- مدرسه فقاهت
- کتابخانه مدرسه فقاهت
- کتابخانه تصویری (اصلی)
- کتابخانه اهل تسنن
- کتابخانه تصویری (اهل تسنن)
- ویکی فقه
- ویکی پرسش
- مدرسه فقاهت
- کتابخانه مدرسه فقاهت
- کتابخانه تصویری (اصلی)
- کتابخانه اهل تسنن
- کتابخانه تصویری (اهل تسنن)
- ویکی فقه
- ویکی پرسش
|
||||
| نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی جلد : 1 صفحه : 4772 | ||||
|
جلال و جمال ، دو اصطلاح مهم و پركاربرد در اندیشه اسلامی به ویژه در تصوف و عرفان و علم كلام. منابع: (1) علاوه بر قرآن؛ (2) محمودبن عبداللّه آلوسی، روح‌المعانی ، بیروت: داراحیاء التراث العربی، [ بی‌تا. (؛ (3) حیدربن علی آملی، تفسیر المحیط الاعظم و البحر الخضم فی تأویل كتاب اللّه العزیز المحكم، چاپ محسن موسوی تبریزی، ج2، قم1380ش؛ (4) همو، كتاب جامع‌الاسرار و منبع‌الانوار، به انضمام، رساله نقد النقود فی معرفة الوجود ، چاپ هانری كوربن و عثمان اسماعیل یحیی، تهران 1347ش؛ (5) ابن‌ابی‌شیبه، المصنَّف فی الاحادیث و الا´ثار ، چاپ سعید محمد لحّام، بیروت 1409/1989؛ (6) ابن‌شهرآشوب، متشابه‌القرآن و مختلفه ، تهران 1328ش، چاپ افست قم 1410؛ (7) ابن‌طاووس، الدروع الواقیة، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم 1414؛ (8) ابن‌عربی، رحمة من الرحمن فی تفسیر و اشارات القرآن ، من كلام الشیخ الاكبر محیی‌الدین ابن‌العربی، جمع و تألیف محمود محمودغراب، دمشق 1421/2000؛ (9) همو، رسائل ابن‌العربی ، ج1، ش2: كتاب‌الجلال‌والجمال، بیروت: داراحیاء التراث العربی، ) بی‌تا. (؛ (10) همو، الفتوحات المكیة، بیروت: دارصادر، ) بی‌تا. (؛ (11) ابن‌فارس؛ (12) ابن‌كثیر، تفسیر القرآن العظیم ، بیروت 1412؛ (13) ابن‌منظور؛ (14) ابوطالب مكی، كتاب قوت القلوب فی معاملة المحبوب و وصف طریق المرید الی مقام التوحید ، قاهره 1310، چاپ افست بیروت ) بی‌تا. (؛ (15) بطرس بستانی، محیط المحیط: قاموس مطوّل للّغة العربیة، بیروت 1987؛ (16) عبداللّه‌بن عمر بیضاوی، انوارالتنزیل و اسرارالتأویل، چاپ فلیشر، اوسنابروك 1968؛ (17) احمدبن حسین بیهقی، كتاب الاسماء و الصفات ، بیروت 1405/ 1984؛ (18) مسعودبن عمر تفتازانی، شرح المقاصد ، چاپ عبدالرحمان عمیره، قاهره 1409/ 1989، چاپ افست قم 1370ـ1371ش؛ (19) عبدالرحمان‌بن محمد ثعالبی، تفسیر الثعالبی، المسمی بالجواهرالحسان فی تفسیر القرآن ، چاپ علی‌محمد معوض و عادل احمد عبدالموجود، بیروت 1418/ 1997؛ (20) عبدالرحمان‌بن احمد جامی، اشعة اللمعات فی شرح اللمعات ، در گنجینه عرفان ، چاپ حامد ربانی، تهران: كتابخانه علمیه حامدی، ?] 1352ش ) ؛ (21) حسین‌بن حسن جرجانی، تفسیر گازر ، چاپ جلال‌الدین محدّث ارموی، تهران 1337ـ1341ش؛ (22) عبدالكریم‌بن ابراهیم جیلی، الانسان الكامل فی معرفة الاواخر و الاوائل ، قاهره 1390/ 1970؛ (23) همو، الكمالات الالهیة فی الصفات المحمدیة، چاپ سعید عبدالفتاح، قاهره 1417/1997؛ (24) خلیل‌بن احمد، كتاب العین ، چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم 1409؛ (25) روزبهان بقلی، شرح شطحیات ، چاپ هانری كوربن، تهران 1360ش؛ (26) هادی‌بن مهدی سبزواری، شرح الاسماء، او، شرح دعاء الجوشن الكبیر ، چاپ نجفقلی حبیبی، تهران 1375ش؛ (27) محمدبن حسین سلمی، مجموعه آثار ابوعبدالرحمن سلمی: بخشهایی از حقائق‌التفسیر و رسائل دیگر ، چاپ نصراللّه پورجوادی، تهران 1369ـ1372ش؛ (28) سیوطی؛ (29) عباس شریف دارابی شیرازی، تحفة المراد: شرح قصیده میرفندرسكی ، چاپ محمدحسین اكبری ساوی، تهران [? 