بایَنْدُر/ بایندریان (به تلفظ ترکی ، بایِندِر ) از طوایف ترکمان (اُغُز) که در تشکیل و تحکیم اتّحاد طوایف آق قوینلو * و ایجاد سلسله ای تاریخی به همین نام در قرن نهم ـ دهم و توسعة قلمرو حکومت آن شرکت داشتند. سران اتحاد طوایف آق قوینلو و سلاطین سلسلة آق قوینلو و نگهبانان مخصوص آنان از طایفة بایندر بودند. ظاهراً این طایفه به همراه سلجوقیان به آسیای صغیر راه یافتند. بعضی از مورّخان سلسلة آق قوینلو را «بایِندِرخان اوغلان لَری » یا «آل بایندریّه »، و دولت آق قوینلو را «دولتِ بایندریّه » نامیده اند.

محتمل است که طایفة بایندر به تسلّط سلجوقیان بر آسیای صغیر کمک کرده باشد. نامهای جغرافیایی متعدّدی در قفقاز و ارمنستان و ترکیه ، که جزء «بایندر» در آن وجود دارد، قطعاً یادگار متصرفاتی است که روزگاری به بایندریان تعلّق داشته و نشان دهندة پراکندگی آنها در منطقه ای بسیار پهناور است ؛ اسامی روستای بایندرلو در بخش برذعه (بردعه * ) و رودخانة بایندر در بخش لاچین قفقاز و دهکدة بایندر در ارمنستان و شهر بایندر در ترکیه از جملة این نامهای جغرافیایی است .

در عصر مغولان نام و آوازه ای از بایندریان نبود و اینان ظاهراً نقش مهمّی در حوادث آن عصر آسیای صغیر نداشتند. در وقایعنامه های روم شرقی نام بایندریان نخستین بار در وقایع 741/1340 آمده و از آنان با عنوان امیرانِ آمِدْ یاد شده است . در قرن هشتم ، که طوایف آق قوینلو در ناحیة دیاربکر * به سیاست روی آوردند و دست به فعالیتهای سیاسی زدند، بایندریان در میان ترکمنهای شام دیده شدند. در قرن

دهم ، مهمترین شاخة طایفة بایندر در ناحیة طرسوس به کشاورزی اشتغال داشتند و سایر تیره ها و شاخه ها ظاهراً در نواحی طرابلس و حلب و در ینی ایل واقع در جنوب سیواس بودند. در 1101/1690، دولت عثمانی از بایندریانِ ساکن حلب خواست که در لشکرکشی عثمانیان به اتریش شرکت کنند.

سلاطین سلسلة آق قوینلو مدّعی بودند که نسبشان به بایندر، نیای طایفة بایندر، می رسد و طغرای منتسب به او را در سکّه ها و بناها و منشورهای خود به کار می بردند. تاریخ افسانه ای آغاز کار بایندریان و چگونگی اتحاد و لشکرکشیهای طوایف اغز در منظومة حماسی ترکی دده قورقود * آمده است . بارتُلد معتقد است که بایندریان همان طایفة ترک زبان بوده اند که با نام بِرِندیان نقش مهمی در حیات اقوام قرن پنجم ـ ششم / یازدهم ـ دوازدهم روسیه داشته اند.

طایفه ای از بایندرها در گرگان می زیسته اند و آنان را یکی از تیره های قبیلة ترکمنی گوکلان (یا: کوکلان ) می شمرده اند . وامبِری ، که در قرن نوزدهم از آن منطقه دیدار کرده است ، می گوید که آنان به کشاورزی مشغول اند و خود را تابع دولت ایران می دانند (ص 388). در ایران و ترکیه «بایندر» را در نامگذاری افراد نیز به کار می برند.

---

منابع :
آرمینیوس وامبری ، سیاحت درویشی دروغین در خانات آسیای میانه ، ترجمة فتحعلی خواجه نوریان ، تهران 1365 ش ،

(1) ص 384، 390؛


(2) Faruk Sumer, "Bayindir, pe µ enek ve Yuregirler" in Dil ve Tarih- Cog § ralfya Faku « ltesi Dergisi , xi/ 2-4, 3I7-22.

) / د. آ. و. د. ا. ترک ( ، با اضافاتی از ) د. اسلام / فاروق سومر (