responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4630

 

جریربن‌ عبدالحمید ، محدّث‌ مشهور قرن‌ دوم‌. بر اساس‌ آنچه‌ خطیب‌ بغدادی‌ (ج‌ 8، ص‌ 185) به‌ نقل‌ از دارَقُطنی‌ در معرفی‌ سلسله‌ نسب‌ او آورده‌، نسب‌ جریربن‌ عبدالحمید به‌ قبیله بنوضَبّه‌ از شعب‌ مُضَر می‌رسد. جریر، به‌ گفته خودش‌ در سال‌ 110 در آبه‌، یكی‌ از قرای‌ اصفهان‌، به‌ دنیا آمد (رجوع کنید به ابونعیم‌، ج‌ 1، ص‌ 250؛ سمعانی‌، ج‌ 1، ص‌ 59؛ قس‌ دانشنامه ایران‌ و اسلام‌ ، ذیل‌ «آبی‌، ابوعبداللّه‌» كه‌ او را منسوب‌ به‌ آبه‌ یا آوه‌، از قرای‌ نزدیك‌ ساوه‌، دانسته‌ است‌) و به‌ همین‌ سبب‌ به‌ آبی‌ نیز مشهور است‌ (رجوع کنید به سمعانی‌، همانجا). با این‌ حال‌، ابن‌سعد (ج‌ 7، ص‌ 381) ولادت‌ وی‌ را در 107 در كوفه‌ و یحیی‌بن‌ مَعین‌ (رجوع کنید به ابن‌ابی‌حاتم‌، ج‌ 2، ص‌ 506) زادگاه‌ او را ری‌ دانسته‌ كه‌ ظاهراً به‌ سبب‌ خَلطِ آبه ری‌ با آبه اصفهان‌ است‌. جریر در كوفه‌ به‌ فراگیری‌ دانش‌ حدیث‌ پرداخت‌ (ابن‌سعد، همانجا؛ نیز رجوع کنید به مزّی‌، ج‌ 4، ص‌ 541)، در ری‌ اقامت‌ گزید (ابن‌سعد، همانجا؛ عجلی‌، ج‌ 1، ص‌ 267) و در آنجا به‌ منصب‌ قضا رسید (ابن‌حجر عسقلانی‌، 1415، ج‌ 1، ص‌ 158). وی‌ همچنین‌ به‌ قزوین‌ (خلیلی‌، ج‌ 2، جزء 5، ص‌ 568؛ رافعی‌ قزوینی‌، ج‌ 2، ص‌ 373) و بغداد (خطیب‌ بغدادی‌، همانجا) سفر كرد و به‌ روایت‌ حدیث‌ پرداخت‌. به‌ مكه‌ نیز رفت‌ و در آنجا از ایوب‌ سَخِتیانی‌ و كسان‌ دیگری‌ حدیث‌ شنید (همان‌، ج‌ 8، ص‌ 184).

علاوه‌ بر جریر، كه‌ بعدها به‌ محدّث‌ و عالم‌ ری‌ مشهور شد (رجوع کنید به ذهبی‌، 1963ـ1964، ج‌ 1، ص‌ 394)، چند تن‌ دیگر از اعضای‌ خانواده او نیز محدّث‌ بودند، از جمله‌ پدربزرگ‌ و پدرش‌ (ابن‌ ابی‌حاتم‌، ج‌ 6، ص‌ 17)، پسرش‌ عون‌ (همان‌، ج‌ 6، ص‌ 388)، و برادرش‌ اَنـَس‌ (همان‌، ج‌ 2، ص‌ 289) كه‌ بعضاً این‌ افراد از یكدیگر حدیث‌ نقل‌ می‌كردند. جریر از شیوخ‌ و استادان‌ متعددی‌ حدیث‌ شنید، از جمله‌ از پدرش‌ عبدالحمیدبن‌ قُرط‌ ضبّی‌، منصوربن‌ مُعتَمِر، عبدالملك‌بن‌ عُمیر، مُغیرة ‌بن‌ مِقسم‌ ضَبّی‌، مالك‌بن‌ انس‌ و محمدبن‌ اسحاق‌بن‌ یسار. همچنین‌ محدّثان‌ بسیاری‌ از وی‌ حدیث‌ نقل‌ كرده‌اند از جمله‌ یحیی‌بن‌ مَعین‌، احمدبن‌ حنبل‌، علی‌بن‌ اسحاق‌ مَدینی‌، اسحاق‌بن‌ راهُویه‌ و محمدبن‌ حُمَید رازی‌ (برای‌ آگاهی‌ بیشتر در باره استادان‌ و شاگردان‌ جریر رجوع کنید به مزّی‌، ج‌ 4، ص‌ 541 543؛ ذهبی‌، 1402، ج‌ 9، ص‌ 10)، هر چند به‌ گفته یحیی‌بن‌ معین‌ (ج‌ 1، ص‌ 225) جریر تنها پنج‌ سال‌ طلب‌ حدیث‌ كرد.

