكی ‌از دلایل‌ آقامحمدخان ‌برای ‌انتخاب ‌تهران‌ به‌ عنوان‌ پایتخت ‌در 1210، نزدیكی‌ آن ‌به ‌مساكن‌ عشایر عرب‌ منطقه ‌ذكر شده ‌است‌(مستوفی‌، همانجا؛ نجمی‌، ص‌10؛ برای ‌اطلاع‌ بیشتر رجوع کنید به وزیری‌، ص‌51 ـ52؛ امینی‌، ص‌20ـ24).

در دوره‌ قاجار، آبادی ‌جوادآباد از قرای‌ معتبر منطقه‌ و مركز فعالیتها و تحولات ‌به ‌شمار می ‌رفت‌(رجوع کنید به معصوم‌ علیشاه‌، همانجا؛ نیز رجوع کنید به ادامه‌مقاله‌). در دوره‌ ناصر الدین‌شاه‌ (حك: 1264ـ 1313) و پس ‌از آن‌، بسیاری ‌از آبادیهای ‌منطقه‌ (مانند ایجدان‌، طُغان‌، خاوه ‌و حصار كَلَكْ) از جمله‌ املاك‌ خالصه‌ جوادآباد بودند (امینی‌، ص‌68، 91ـ93). اعتمادالسلطنه‌ــ كه ‌كتاب‌ مرآه‌البلدان‌ را در همین ‌دوره ‌تألیف ‌كرده‌ــ در باره‌ این ‌منطقه ‌به ‌ذكر این ‌اطلاع‌ اكتفا كرده‌ كه‌ جوادآباد از قرای ‌ورامین ‌است‌(ج‌4، ص‌2269).

در زمان ‌مشروطیت‌، به‌ سبب‌ وجود عشایر مختلف‌ و منازعات ‌میان ‌مشروطه ‌خواهان‌ و مخالفان‌ آنان‌، ورامین‌ و به‌ تبع ‌آن ‌بهنام‌عرب‌، از مناطق ‌مهم ‌كشور بود. اهالی‌ برخی‌ آبادیهای ‌بهنام‌عرب ‌در نهضت‌مشروطه‌ مشاركت ‌و از آن‌ حمایت ‌كردند كه ‌با مخالفتهایی ‌روبه‌رو شدند، چنان ‌كه‌ حسن‌خان ‌قَرچَكی‌ مشروطه‌خواهان‌ را سركوب‌ كرد و یارانش ‌آبادیهای ‌منطقه ‌را غارت ‌كردند (رجوع کنید به امینی‌، ص‌ 124). یكی‌ دیگر از رویدادهای ‌منطقه‌ در اواخر دوره ‌قاجار، درگیری‌ مردم‌ جوادآباد با نیروهای‌ حكومتی ‌در 1334 بود. این ‌درگیری‌ احتمالاً هنگامی ‌روی‌ داد كه ‌در تهران‌ قحطی‌ نان‌ بود و حكومت‌، كه‌ خود محصولات‌ غله ‌املاك ‌خالصه‌ را احتكار كرده ‌بود،شركتی ‌در اطراف ‌تهران ‌تأسیس‌ كرده ‌بود تا با خرید گندم ‌در انحصار آن‌ شركت‌ باشد (همان‌، ص‌108ـ109).

در دوره ‌پهلوی‌ نیز بعضی‌ آبادیهای‌ بهنام‌عرب‌، كه‌ دارای ‌قنات ‌و حقابه‌ از جاجرود بودند، ضبط ‌و جزواملاك‌ خالصه‌ شدند. كشت‌ غلات‌ و حبوبات ‌و صیفی‌ در محدوده‌ این ‌بخش‌ و نیز دامپروری‌، به‌ ویژه‌ در زمستانها، مهم‌ترین‌فعالیت‌اقتصادی‌ در آنجا به‌ شمار می‌رفت‌ و جوادآباد، كه‌ قصبه‌ دهستان‌ بهنام‌عربِ بخش‌ ورامین ‌بود و چند مزرعه‌ تابع‌ (مانند حسن‌آباد، صدرآباد و حسین‌آباد) داشت‌، معروف‌ترین ‌آبادی‌ منطقه‌ بود (رجوع کنید به همان‌، ص‌47ـ 48؛ ایران‌. وزارت‌ كشور. اداره‌ كل ‌آمار و ثبت ‌احوال‌، ج‌1، ص‌255؛ رزم‌آرا، ج‌1، ص‌54).

