جزیری‌ ، عبدالقادر بن‌ محمد ، فقیه‌ و كاتب‌ حنبلی‌. در سال‌ 911 به‌ دنیا آمد. برخی‌ جزیری‌ را منتسب‌ به‌ جزیرة ‌الفیل‌ مصر دانسته‌اند ( رجوع کنید به نجدی‌، ج‌ 2، ص‌ 569؛ زركلی‌، ج‌ 4، ص‌ 44)؛ اما، شارحان‌ اَلسحب‌الوابلة، بر اساس‌ تحقیق‌ خود، زادگاه‌ او را جزیره فراتیه‌ در نزدیكی‌ بغداد ذكر كرده‌اند ( رجوع کنید به نجدی‌، ج‌ 2، ص‌ 570، پانویس‌ 1). لقبِ وی‌ زین‌الدین‌ و محیی‌الدین‌ ضبط‌ شده‌ است‌ ( رجوع کنید به همان‌، ج‌2، ص‌569، پانویس‌).

جزیری‌ نزد استادان‌ متعددی‌ درس‌ آموخت‌؛ حدیث‌ و فقه‌ را از ابن‌نجّار و ادبیات‌ و حدیث‌ و منطق‌ را از اَرْنَوی‌ مالكی‌ فراگرفت‌ (برای‌ فهرست‌ نام‌ استادان‌ او رجوع کنید به همان‌، ج‌ 2، ص‌ 570 571). وی‌ چند سال‌ به‌ همراه‌ پدرش‌، كاروان‌دار حجاج‌ بیت‌اللّه‌ بود. او و پدرش‌ در 940، به‌ فرمان‌ سلیمان‌ كِیخیا، امیرالحاج‌ وقت‌، به‌ تهیه‌ و ثبت‌ گزارشهایی‌ در باره سفر حج‌ مأمور شدند كه‌ شامل‌ اطلاعاتی‌ سودمند در باره ‌حج‌ و منزلگاههای‌ آن‌ و تبیین‌ هزینه‌های‌ این‌ سفر برای‌ حاجیان‌ باشد. پس‌ از درگذشت‌ پدر جزیری‌ در 944، جزیری‌ به‌ تنهایی‌ این‌ كار را ادامه‌ داد و مجموعه نوشته‌های‌ خود را در كتابی‌ با نام‌ دُرَرُ الْفَرائِدِالمُنَظَّمَة فی‌اَخبارِ الحاجِّ و طَریقِ مَكَّةالمُعَظَّمَة گرد آورد كه‌ از مهم‌ترین‌ كتابهای‌ حنبلیان‌ در باره حج‌ تا اواخر قرن‌ دهم‌ بود ( د.ا.د.ترك‌ ، ذیل‌ ""Ceziri). این‌ اثر ضمناً شرح‌ احوال‌ و برخی‌ جزئیات‌ زندگی‌ جزیری‌ را به‌ قلم‌ خود او در بر دارد (نجدی‌، ج‌ 2، ص‌ 570، 572ـ573). در كتاب‌ القاموس‌ الاسلامی‌ (ج‌ 2، ص‌ 359) نام‌ مؤلف‌ كتاب‌، به‌اشتباه‌، خزرجی‌ درج‌ شده‌ است‌.

جزیری‌ در كتاب‌ خود، از مصاحبت‌ و ملازمتش‌ با عارف‌ پرآوازه روزگار خویش‌، شهاب‌الدین‌احمد حَریفی‌ زَنیدی‌ شافعی‌، یاد كرده‌ و گفته‌ كه‌ حریفی‌ به‌ او خرقه‌ پوشانده‌ و او را در حلقه ذكر خویش‌ راه‌ داده‌ است‌. جزیری‌ بر اثر پیدا كردن‌ گرایشهای‌ عرفانی‌ و صوفیانه‌ از اشتغالات‌ دنیوی‌، از جمله‌ كار كتابت‌ كه‌ آن‌ را مایه شهرت‌ می‌دانست‌، كناره‌ گرفت‌ و بر امور غیر دنیوی‌ اهتمام‌ نمود (نجدی‌، ج‌ 2، ص‌ 571- 572). اغلب‌ منابع‌ سال‌ مرگ‌ او را 977 دانسته‌اند ( د.ا.د.ترك‌ ، همانجا؛
نجدی‌، ص‌ 569؛
زركلی‌، ج‌ 4، ص‌ 44) اما، بروكلمان‌ (ج‌ 2، ص‌ 424) سال‌ وفات‌ او را 966 ذكر كرده‌ است‌.

برخی‌ از دیگر آثار جزیری‌ عبارت‌اند از: خُلاصة الذَّهب‌ فی‌ فَضْل‌العرب‌، عُمْدة لصَّفْوَة فی‌ حِلِّ القَهْوة‌، مَنازِهُ المَنازِل‌ و مَناهِجُ لمَناهِل‌، الزَّجْرُ عنِالخَمر، رَفْعُ المَضَرَّة‌ عَنِ الهِرِّ وَ الهِرَّة و مجموعه‌ای‌ شامل‌ اشعار و مراسلات‌ او(نجدی‌، ج‌ 2، ص‌ 573 -574؛
بروكلمان‌، > ذیل< ، ج‌ 2، ص‌ 447؛
زركلی‌، همانجا؛
سركیس‌، ج‌ 1، ستون‌ 688).

---

منابع‌:
(1) خیرالدین‌ زركلی‌، الاعلام‌ ، بیروت‌ 1989؛
(2) یوسف‌ الیان‌ سركیس‌، معجم‌المطبوعات‌ العربیة و المعربة قاهره‌ 1346/1928، چاپ‌ افست‌ قم‌ 1410؛
(3) احمد عطیة ‌اللّه‌، القاموس‌ الاسلامی‌ ، قاهره‌ 1383/ 1963ـ ؛
(4) محمد نجدی‌، السُّحبُ الوابلة‌ علی‌ ضرائح‌ الحنابلة، چاپ‌ بكربن‌ عبداللّه‌ ابوزید و عبدالرحمان‌بن‌ سلیمان‌ عثیمین‌، بیروت‌ 1416/1996؛


(5) Carl Brockelmann, Geschichte der arabischen Litteratur , Leiden 1943-1949, Supplementband 1937-1942, TDVIA , s.v. "Ceziri, Abdulka dir b. Muhammad" (by Cevat Izgi).

/ عبدالكریم‌ محمدی‌ /