جریر قرائات‌ مختلف‌ را نزد حمزة ‌بن‌ حبیب‌ * (یكی‌ از قرّای‌ سبعه‌) و سلیمان‌بن‌ مهران‌ اَعمَش‌ (از مشاهیر علم‌ قرائت‌) فراگرفت‌ و یوسف‌بن‌ موسی‌ قَطّان‌ و احمدبن‌ جُبیر اَنطاكی‌ از او نقل‌ كردند (ابن‌جزری‌، ج‌ 1، ص‌ 190). به‌ گفته ابن‌ابی‌الوفا (ج‌ 2، ص‌ 11)، وی‌ فقه‌ را نزد ابوحنیفه‌ آموخت‌.

جریر در 187 (ابن‌حبّان‌، ج‌ 6، ص‌ 145؛ سمعانی‌، ج‌ 4، ص‌ 10) و به‌ قولی‌ در 188 (بخاری‌، ج‌ 2، جزء 1، قسم‌ 2، ص‌ 214؛ خطیب‌ بغدادی‌، ج‌ 8، ص‌ 194) در ری‌ وفات‌ یافت‌.

در منابع‌ رجالی‌ اهل‌ سنّت‌ جریر را در روایت‌ حدیث‌ و كثرت‌ علم‌ ستوده‌اند (برای‌ نمونه‌ رجوع کنید به ابن‌سعد، همانجا؛
مزّی‌، ج‌ 4، ص‌ 550). ابوالقاسم‌ هبة ‌اللّه‌بن‌ حسن‌ لالِكائی‌ وثاقت‌ وی‌ را مورد اجماع‌ دانسته‌ است‌ (مزّی‌، همانجا؛
نیز رجوع کنید به خلیلی‌، همانجا). جریر از داناترین‌ محدّثان‌ عصر خود بود، به‌ ویژه‌ در مورد احادیثی‌ كه‌ اهل‌ كوفه‌ روایت‌ می‌كردند (رجوع کنید به عجلی‌، همانجا). دیگران‌ برای‌ شنیدن‌ حدیث‌ از نقاط‌ دیگر نزد وی‌ می‌آمدند (ابن‌سعد، همانجا؛
نیز رجوع کنید به ذهبی‌، 1402، ج‌ 9، ص‌ 11 به‌ نقل‌ از ابن‌سعد)، چنانكه‌ احمدبن‌ حنبل‌ آرزو داشت‌ بتواند به‌ ری‌ سفر كند تا احادیث‌ جریر را بشنود (رجوع کنید به ابن‌حنبل‌، ج‌ 1، ص‌ 48ـ 49). جریر مصنفات‌ حدیثی‌ داشته‌ (ذهبی‌، 1392، ج‌ 1، ص‌ 182) و محمدبن‌ عبداللّه‌بن‌ عمار موصلی‌ همه آنها را صحیح‌ دانسته‌ است‌ (خطیب‌ بغدادی‌، ج‌ 8، ص‌ 191). همچنین‌ بنا بر آنچه‌ در منابع‌ آمده‌، وی‌ فردی‌ عابد بوده‌ (رجوع کنید به ابن‌حبّان‌، همانجا؛
ابن‌عدی‌، ج‌ 1، ص‌ 105) و زاهدانه‌ می‌زیسته‌ است‌ (رجوع کنید به یحیی‌بن‌ معین‌، همانجا؛
خطیب‌ بغدادی‌، ج‌ 8، ص‌ 190ـ 191). با این‌ همه‌، از جریر به‌ سبب‌ برخی‌ خطاهایش‌ در نقل‌ حدیث‌، انتقاداتی‌ نیز شده‌ است‌. از خود جریر نقل‌ شده‌ (رجوع کنید به یحیی‌بن‌ معین‌، ج‌ 1، ص‌ 193؛
ابن‌ ابی‌حاتم‌، ج‌ 2، ص‌ 431) كه‌ حدیث‌ عاصم‌بن‌ سلیمان‌ اَحوَل‌ (متوفی‌ 142) را با حدیث‌ اشعث‌بن‌ سوار كوفی‌ (متوفی‌ 146) خلط‌ می‌كرد، تا اینكه‌ بَهزبن‌ اسد بصری‌ (متوفی‌ 197) وی‌ را از این‌ موضوع‌ آگاه‌ ساخت‌ (رجوع کنید به ذهبی‌، 1424، ج‌ 4، ص‌ 822 823). احمدبن‌ حنبل‌ (ج‌ 1، ص‌ 543)، ضمن‌ نقل‌ این‌ مطلب‌، جریر را در حدیث‌ ذكی‌ ندانسته‌ است‌. همچنین‌ بیهقی‌ (ج‌ 6، ص‌ 87) گفته‌ كه‌ جریر در سالهای‌ آخر عمرش‌ دچار سوء حفظ‌ شده‌ بود، اگر چه‌ به‌ نظر ذهبی‌ (1963ـ1964، ج‌ 1، ص‌ 392، 394) این‌ مطلب‌ در باره جریربن‌ عبدالحمید صحیح‌ نیست‌ و به‌ نظر او، بیهقی‌ جریربن‌ عبدالحمید را با جریربن‌ حازم‌ (متوفی‌ 170) خلط‌ كرده‌ است‌ (برای‌ انتقادهای‌ دیگر رجوع کنید به خطیب‌ بغدادی‌، ج‌ 8، ص‌ 189، 192ـ193؛
برای‌ پاسخ‌ به‌ این‌گونه‌ انتقادها رجوع کنید به ابن‌حجرعسقلانی‌، 1418، ص‌ 543 545، 557).

