جَنَدی‌ ، ابوعبداللّه‌ محمدبن‌ یوسف‌، فقیه‌ شافعی‌ و مورخ‌ یمنی‌ قرن‌ هشتم‌. از زادگاه‌ و زمان‌ تولد وی‌ اطلاعی‌ در دست‌ نیست‌. او به‌ شهر جَنَد در یمن‌ منسوب‌ است‌. در این‌ شهر كه‌ در شمال‌شرقی‌ ثَعِز واقع‌ است‌، نخستین‌ مسجد یمن‌ در سال‌ هشتم‌ هجری‌ ساخته‌ شد (یاقوت‌ حموی‌؛ مقحفی‌، ذیل‌ «الجند»). لقب‌ جندی‌ را بهاءالدین‌ ذكر كرده‌اند. خانواده‌ او اهل‌ ظَفَر یمن‌ بودند. گفته‌اند كه‌ وی‌ بیشتر عمر خود را در زَبید * گذراند (جندی‌ كندی‌، ج‌ 1، مقدمه‌ اكوع‌، ص‌ 49ـ50). جندی‌ خود (ج‌ 1، ص‌ 156، 478) از پدرش‌ با نام‌ یوسف‌بن‌ یعقوب‌ یاد كرده‌ است‌ (نیز رجوع کنید به همان‌، ج‌ 1، همان‌ مقدمه‌، ص‌ 18؛ ایمن‌ فؤادسید، ص‌ 139؛ قس‌ سخاوی‌، ص‌ 287؛ د. اسلام‌ ، چاپ‌ دوم‌، ذیل‌ مادّه‌، كه‌ او را یعقوب‌بن‌ یوسف‌ نامیده‌اند). جندی‌ نزد استادانی‌ چون‌ ابوالحسن‌ اصبحی‌ و ابوالعباس‌ احنف‌ به‌ كسب‌ علم‌ پرداخت‌ (رجوع کنید به جندی‌ كندی‌، ج‌ 1، همان‌ مقدمه‌، ص‌ 52).

گفته‌اند كه‌ او شاگردان‌ بسیاری‌ تربیت‌ نمود، اما نام‌ آنان‌ در منابع‌ نیامده‌ است‌. جندی‌ مدتی‌ در مَوْزَع‌ به‌ امر قضا مشغول‌ بود و پس‌ از آن‌ در عَدَن‌ و زَبید به‌ امور دیوانی‌ پرداخت‌ (رجوع کنید به همان‌ مقدمه‌، ص‌ 53؛
حبشی‌، ص‌ 413). از تصریح‌ وی‌ به‌ تاریخ‌ درگذشت‌ ابوبكربن‌ احمدبن‌ موسی‌بن‌ عجیل‌ (سال‌ 730؛
خزرجی‌، ج‌ 2، ص‌55 ـ 56)، می‌توان‌ دریافت‌ كه‌ جندی‌ بعد از 730 درگذشته‌ است‌. برخی‌ مورخان‌ (رجوع کنید به حبشی‌؛
د. اسلام‌ ، همانجاها) نیز سال‌ وفات‌ او را 732 ذكر كرده‌اند (بنابراین‌ سال‌ 723 كه‌ در حاجی‌خلیفه‌، ج‌2، ستون‌ 999 آمده‌، درست‌ نیست‌).

اثر مهم‌ جندی‌، كتاب‌ السُلوك‌ فی‌ طبقات‌ العلماء و الملوك‌ است‌ (بروكلمان‌، < ذیل‌ >، ج‌ 2، ص‌ 236) كه‌ آن‌ را به‌ تشویق‌ استادش‌، اصبحی‌، تألیف‌ كرد. این‌ كتاب‌ از مهم‌ترین‌ منابع‌ در باره‌ تاریخ‌ دوره‌ اسلامی یمن‌ است‌ و به‌ نامهای‌ دیگری‌، از جمله‌ طبقات‌ فقهاء الیمن (حبشی‌، همانجا)، تاریخ‌ الجَنَدی‌ و طبقات‌ الجَنَدی‌ نیز معروف‌ است‌ (ایمن‌ فؤادسید، ص‌ 140؛
د. ا. د. ترك‌ ، ذیل‌ مادّه‌). این‌ اثر با شرح‌ حال‌ پیامبر اكرم‌ صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم‌ آغاز شده‌ است‌ و سپس‌ صحابه‌ و تابعین‌ و تابعان‌ آنان‌ ــ كه‌ در اصل‌ یمنی‌ بودند یا به‌ یمن‌ آمده‌ بودند ــ معرفی‌ شده‌اند (رجوع کنید به جندی‌ كندی‌، ج‌ 1، ص‌ 69 به‌ بعد). همچنین‌ در آن‌ به‌ شرح‌حال‌ قاضیان‌، عالمان‌، ادیبان‌، شاعران‌، حاكمان‌، وزیران‌ و امیران‌ یمنی‌ پرداخته‌ شده‌ است‌ (رجوع کنید به د. اسلام‌ ؛
د. ا. د. ترك‌ ، همانجاها). در باره‌ سال‌ پایان‌ یافتن‌ تألیف‌ این‌ كتاب‌ اختلاف‌نظر وجود دارد؛
اما، باتوجه‌ به‌ برخی‌ شرح‌حالهای‌ مندرج‌ در آن‌ (از جمله‌ رجوع کنید به ج‌ 1، ص‌ 422، ج‌ 2، ص‌290)، به‌ نظر می‌رسد گزارش‌ منابعی‌ كه‌ تاریخ‌ 730 را ذكر كرده‌اند، درست‌ باشد (رجوع کنید به حبشی‌؛
د.ا.د.ترك‌ ، همانجاها).