1372ش (؛ (30) محمدبن حسن صفار قمی، بصائرالدرجات فی فضائل آل محمد « ص »، چاپ محسن كوچه‌باغی‌تبریزی، قم 1404؛ (31) طباطبائی؛ (32) سلیمان‌بن احمد طبرانی، المعجم الكبیر ، چاپ حمدی عبدالمجید سلفی، چاپ افست بیروت 1404ـ ? ـ140؛ (33) فضل‌بن حسن طبرسی، تفسیر جوامع‌الجامع ، ج4، چاپ ابوالقاسم گرجی، تهران 1378ش؛ (34) همو، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن ، چاپ هاشم رسولی محلاتی و فضل‌اللّه یزدی طباطبائی، بیروت 1408/1988؛ (35) طبری، جامع ؛ (36) فخرالدین‌بن محمد طریحی، مجمع البحرین ، چاپ احمد حسینی، تهران 1362ش؛ (37) محمدبن حسن طوسی، الامالی ، قم 1414؛ (38) همو، التبیان فی تفسیر القرآن ، چاپ احمد حبیب قصیرعاملی، بیروت ) بی‌تا. (؛ (39) عبدالرزاق كاشی، مجموعه رسائل و مصنفات، چاپ مجید هادی‌زاده، تهران 1379ش؛ (40) عبداللّه‌بن محمد عین‌القضاة، نامه‌های عین‌القضات همدانی، ج1، چاپ علینقی منزوی و عفیف عسیران، تهران )? 1969(؛ (41) محمدبن محمد غزالی، كتاب روضةالطالبین و عمدة السالكین، چاپ محمد بخیت، بیروت )بی‌تا. (؛ (42) همو، المقصدالاسنی فی شرح معانی اسماء الله الحسنی ، چاپ فضله شحاده، بیروت 1971؛ (43) محمدبن یعقوب فیروزآبادی، بصائر ذوی‌التمییز فی لطائف الكتاب العزیز ، ج2، چاپ محمدعلی نجار، بیروت ) بی‌تا. (؛ (44) محمدبن شاه‌مرتضی فیض كاشانی، الاصفی فی تفسیرالقرآن، قم 1376ـ1378ش؛ (45) محمدبن احمد قرطبی، الجامع لاحكام القرآن ، بیروت: دارالفكر، ) بی‌تا. (؛ (46) عبدالكریم‌بن هوازن قشیری، الرساله القشیریه ، چاپ عبدالحلیم محمود و محمودبن شریف، قاهره ) 1972ـ1974 (؛ (47) علی‌بن ابراهیم قمی، تفسیر القمی ، بیروت 1412/ 1991؛ (48) داوودبن محمود قیصری، رسائل قیصری ، با حواشی محمدرضا قمشه‌ای، چاپ جلال‌الدین آشتیانی، رساله1: التوحید و النبوة و الولایة، تهران 1381ش؛ (49) همو، شرح فصوص الحكم ، چاپ جلال‌الدین آشتیانی، تهران 1375ش؛ (50) فتح‌اللّه‌بن شكراللّه كاشانی، تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین ( تفسیر كبیر ملافتح‌اللّه كاشانی )، تهران 1344ش؛ (51) حسین‌بن علی كاشفی، مواهب علیه، یا، تفسیر حسینی ، چاپ محمدرضا جلالی نائینی، تهران 1317ـ1329ش؛ (52) مجلسی؛ (53) محمدبن احمد محلّی و عبدالرحمان‌بن ابی‌بكر سیوطی، تفسیرالقران العظیم ) معروف به تفسیر الجلالین(، استانبول: دارالدعوة، ) بی‌تا. ]؛ (54) اسماعیل‌بن محمد مستملی، شرح التعرف لمذهب التصوف ، چاپ محمد روشن، تهران 1363ـ1366ش؛ (55) عبداللّه‌بن محمد نجم رازی، مرصاد العباد ، چاپ محمدامین ریاحی، تهران 1352ش؛ (56) احمدبن علی نسائی، كتاب السنن الكبری ، چاپ عبدالغفار سلیمان بنداری و سیدكسروی حسن، بیروت 1411/1991؛ (57) حسین‌بن محمدتقی نوری، مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل ، قم 1407ـ1408. / حسن ابراهیمی / 4) در علم كلام. به صفات سلبیه، گاه صفات جلال و به صفات ثبوتیه، صفات جمال گفته‌اند. تا زمان میثم‌بن علی‌بن میثم بحرانی (متوفی 672)، این دو اصطلاح در كتابهای كلامی نیامده بود و عموماً از صفات ثبوتی و سلبی به صفات كمال و نقص یاد می‌شده است. بررسی كتاب تعریفاتجرجانی (متوفی 816) نشان می‌دهد كه، دست‌كم تا اوایل قرن نهم، تناظر اصطلاحات جمال و جلال با صفات ثبوتی و سلبی عمومیت نداشته، چنانكه جرجانی (ص80، 139) صفات جلالیه و جلال را صفات ناظر به قهر و غضب و عزت و عظمت، و صفات جمالیه و جمال را صفات ناظر به رضا و لطف و رحمت تعریف كرده است. ظاهراً نخستین‌بار ابن‌میثم در قواعدالمرام (ص77) صفت جلال را به معنای صفت سلبی به‌كار برده، هرچند به صفت جمال