از جریر در منابع‌ شیعی‌ نیز روایاتی‌ نقل‌ شده‌ (برای‌ نمونه‌ رجوع کنید به ابن‌بابویه‌، 1361ش‌، ص‌176؛
همو، 1362ش‌، ج‌1، ص‌75ـ 76) و در مواردی‌ نیز كاتبان‌ نام‌ او را به‌ اشتباه‌ حُرَیز نوشته‌ و او را حُریزبن‌ عبداللّه‌ سجستانی‌ اَزْدی‌ (متوفی‌ 229) دانسته‌اند (رجوع کنید به نجار، ج‌1، ص‌116ـ125، 569 573). ابن‌قتیبه‌ (ص‌624) جریر را شیعه‌ دانسته‌ است‌. شاید منشأ این‌ نظر ابن‌قتیبه‌، تلقی‌ رایج‌ از مفهوم‌ تشیع‌ در آن‌ دوره‌ بوده‌ باشد (در این‌ باره‌ رجوع کنید به جعفریان‌، ج‌1، ص‌ 21ـ22) و دادن‌ این‌ نسبت‌ به‌ جریر، همانند اغلب‌ محدثّان‌ عراقی‌، ممكن‌ است‌ به‌ دلیل‌ روایت‌ وی‌ از برخی‌ احادیث‌ در فضیلت‌ اهل‌ بیت‌ علیهم‌السلام‌ (برای‌ نمونه‌ رجوع کنید به كوفی‌، ج‌ 1، ص‌ 240، ج‌ 2، ص‌ 87، 282، 293، 471؛
اخطب‌ خوارزم‌، ص‌ 284ـ293) یا اعتقاد جریر به‌ برتری‌ و افضلیت‌ علی‌ علیه‌السلام‌ بر عثمان‌ باشد (رجوع کنید به خطیب‌ بغدادی‌، ج‌ 8، ص‌ 189ـ 190). اما با توجه‌ به‌ آنكه‌ جریر از جابربن‌ یزید جُعفی‌ (متوفی‌ 128) به‌ سبب‌ اعتقاد به‌ رجعت‌ و از ابن‌جُریج‌ (متوفی‌ 150) به‌ این‌ سبب‌ كه‌ متعه‌ را جایز می‌دانست‌، حدیث‌ نقل‌ نكرده‌ (رجوع کنید به همان‌، ج‌ 8، ص‌ 186ـ187) شیعه‌ بودن‌ او منتفی‌ است‌. گفتنی‌ است‌ كه‌ شیخ‌طوسی‌ (ص‌ 177) نام‌ او را در شمار اصحاب‌ امام‌ صادق‌ علیه‌السلام‌ درج‌ كرده‌ و در اغلب‌ منابع‌ متأخر رجالی‌ امامیه‌، فقط‌ به‌ نقل‌ گفته شیخ‌طوسی‌ در باره جریر اكتفا شده‌ است‌ (برای‌ نمونه‌ رجوع کنید به تفرشی‌، ج‌ 1، ص‌ 334؛
خوئی‌، ج‌ 4، ص‌41). از عالمان‌ رجالی‌ معاصر امامی‌، مامقانی‌ (ج‌ 1، بخش‌ 2، ص‌ 210) گفته شیخ‌ طوسی‌ را بر امامی‌ بودن‌ جریر حمل‌ كرده‌ و امین‌ (ج‌ 4، ص‌ 71ـ 75) نیز پس‌ از نقل‌ شواهد گوناگون‌، در نهایت‌ به‌ امامی‌ بودن‌ جریر نظر داده‌ است‌. اما تستری‌ (ج‌ 2، ص‌ 583 584) با توضیح‌ اینكه‌ شیخ‌طوسی‌ نام‌ غیرامامیان‌ از شاگردان‌ ائمه‌ را نیز آورده‌، این‌ نظر را رد كرده‌ است‌.


