جَزیری ، عبدالرحمان بن محمد، فقیه و عالم مصری. وی در 1299 در جزیره شَنْدَویل، از توابع استان سَوْهاج مصر علیا، به دنیا آمد. بعدها به قاهره رفت و از 1313 تا 1326 در دانشگاه الازهر به تحصیل و تدریس پرداخت. در 1330، وزارت اوقاف مصر او را ناظر و سپس سرناظر مساجد كرد و مسئولیت نظارت بر ائمه جماعات و خطیبان مساجد برعهدهاش گذاشته شد ( رجوع کنید به زركلی، ج 3، ص 334ـ335؛ عطیة اللّه، ج 1، ص 609؛ جابی، ج 1، ص 407).
در آن زمان خطابههای دینی، مقبول مردم نبود و آنان غالباً از نحوه القای مطالب و محدود شدن مباحث به موضوعاتی چون تحریم ربا و شرب خمر و نهی از سرقت، شكایت داشتند. جزیری با ارشاد خطبا توانست محتوای خطابهها را در جهت مسائل جاری در زندگی مردم، هدایت نماید. وی، پس از بازنشستگی، در دانشكده اصول دینِ جامعالازهر به تدریس پرداخت (خفاجی، ج 2، ص 62). همچنین، عضو هیئت «كبارالعلماء» شد (زركلی، ج 3، ص 335). جزیری در 1360 در شهر حُلوان مصر وفات یافت (همان، ج 3، ص 334ـ 335).
اثر علمی معروف او، كتاب الفقه علی المذاهب الاربعة است كه در پنج جلد بهچاپ رسیده است. به توصیه ملك فؤاد اول، پادشاه مصر، وزارت اوقاف گروهی از علمای مذاهب چهارگانه در جامعالازهر را مأمور تدوین اثری در باره آرای فقهی مذاهب چهارگانه اهلسنّت كرد كه جزیری نیز یكی از آنان بود. جلد اول كتاب را این گروه تدوین كرد، اما بقیه مجلدات را جزیری به تنهایی نوشت ( رجوع کند به مكتبه الازهریه ، ج 3، ص 62). جزیری (ج 1، ص 3) هدف از تألیف كتاب را دستیابی آسان ائمه مساجد به دیدگاههای مختلف فقهی ذكر كرده است.
جلد اول كتاب، احكام عبادات و جلد دوم و سوم احكام معاملات را در بر دارد و در جلد چهارم به احوال شخصیه پرداخته شده است. جزیری در مقدمه جلد چهارم (ص 5) گفته است كه در جلد پنجم مباحث حدود، وقف، قضا و جهاد را مطرح خواهد كرد اما با فوت وی، فقط یادداشتهای بحث حدود به سرانجام رسید. بعدها علی حسنالعُرَیضی، از استادان الازهر، با تنظیم و تكمیل یادداشتهای بهجا مانده از جزیری، این جلد را به شكلی مشابه با مجلدات پیشین بهچاپ رساند.
در این كتاب، آرای مشترك حداقل دو مذهب از مذاهب چهارگانه آورده شده و اختلافات سایر مذاهب در فروع، در ذیل متن به تفصیل آمده است. در مواردی معدود (از جمله رجوع کنید به ج 5، ص 65، 109، 124) برخی آرای اباضیان و امامیان نیز مطرح و نقد شده است. بهعلاوه، برای تمامی مسائل ذكر شده در كتاب عنوانی خاص تعیین گردیده است. جزیری در جلد اول، كه با تجدیدنظر كلی او مجدداً بهچاپ رسید، كوشیده است در برخی موارد، فلسفه تشریع احكام را نیز بیان نماید ( رجوع کنید به جزیری، ج 1، ص 4) هرچند در مجلدات بعدی، برای جلوگیری از افزایش حجم كتاب، از این كار صرفنظر كرد؛ البته بعدها در كتاب الاخلاق به این مباحث پرداخت ( رجوع کنید به جزیری، ج 3، ص 4).
بهطور كلی، شیوه مبتكرانه تحقیقی، بررسی تطبیقی آرای مذاهب چهارگانه، تهذیب، فصلبندی و دستهبندی ابتكاری آرای فقهی، همراه با نثر روان كتاب، از امتیازات این اثر است (خفاجی، ج 2، ص 63) كه سبب اقبال محققان به آن و چاپهای متعدد كتاب نیز شده است. از جمله در كتاب الفقه علی المذاهب الاربعة و مذهب اهل البیت ( ع )، به كوشش سیدمحمد غروی و شیخیاسر مازح، آرای فقهی امامیه نیز در كنار آرای مذاهب چهارگانه ذكر شده است.
آثار دیگر جزیری عبارتاند از: توضیحالعقائد، در علم كلام؛ الاخلاق الدینیة والحِكَم الشرعیة؛ دیوان خُطَب ؛ ادلة الیقین ، كه ردیهای بر مبشری مسیحی است ( رجوع کنید به زركلی، ج 3، ص 335؛ خفاجی، همانجا)؛ و مقالاتی كه در نشریات عصر او بهچاپ رسیده است، از جمله مقالاتی در مجله الازهر با عنوان كلی «السنة » در شرح احادیث فقهی، از جمله در مباحثِ مهریه ازدواج، حدود شرعی، ربا، سَلَم، رهن و غیر آن (برای نمونه رجوع کنید به مجلة الازهر ، ج 8، ش 6، جمادیالثانیه 1356، ص 394ـ399، ج9، ش 2، صفر 1357، ص 83 91، ج 10، ش 2، صفر 1358، ص 103ـ110، ش 3، ربیعالاول 1358، ص 173ـ 178، ش 4، ربیعالثانی 1358، ص 251ـ 255، ش 5، جمادیالاولی 1358، ص 337ـ342).
منابع: (1) بسام عبدالوهاب جابی، معجمالاعلام: معجم تراجم لِاَشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین ، لیماسول، قبرس 1407/1987؛ (2) عبدالرحمان جزیری، كتاب الفقه علیالمذاهب الاربعة، بیروت 1410/1990؛ (3) محمد عبدالمنعم خفاجی، الازهر فیالف عام ، بیروت 1407ـ 1408/ 1987ـ 1988؛ (4) خیرالدین زركلی، الاعلام ، بیروت 1999؛ (5) احمد عطیة اللّه، القاموسالاسلامی ، قاهره 1383/ 1963؛ (6) المكتبة الازهریة ، فهرسالكتب الموجود بالمكتبة الازهریة، قاهره 1364.