این‌ كتاب‌ از آثاری‌ تأثیر پذیرفته‌ است‌، از جمله‌ از طبقات‌ فقهاء الیمن‌ اثر ابن‌سَمُره‌ (جندی‌ كندی‌، ج‌ 1، ص‌ 67ـ 68؛
سخاوی‌، ص‌ 287)، تاریخ‌ الصنعاء اثر احمدبن‌ عبداللّه‌ رازی‌ صنعانی‌ (سارتون، ج‌ 1، ص‌ 958)، تاریخ‌ الصنعاء اثر اسحاق‌بن‌ جریر صنعانی‌، المفید فی ‌اخبار صنعاء و زَبید اثر عمر یمنی‌، و وفیات‌ الاعیان‌ اثر ابن‌خلّكان‌ (جندی‌ كندی‌؛
حاجی‌خلیفه‌، همانجاها). جندی‌ در اثر خود، با تصحیح‌ خطاهای‌ برخی‌ مورخان‌ پیشین‌، نامهای‌ قبایل‌ و اماكن‌ را به‌صورت‌ صحیح‌ ضبط‌ كرده‌ است‌. اما از این‌ كتاب‌ انتقاد هم‌ شده‌ است‌، زیرا در باره‌ برخی‌ اشخاص‌ اطلاعات‌ ناقص‌ آورده‌ و تاریخ‌ ولادت‌ و وفات‌ اشخاص‌ را ذكر نكرده‌ است‌ ( د.ا.د.ترك‌ ، همانجا). با این‌ همه‌، مورخانی‌ چون‌ خَزْرجی‌ (متوفی‌ 812)، حسین‌بن‌ عبدالرحمان‌ اَهْدَل‌ (متوفی‌ 855) و ابومخرمه‌ این‌ اثر را از منابع‌ معتبر دانسته‌اند، تا آنجا كه‌ خزرجی‌ كتاب‌ طَراز اعلام‌ الزَّمن‌ فی‌ طبقات‌ اعیان‌ الیمن‌ و اهدل‌ كتاب‌ تُحفه‌الزَّمن‌ بذكر سادات‌ الیمن‌ را بر اساس‌ كتاب‌ جندی‌ نگاشته‌اند (ایمن‌ فؤادسید؛
حبشی‌، همانجاها).

در حدود 1309/1892 هنری‌ كسلس‌كِی‌ ، بخش‌ شرح‌حال‌ داعیان‌ فاطمی‌ و قرمطی‌ یمنی‌ كتاب‌ جندی‌ را به‌ انگلیسی‌ ترجمه‌ كرد و آن‌ را همراه‌ با نكات‌ و پانوشتهای‌ مفصّل‌ با عنوان‌ یمن‌: تاریخِ ادوار میانی‌ متقدم‌ در لندن‌ منتشر نمود (سركیس‌، ج‌ 2، ستون‌ 1378؛
د. اسلام‌ ، همانجا). حسن‌ سلیمان‌ محمود مقدمه‌ و پانوشته‌های‌ كِی‌ را به‌ عربی‌ ترجمه‌ و در 1336 ش‌/ 1957 در قاهره‌ چاپ‌ كرد (رجوع کنید به د.ا.د.ترك‌ ، همانجا). محمدبن‌ علی‌ اكوع‌ كتاب‌ جندی‌ را ویرایش‌ كرد و در 1372 ش‌/ 1993 متن‌ كامل‌ و انتقادی‌ آن‌ را چاپ‌ نمود.

---

منابع‌:
(1) ایمن‌ فؤاد سید، مصادر تاریخ‌ الیمن‌ فی‌ العصر الاسلامی‌ ، قاهره‌ 1974؛
(2) محمدبن‌ یوسف‌ جندی‌ كندی‌، السلوك‌ فی‌ طبقات‌ العلماء و الملوك‌ ، چاپ‌ محمدبن‌ علی‌ أكوع‌، صنعا، ج‌ 1 ، 1414/1993، ج‌ 2، 1416/1995؛
(3) حاجی‌خلیفه‌؛
(4) عبداللّه‌ محمد حبشی‌، مصادر الفكرالعربی‌ الاسلامی‌ فی‌ الیمن‌ ، صنعا: مركز الدراسات‌ الیمنیه‌،[بی‌تا.(؛
(5) علی‌بن‌ حسن‌ خزرجی‌، العقود اللؤلؤیه‌ فی‌ تاریخ‌ الدوله‌ الرسولیه‌ ، ج‌ 2، چاپ‌ محمدبن‌ علی‌ اكوع‌، صنعا 1403/1983؛
(6) محمدبن‌ عبدالرحمان‌ سخاوی‌، الاعلان‌ بالتوبیخ‌ لمن‌ ذمّالتاریخ‌ ، چاپ‌ فرانتس‌ روزنتال‌، بیروت‌)بی‌تا.]؛
(7) یوسف‌الیان‌ سركیس‌، معجم‌المطبوعات‌ العربیه‌ و المعرّبه‌ ، قاهره‌ 1346/1928، چاپ‌ افست‌ قم‌ 1410؛
(8) ابراهیم‌ احمد مقحفی‌، معجم‌البلدان‌ و القبائل‌ الیمنیه‌ ، صنعا 1422/ 2002؛
(9) یاقوت‌ حموی‌؛


(10) Carl Brockelmann, Geschichte der arabischen Litteratur , Leiden 1943-1949, Supplementband ,1937-1942;
(11) EI 2, s. v. "A l-Djanadi" (by C. L. Geddes);
(12) George Sarton, Introduction to the history of science , Malabar, Fla. 1975;
(13) TDVIA , "Cenedi, Muhammed b. Yusuf" (by Abdulkerim Ozaydin).

/ مریم‌ كیانی‌فرید /