جمالالدینتُركی ، ابومحمد عبداللّه، زبان شناس ترك در قرنهشتم. درباره وی اطلاعات چندانی در دست نیست. از نسبتش بر میآید كه ترك تباربوده است. وی احتمالاً در سوریه، بخش جنوب شرقی قلمروممالیك، میزیسته و شهرتش بهسبب اثرش، بُلغةالمشتاق فیلغة الترك والقفچاق، است كه مأخذ بسیار مهمی برای زبان تركی قپچاقی به شمار میآید.
تاریخ نگارشاین كتاب دقیقاً معلوم نیست. یگانه نسخه خطی آن در كتابخانه ملی فرانسه نگهداری میشود. این نسخه با خط نسخ مشكول و خوانا استنساخ شده است. ایناثر ویژگی واژهنامهایعربی ـ تركی را دارد و از دو بخش تشكیل شده است: 1) بخشاسامی(گ7 رـ21 ر) كه كلمههای موجود در آن، دسته بندی موضوعی شدهاند؛ 2) بخشافعال(گ21 رـ 88 پ). واژههایاین بخش با ترتیبالفبایعربی تنظیم، و صیغههای ماضی و مضارع و امر آنها ذكر شدهاست. در ایناثر، كهحاوی حدود 1500 مادّه است، تعدادی واژه اُغوزی [= تركیقدیم ] نیز دیده میشود.
زایاچكوفسكی، ترك شناس لهستانی، بخش اول بلغة المشتاق را در یك جلد (بهفرانسه) و بخش دوم را در دو قسمت (به لهستانی) با این عناوین و مشخصات چاپ كردهاست: > راهنمایعربی برای زبانهایتركی و قپچاقی <؛ > فرهنگ عربی قپچاقی از روزگار پادشاهان ممالیك <. قسمت اول این كتاب در 1337 ش/ 1958 به چاپ دوم رسیدهاست.
منابع:
(1) Edgard Blochet, Catalogue, des manuscrits turcs- Bibliotheque nationale , Paris 1932-1933, 300-301; (2) Ahmet Caferoglu, Turk dili tarihi , Istanbul 1964, vol.2, 200-201; (3) A. F. Karamanlioglu, "Kipcaklar ve Kipcak Turkcesi", TDED , XII ) 1963( 183-182; (4) O.Pritsak,"Das Kiptschakische A Mamluk Kiptschakische", Philologiae Turcicae fundamenta , I(1959), 75-76; (5) A. Zajaczkowski, Manuel arabe de la langue des Turcs et des Kiptchaks , Warszawa 1938, passim; (6) idem, Slownik Arabsko-Kipczacki z okresu Pan'tswa Mameluckiego , Warszawa 1954, passim.