برای صفات ثبوتیه اشاره‌ای نكرده است. فاضل مقداد (ص18) نیز مشابه او عمل كرده و صفات جلال را معادل صفات سلبی و در برابر صفات كمال به‌كار برده است. در قاموس البحرین ، اثر محمدابوالفضل محمد مشهور به حمید مفتی، كه متنی كلامی به فارسی وتألیف شده در سال 814 است، نیز می‌توان كاربرد تعبیر جلال را برای صفات سلبی یافت. مؤلف این اثر (ص171ـ172) صفات الاهی را سه قسم كرده است: وجودی حقیقی (مثل حیات و قدرت)؛ وجودی اضافی (مثل وجوب و قدم و خلق كه، برخلاف صفات وجودی حقیقی، در قیاس با دیگر موجودات درك می‌شود)؛ و صفات عدمی (مثل عدم تحیز یا غِنا، كه همان بی‌نیازی است). او، به تعبیر خودش، «وجودیات» را «صفات اكرام» و «عدمیات» را «نعوت جلال» دانسته و توضیح داده است كه متكلمان، عدمیات را نعت می‌گویند. همچنین توضیح داده كه تعابیر اكرام و جلال برگرفته از تعبیر قرآنی ذوالجلال و الاكرام (الرحمن: 27) است. در بررسی منابع مختلف كلامی، از تاریخ دقیق كاربرد اصطلاح جمال برای صفات ثبوتیه، اطلاعی به دست نیامد، ولی با توجه به كتاب الجلالیة و الجمالیة اثر میرزافیض‌اللّه یا فضل‌اللّه اینجو شیرازی (صدر سلطان محمود بهمنی در هند) در نیمه دوم قرن هشتم، كه به زبان فارسی و در بیان صفات ثبوتی و سلبی است (آقابزرگ طهرانی، ج5، ص126)، معلوم می‌شود كه در آن دوره، اصطلاح جمال و جلال برای صفات ثبوتیه و سلبیه به كار می‌رفته است. بعید نیست چنین كاربردی تحت تأثیر منابع عرفانی به آثار كلامی راه یافته باشد. صدرالدین شیرازی در اسفار (سفر3، جزء1، ص118)، با اشاره به آیه «تبارك اسم ربك ذی‌الجلال والاكرام» (الرحمن: 78)، لفظ جلال را دالّ بر صفات سلبی و تنزیه ذات باری از مشابهت غیر، و لفظ اكرام را دالّ بر صفات جمال و آنچه خداوند به آن آراسته و بدان وصف می‌شود، دانسته است. به نظر می‌رسد پس از ملاصدرا تعبیرهای جمال و جلال، به عنوان تعبیرهایی متناظر با ثبوت و سلب، جا افتاده بوده، چنانكه در گوهر مراد عبدالرزاق لاهیجی (ص236ـ238) آمده است كه به صفات ثبوتی، صفات جمال و كمال و به صفات سلبی صفات جلال می‌گویند كه به تعبیر لاهیجی «راجع شود به تجرد و تنزه واجب تعالی از هرچه لایق به جلال او نیست.» در دوره معاصر، این دو اصطلاح كاربرد بیشتری یافته و كتابهای متعددی نیز با همین عنوان به‌چاپ رسیده است (برای بعضی نمونه‌ها رجوع کنید به معجم‌التراث‌الكلامی ، ج4، ص165). منابع: (58) آقابزرگ طهرانی؛ (59) ابن‌میثم، قواعدالمرام فی علم‌الكلام ، قم 1398؛ (60) علی‌بن محمد جرجانی، كتاب‌التعریفات، چاپ ابراهیم ابیاری، بیروت 1405/1985؛ (61) محمدبن ابوالفضل حمید مفتی، قاموس البحرین، چاپ علی اوجبی، تهران 1374ش؛ (62) محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی، الحكمة‌المتعالیة فی‌الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت 1981؛ (63) مقدادبن عبداللّه فاضل مقداد، النافع یوم‌الحشر فی شرح [ ال] باب الحادی عشر ، در حسن‌بن یوسف علامه حلّی، الباب‌الحادی عشر للعلامة الحلی ، چاپ مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران، 1365ش؛ (64) عبدالرزاق‌بن علی لاهیجی، گوهرمراد ، چاپ زین‌العابدین قربانی لاهیجی، تهران 1383ش؛ (65) معجم‌التراث الكلامی: معجم یتناول ذكر اسماء المؤلفات الكلامیة ( المخطوطات و المطبوعات)، تألیف اللجنة‌العلمیة فی مؤسسة الامام‌الصادق (ع)، اشراف جعفر سبحانی، قم: مؤسسة الامام‌الصادق (ع)، 1423. / پرویز سلمانی / |
||||
| نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی جلد : 1 صفحه : 4772 | ||||
|
www.eShia.ir