---

منابع‌:
(1) علاءالدین ‌آذری ‌دمیرچی‌، جغرافیای ‌تاریخی ‌ورامین‌، تهران‌1348 ش‌؛
(2) اعتمادالسلطنه‌؛
(3) یداللّه ‌افشین‌، رودخانه‌های ‌ایران‌، تهران‌1373 ش‌؛
(4) محمد امینی‌، تاریخ ‌اجتماعی ‌ورامین‌ در دوره‌ قاجاریه‌،[بی‌جا] 1368 ش‌؛
(5) ایران‌. قوانین ‌و احكام‌، مجموعه‌ قوانین ‌سال‌1372، تهران‌:روزنامه ‌رسمی‌ كشور، 1373 ش‌؛
(6) همو، مجموعه ‌قوانین ‌سال‌1379، تهران‌: روزنامه ‌رسمی ‌كشور، 1380 ش‌؛
(7) ایران‌. وزارت‌كشور. اداره‌كل ‌آمار و ثبت ‌احوال‌، كتاب ‌اسامی‌ دهات‌كشور، ج‌1، تهران‌1329 ش‌؛
(8) ایران‌. وزارت‌ كشور. معاونت‌ سیاسی‌. دفتر تقسیمات ‌كشوری‌، نشریه ‌تاریخ ‌تأسیس ‌عناصر تقسیماتی ‌به ‌همراه‌شماره‌مصوبات‌آن‌، تهران‌1382 ش‌؛
(9) عباس‌جعفری‌، گیتاشناسی ‌ایران‌، تهران‌ 1368ـ1379 ش‌؛
(10) حمداللّه‌ مستوفی‌، نزهه ‌القلوب‌؛
(11) رزم‌آرا؛
(12) جعفر رضایی‌، پیشوا: ناحیه‌ای ‌از بلوك ‌ورامین‌، تهران‌1354 ش‌؛
(13) فرهنگ‌ جغرافیائی ‌آبادیهای‌كشور جمهوری‌اسلامی‌ایران‌، ج‌38: تهران‌، تهران‌: سازمان ‌جغرافیائی ‌نیروهای‌مسلح‌، 1370 ش‌؛
(14) مركز آمار ایران‌، سرشماری‌عمومی‌ نفوس‌ و مسكن‌1375: شناسنامه ‌بخشهای‌ كشور، كل‌كشور، تهران 1378 ش‌؛
(15) همو، سرشماری‌ عمومی ‌نفوس ‌و مسكن‌1375: نتایج ‌تفصیلی ‌كل‌ كشور، تهران‌1376 ش‌؛
(16) عبداللّه‌مستوفی‌، شرح‌ زندگانی ‌من‌، یا، تاریخ ‌اجتماعی‌ و اداری ‌دوره ‌قاجاریه‌، تهران‌1377 ش‌؛
(17) محمدمعصوم‌بن‌زین‌العابدین‌معصوم‌علیشاه‌، طرائق‌الحقائق‌،چاپ‌ محمدجعفر محجوب‌، تهران‌1339ـ1345 ش‌؛
(18) ناصر نجمی‌، دارالخلافه ‌تهران‌، تهران‌1362 ش‌؛
(19) نقشه ‌تقسیمات ‌كشوری ‌جمهوری ‌اسلامی ‌ایران‌، 000 ، 500 ، 1:2، تهران‌: سازمان ‌نقشه ‌برداری ‌كشور، 1383 ش‌؛
(20) نقشه ‌سیاسی‌ و اقتصادی ‌استان ‌تهران‌، مقایس 000 ، 1:300، تهران‌: گیتاشناسی‌، 1371 ش‌؛
(21) سعید وزیری‌، تاریخ ‌ورامین‌، ایران‌1358 ش‌.

/ علی‌اكبر نجفی‌كانی‌/