جَزولی ، عبدالرحمان بن عفّان ، فقیه مالكی قرن هفتم و هشتم. تاریخ تولد و زادگاه وی در منابع ذكر نشده، ولی كنیهاش را ابوزید و او را اهل فاس میدانند. او را علامه در دین، باتقوا، صالح و داناترین مردم به مذهب مالكبن اَنَس معرفی كردهاند ( رجوع کند به ابنقاضی، درة الحجال ، ج 3، ص 79؛ همو، جذوه الاقتباس ، قسم 2، ص 401).
جزولی از استادانی چون ابوالفضل راشد ولیدی، ابوعمران جورائی، ابوزید عبدالرحمان رَجراجی، ابومحمد عبدالصادق صبّان، یوسفبن موسی غَسّانی (فقیه و محدّث، متوفی بعد از 700) و ابوالحسن زَروِیلی (متوفی 719) بهره برده است (ابنقاضی، درة الحجال ، همانجا؛ همو، جذوة الاقتباس ، قسم 2، ص 401، 554؛ تنبكتی، ج 1، ص 244؛ تازی، ج 2، ص 487).
گفته شده است كه در مجلس درس جزولی بیش از هزار فقیه حاضر میشدند كه بیشتر آنان تمام یا بخش عمدهای از كتاب المدوّنه سحنون در فقه مالكی را از حفظ بودند (ابنقاضی، درة الحجال، همانجا). یوسفبن عمر اَنفاسی، موسی عبدوسی ( موسوعة اعلامالمغرب، ج 2، ص 631، به نقل از فاسی، تذكرة المحسنین ) و سعیدبن محمد هسكوری (ابن قاضی، جذوة الاقتباس ، قسم 2، ص 519) از شاگردان او بودند.
جزولی در 741 درگذشت. به نوشته برخی، وی هنگام مرگ بیش از 120 سال، و به نوشته برخی دیگر، 90 سال داشته است. او، حتی در اواخر عمر، با وجود پیری و ضعف، تدریس را رها نكرد (ابنقُنفُذ، ص 351 و پانویس 1؛ تنبكتی، ج 1، ص 244ـ245).
سه شرح بر كتاب الرسالة ابنابیزیدِ قَیروانی * (متوفی 389) در فروع فقه مالكی، به جزولی منتسب است ( رجوع کنید به ابنقنفذ، ص 351؛ تنبكتی، همانجا). در برخی گزارشها در صحت این انتساب تردید شده و در باره چگونگی این شرحها اختلافنظر وجود دارد (رجوع کنید به حطّاب، ج 1، ص 56؛ تازی، ج 1، ص 130؛ كتّانی، ج 2، ص 138). با وجود این، در منابع اهل سنّت بهویژه در فقه مالكی، به آرای جزولی در باره فروع مطرح شده در الرسالة بسیار استناد میشود (برای نمونه رجوع کنید به حطّاب، ج 1، ص 64، 69، 79، 147، 171).