منابع‌:
(1) ابن‌ ابی‌الوفا، الجواهر المضیة‌ فی‌ طبقات‌ الحنفیة، چاپ‌ عبدالفتاح‌ محمد حلو، ریاض‌ 1413/1993؛
(2) ابن‌ ابی‌حاتم‌، كتاب‌ الجرح‌ و التعدیل‌ ، حیدرآباد دكن‌ 1371ـ1373/ 1952ـ1953، چاپ‌ افست‌ بیروت‌ [ بی‌تا. (؛
(3) ابن‌بابویه‌، كتاب‌الخصال‌، چاپ‌ علی‌اكبر غفاری‌، قم‌ 1362 ش‌؛
(4) همو، معانی‌الاخبار ، چاپ‌ علی‌اكبر غفاری‌، قم‌ 1361 ش‌؛
(5) ابن‌جزری‌، غایة النهایة‌ فی‌ طبقات‌ القرّاء، چاپ‌ برگشترسر، قاهره‌ ) بی‌تا. (؛
(6) ابن‌حبّان‌ ، كتاب‌ الثقات، حیدرآباد دكن‌ 1393ـ1403/ 1973ـ1983، چاپ‌ افست‌ بیروت‌ ) بی‌تا. (؛
(7) ابن‌حجر عسقلانی‌، تقریب‌ التهذیب ، چاپ‌ مصطفی‌ عبدالقادر عطا، بیروت‌ 1415/1995؛
(8) همو، هدی‌الساری‌: مقدمة فتح‌الباری، چاپ‌ عبدالعزیزبن‌ عبداللّه‌بن‌ باز و محمد فؤاد عبدالباقی‌، بیروت‌ 1418/ 1997؛
(9) ابن‌حنبل‌، كتاب‌ العلل‌ و معرفة‌ الرجال، چاپ‌ وصی‌اللّه‌بن‌ محمد عباس‌، بیروت‌ 1408/1988؛
(10) ابن‌سعد (بیروت‌)؛
(11) ابن‌عدی‌، الكامل‌ فی‌ ضعفاءالرجال‌ ، چاپ‌ سهیل‌ زكار، بیروت‌ 1409/1988؛
(12) ابن‌قتیبه‌، المعارف‌، چاپ‌ ثروت‌ عكاشه‌، قاهره‌ 1960؛
(13) احمدبن‌ عبداللّه‌ ابونعیم‌، كتاب‌ ذكر اخبار اصبهان‌ ، چاپ‌ سون‌ ددرینگ‌، لیدن‌ 1931ـ1934، چاپ‌ افست‌ تهران‌ )بی‌تا. (؛
(14) موفق‌بن‌ احمد اخطب‌ خوارزم‌، المناقب‌ ، چاپ‌ مالك‌ محمودی‌، قم‌ 1414؛
(15) امین‌؛
(16) محمدبن‌ اسماعیل‌ بخاری‌، كتاب‌ التاریخ‌الكبیر، ) بیروت‌ ? 1407/ 1986(؛
(17) احمدبن‌ حسین‌ بیهقی‌، السنن‌الكبری‌ ، بیروت‌: دارالفكر، ) بی‌تا. (؛
(18) تستری‌؛
(19) مصطفی‌بن‌ حسین‌ تفرشی‌، نقدالرجال‌ ، قم‌ 1418؛
(20) رسول‌ جعفریان‌، تاریخ‌ تشیع‌ در ایران‌ از آغاز تا قرن‌ دهم‌ هجری‌ ، ج‌ 1، قم‌ 1375 ش‌؛
(21) خطیب‌ بغدادی‌؛
(22) خلیل‌بن‌ عبداللّه‌ خلیلی‌، كتاب‌ الارشاد فی‌ معرفة‌ علماء الحدیث‌، چاپ‌ محمد سعیدبن‌ عمر ادریس‌، ریاض‌ 1409/ 1989؛
