جعفربن‌ قدامه‌ ، ادیب‌ و شاعر قرن‌ سوم‌ و چهارم‌. كنیه‌اش‌ ابوالقاسم‌ و نام‌ جدّ وی‌ زیاد بود (یاقوت‌ حموی‌، ج‌ 2، ص‌ 788). از زندگی‌ وی‌ اطلاع‌ چندانی‌ در دست‌ نیست‌. سال‌ تولدش‌ در منابع‌ ذكر نشده‌ است‌. صفدی‌ (متوفی‌ 764؛
ج‌ 11، ص‌ 125) سال‌ وفات‌ جعفر را 308 یا 309 و یاقوت‌ حموی‌ (متوفی‌ 626؛
همانجا) مرگ‌ او را در جمادی‌الا´خره 319 ثبت‌ كرده‌ و افزوده‌ است‌ كه‌ در 310، پس‌ از تبعید علی‌بن‌ عیسی‌ وزیر (متوفی‌ 334) به‌ یمن‌، جعفر در باره آن‌ ابیاتی‌ سرود. یاقوت‌ حموی‌ (ج‌ 2، ص‌ 789) شش‌ بیت‌ از این‌ شعر را نقل‌ كرده‌ است‌. زركلی‌ (ج‌ 2، ص‌ 126) و كحّاله‌ (ج‌ 3، ص‌ 142) نیز سال‌ وفات‌ جعفر را 319 ذكر كرده‌اند.

ابن‌ندیم‌ (ص‌ 194) جعفربن‌ قدامه‌ را از نویسندگان‌ به‌ نسبت‌ پركار نام‌ برده‌ كه‌ «صد صفحه‌» از او بر جای‌ مانده‌ است‌. خطیب‌ بغدادی‌ (ج‌ 8، ص‌ 110) جعفر را به‌ فراوانی‌ ادب‌ و پیشوایی‌ نویسندگان‌ ستوده‌ و صفدی‌ (ج‌ 11، ص‌ 124) او را دارای‌ آثاری‌ دانسته‌ است‌؛
اما، در هیچ‌ یك‌ از منابع‌، نام‌ كتابی‌ از جعفربن‌ قدامه‌ ذكر نشده‌ است‌، فقط‌ ابن‌بلخی‌ (ص‌ 170) تألیف‌ كتاب‌الخراج‌ را به‌ او نسبت‌ داده‌ است‌ كه‌ در صحت‌ آن‌ تردید هست‌، چون‌ در منابع‌ دیگر، این‌ كتاب‌ به‌ قدامه بن‌ جعفر * (متوفی‌ 337) نسبت‌ داده‌ شده‌ است‌ ( رجوع کنید به تاریخ‌ سیستان‌ ، ص‌ 11؛
یاقوت‌ حموی‌، ج‌ 5، ص‌ 2235).

مشایخ‌ او را ابوالعیناء ضریر (متوفی‌ 283)، حمادبن‌ اسحاق‌ موصلی‌ (متوفی‌ 267)، محمدبن‌ عبداللّه‌ مالك‌ خزاعی‌ و مبرّد (متوفی‌ 286)، دانسته‌اند ( رجوع کنید به خطیب‌ بغدادی‌، همانجا؛
یاقوت‌ حموی‌، ج‌ 2، ص‌ 595، 788؛
صفدی‌، همانجا). مهم‌ترین‌ راوی‌ جعفر، ابوالفرج‌ اصفهانی‌ (متوفی‌ 356) بود كه‌، ضمن‌ شرح‌حال‌ ابراهیم‌بن‌ المُدَّبر، هفت‌ روایت‌ از جعفر نقل‌ كرده‌ ( رجوع کنید به ابوالفرج‌ اصفهانی‌، ج‌ 22، ص‌ 157ـ187) و در جاهای‌ دیگر نیز روایاتی‌ از او نقل‌ نموده‌ است‌ ( رجوع کنید به ج‌ 10، ص‌ 280ـ281). به‌ گفته سیدمحسن‌ امین‌ (ج‌ 4، ص‌ 136)، جعفربن‌ قدامه‌ پدرِ قدامه بن‌ جعفر نیست‌، زیرا شرح‌حال‌ نویسان‌ قدامه بن‌ جعفر را فردی‌ مسیحی‌ دانسته‌اند كه‌ به‌ واسطه مكتفی‌ (حك : 289ـ 295)، خلیفه عباسی‌، مسلمان‌ شده‌ بود ( رجوع کنید به ابن‌ ندیم‌، ص‌ 144؛
یاقوت‌ حموی‌، ج‌ 5، ص‌ 2235)؛
اما، در هیچ‌ منبعی‌ به‌ مسیحی‌ بودن‌ جعفربن‌ قدامه‌ اشاره‌ نشده‌ و ابوالفرج‌ اصفهانی‌ (همانجاها) اخبارِ او را به‌ گونه‌ای‌ آورده‌ است‌ كه‌ راوی‌ مسلمان‌ از مسلمانِ دیگر می‌آورد. ابن‌ندیم‌ (همانجا) و یاقوت‌ حموی‌ (همانجا) در شرح‌حال‌ قدامه بن‌ جعفر ذكر كرده‌اند كه‌ پدرش‌ شخص‌ مهمی‌ نبوده‌ و دانشی‌ نداشته‌، حال‌ آنكه‌ همین‌ شرح‌حال‌نویسان‌ جعفربن‌ قدامه‌ را از مشایخ‌ كاتبان‌ دانسته‌اند.

---

منابع‌:
(1) ابن‌بلخی‌؛
(2) ابن‌ندیم‌؛
(3) ابوالفرج‌ اصفهانی‌؛
(4) امین‌؛
(5) تاریخ‌ سیستان‌، چاپ‌ محمدتقی‌ بهار، تهران‌: زوار، [? 1314 ش‌ (؛
(6) خطیب‌ بغدادی‌؛
(7) خیرالدین‌ زركلی‌، الاعلام، بیروت‌ 1989؛
(8) صفدی‌؛
(9) عمررضا كحّاله‌، معجم‌المؤلفین‌، دمشق‌ 1957ـ1961، چاپ‌ افست‌ بیروت‌ ) بی‌تا. ]؛
(10) یاقوت‌ حموی‌، معجم‌الادباء، چاپ‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌ 1993.

/ محمود مهدوی‌ دامغانی‌ /