(23) خوئی‌؛
(24) دانشنامه ایران‌ و اسلام‌ ، زیرنظر احسان‌ یارشاطر، تهران‌ 1354ـ1370 ش‌، ذیل‌ «آبی‌، ابوعبداللّه‌» (از ابوالقاسم‌ گرجی‌)؛
(25) محمدبن‌ احمد ذهبی‌، تاریخ‌الاسلام‌ و وفیات‌ المشاهیر و الاعلام‌ ، چاپ‌ بشار عواد معروف‌، بیروت‌ 1424/2003؛
(26) همو، سیراعلام‌ النُّبلاء ، ج‌ 9، چاپ‌ شعیب‌ أرنؤوط‌ و كامل‌ خرّاط‌، بیروت‌ 1402/ 1982؛
(27) همو، الكاشف‌ فی‌ معرفة من‌ له‌ روایة فی‌ الكتب‌ السِّتّه‌ ، چاپ‌ عزت‌ علی‌ عید عطیه‌ و موسی‌ محمدعلی‌ موشی‌، قاهره‌ 1392/ 1972؛
(28) همو، میزان‌ الاعتدال‌ فی‌ نقدالرجال‌ ، چاپ‌ علی‌محمد بجاوی‌، قاهره‌ 1963ـ1964، چاپ‌ افست‌ بیروت‌ ) بی‌تا. (؛
(29) عبدالكریم‌بن‌ محمد رافعی‌ قزوینی‌، التدوین‌ فی‌ اخبار قزوین‌ ، چاپ‌ عزیزاللّه‌ عطاردی‌، بیروت‌ 1408/1987؛
(30) سمعانی‌؛
(31) محمدبن‌ حسن‌ طوسی‌، رجال‌الطوسی‌، چاپ‌ جواد قیومی‌ اصفهانی‌، قم‌ 1415؛
(32) احمدبن‌ عبداللّه‌ عجلی‌، معرفة الثقات‌، چاپ‌ عبدالعلیم‌ عبدالعظیم‌ بستوی‌، مدینه‌ 1405/1985؛
(33) محمدبن‌ سلیمان‌ كوفی‌، مناقب‌ الامام‌ امیرالمؤمنین‌ علی‌بن‌ ابی‌طالب‌ علیه‌السلام‌ ، چاپ‌ محمدباقر محمودی‌، قم‌ 1412؛
(34) عبداللّه‌ مامقانی‌، تنقیح‌المقال‌ فی‌ علم‌ الرجال‌ ، چاپ‌ سنگی‌ نجف‌ 1349ـ 1352؛
(35) یوسف‌بن‌ عبدالرحمان‌ مزّی‌، تهذیب‌ الكمال‌ فی‌ اسماء الرجال‌ ، چاپ‌ بشار عواد معروف‌، بیروت‌ 1422/2002؛
(36) محمدعلی‌ نجار، تصحیح‌ تراثنا الرجالی‌ مع‌التعریف‌ بالمجهولین‌ من‌ رواته‌، ج‌ 1، ) قم‌ ( 1410؛
(37) یحیی‌بن‌ معین‌، تاریخ‌ یحیی‌بن‌ معین‌ ، روایة عباس‌بن‌ محمدحاتم‌ دوری‌، چاپ‌ عبداللّه‌ احمدحسن‌، بیروت‌ ) بی‌تا. ].

/ مهرداد عباسی‌ /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4630
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست