responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4529

 

جَدیده ، شهری بندری در مراکش ، واقع در ساحل اقیانوس اطلس . این شهر مرکز ناحیة دُکّاله در شمال دماغة سفید است و بین دو شهر اَزَمّور و اَسفی واقع شده است . شهر بندری دارالبیضا (کازابلانکا) در حدود صد کیلومتری شمال شرقی ، ازمّور در هفده کیلومتری مشرق ، مراکش در 195 کیلومتری جنوب شرقی و اسفی در 150 کیلومتری جنوب شهر قرار دارند (روبر ، ذیل مادّه ؛ ابن عربی ، ص 116ـ117؛ > فرهنگ جدید جغرافیایی وبستر < ، ذیل مادّه ).

این شهر در مصبّ رود ام الربیع و جنوب غربی کوههایی به همین نام قرار دارد. رود ام الربیع از میان شهر می گذرد (روبر، همانجا؛ > اطلس جهان تایمز < ، نقشة 88).

اقتصاد شهر بر پایة صنعت ماهیگیری ، کشاورزی ، صادرات و فعالیتهای گردشگری است (روبر، همانجا). جدیده از نظر پیشرفتهای اقتصادی و صنعتی ، دومین شهر مراکش ، بعد از دارالبیضا، است ؛ ازاین رو، از شش کیلومتری ساحل دریا به سوی داخل ، به طرحهای اقتصادی این شهر اختصاص داده شده است ، اما مهم ترین عامل تحولات اقتصادی و پیشرفت تمدن شهری ، رشد بخش خدمات اداری بر اثر مهاجرتِ نیروی کار است ( معلمة المغرب ، ج 9، ص 2930).

زمانی که مغرب (مراکش ) تحت الحمایة فرانسه (1330ـ 1375 (1335 ش )/ 1912ـ1956) بود، جدیده مرکز اداری و تفرجگاه ساحلی شد (ابن عربی ، ص 21؛ لکزیک اُرینت ، 2004). در قرن چهاردهم / بیستم ، به موازات تحولات عمرانی و دینی و فکری ، فعالیتهای اقتصادی نیز در جدیده رونق گرفت و جدیده مهم ترین بندرِ مراکش شد و واردات و صادرات بسیاری در آن صورت می گرفت . اولین صادرات این بندر، چرم بز و گاو و گوسفند، بادام ، گردو، روغن و موم عسل بود. صادرات آن به کشورهای فرانسه ، انگلستان ، آلمان و اسپانیا، از ناحیة دکّاله و عَبْدُه ، ذرت و باقلا و نخود و گشنیز و تخم مرغ و کتان و پشم بود ( معلمة المغرب ، ج 9، ص 2929).

در اوایل قرن چهاردهم / بیستم ، بندر جدیده در صادرات تخم مرغ بسیار مشهور شد و طی جنگ جهانی اول (1914ـ 1918)، فرانسه تمام تخم مرغهای ناحیة دکّاله را جمع آوری کرد، به طوری که صادرات تخم مرغ در رأس صادرات بندر جدیده قرار گرفت . این صادرات تا جنگ جهانی دوم (1939ـ 1945) ادامه داشت . در دهة 1310 ش /1930، به سبب برخی عوامل طبیعی ، مانند کمی عمق سواحل جدیده که لنگرگاه مناسبی برای کشتیهای بزرگ نبود، از اهمیت اقتصادی جدیده کاسته شد. در این زمان بازرگانی بندر در اختیار شرکتهای بزرگ بود، از جمله شش شرکت انگلیسی ، چهار شرکت اسپانیایی ، دو شرکت فرانسوی ، دو شرکت آلمانی ، و یک شرکت ایتالیایی . بعضی از تاجران یهودی مراکش هم بازرگانی جدیده را در دست داشتند (همانجا). از جمله واردات این بندر از اروپا، لباس و مصالح ساختمانی و شکر و شمع و صابون و دارو بود. در آن زمان فعالیتهای ساختمانی بیرون از دیوار قدیم شهر شروع شد. دو راسته بازار بزرگ ، به نامهای تازی و ولدِ ناهون ، ایجاد گردید. محلات جدید تجاری و مسکونی در شهر ساخته شد و خانواده های مسفّر، قادری ، حلو، تازی ، اوراوی و طاهری ، برای تجارت ، از شهرهای فاس و رباط به آنجا رفتند و در آنجا مستقر شدند (همانجا)؛ بدین ترتیب ، شهر گسترش یافت و بافت معماری آن تغییر کرد.

جدیده یکی از مهم ترین شهرهای سیاحتی ساحل اقیانوس اطلس با تجهیزات گردشگری است و به کعبة گردشگرها مشهور است . از مهم ترین مراکز گردشگری آنجاست : ساحل حوزیه ، در دوازده کیلومتری جدیده ؛ ساحل سیدی بُوزید، با امکانات بسیار جدید؛ و جَرْفِالْاَصْفَر، که اطرافش پوشیده از جنگل است . خارج از شهر، در برخی روزها بازارهایی برپا می شود، از جمله جمعه بازار اَسْحیم در113کیلومتری و سه شنبه بازارسیدی بُوگْدَرة در131کیلومتری شهر(ابن عربی ،ص 116ـ 118؛میکان ،ص 188).

در 1365 ش / 1986، بندر جدیده مقرّ نیروگاه تولید برق منطقه بود که 61 واحد صنعتی فعال و 58 واحد در دست احداث داشت . روند جهانی شدن تجارت سبب شد که دولت مراکش برای توسعة کشور و رسیدن به بازرگانی جهانی ، به بندر جدیده توجه کند ( رجوع کنید به معلمة المغرب ، ج 9، ص 2931).

در سرشماری 1383 ش / 2004، جمعیت شهر حدود 200 ، 138 تن بوده است ( > فرهنگ جغرافیایی جهان < ، ذیل "Doukkala-Abda" ). در اطراف شهر، عربهایی از قبایل مولای عبداللّه ، اولاد عیسی ، اولاد غان ، اولاد حَساین ، سیدی

عابد، و سیدی اَمحمد اَخدیم زندگی می کنند ( معلمة المغرب ، ج 9، ص 2932).

این شهر بندری با راههای اصلی به شهرهای مجاور، با دو راه آبی به فرانسه و الجزایر و تونس ، و از سه راه آبی به انگلستان می رسد و با بلژیک ، آلمان ، اتریش ، هلند و اسپانیا، هرکدام با یک راه آبی ، مرتبط است (همان ، ج 9، ص 2929).

در سالهای اخیر، بافت و شکل شهر، به سبب استفاده از روشهای جدید شهرسازی ، از جمله کمربندیهای نیم دایره ای که بافت قدیم شهر (محلاتِ الحیّالبرتغالی ، الرِجیلَه ، حیّالقلعه ) را





در بر گرفته است ، تغییر محسوسی کرده و سهم فزاینده ای در توسعة زمینهای شهری و گسترش شهر داشته و شهر از شکل قدیمی به شکل جدید جهش کرده است (همان ، ج 9، ص 2930). معماری شهر متشکل از سه بافت قدیم ، جدید و بینابین است . جذب سرمایه و ساختمان سازی ، عامل مهمی در مهاجرت بسیاری از روستاییان اطراف به آنجا بوده است . گسترش و توسعة شهر باعث شده که این شهر، رسماً «جدیدة بزرگ » خوانده شود (همانجا). امروزه از پنج قلعه ای که در دوران پرتغالیها در اطراف بافت قدیم احداث شده بود، چهار قلعة هولی اسپریت / روح القُدُس در جنوب ، سن سباستین در شمال ، سن آنتوان در مغرب و سن آنجل در مشرق باقی

مانده است و قلعة والی در جنوب غربی از بین رفته است («الجدیده » ، 1997؛ معلمة المغرب ، ج 9، ص 2928).

مهم ترین آثار تاریخی جدیده متعلق به دوره ای است که پرتغالیها آنجا را اشغال کرده بودند. از جملة این آثار است : چند قلعه ، کلیسا، آب انباری که شکلهای ساده ای در ستونها و سقف آن به چشم می خورد، کسبه بولائونه (قلعة امدادی ) در حدود پنجاه کیلومتری جنوب جدیده که سلطان مولای اسماعیل در سدة دوازدهم آن را بنا کرد، و مسجدجامع جدیده (ابن عربی ، ص 117؛ «الجدیده »، 1997؛ لکزیک ارینت ، 2004).

پیشینه . نام جدیده در منابع گوناگون به این صورتها ضبط شده است : ماریفَن (بکری ، ج 2، ص 762)، مازیغَن (ادریسی ،

























ج 1، ص 240)، مانْزاغان (عبدالعزیزبن عبداللّه ، ذیل مادّه )، مازِغان (مؤنس ، ج 2، جزء 3، ص 272)، مازاگان / اِمازِغان (میکان ، ص 185)، مازِکان (غنیمی ، ج 3، جزء 6، ص 30)، برج الشیخ (سلاوی ، ج 4، ص 136)، البُریجة المهدومة (ابن عربی ، ص 117) و الجدیدة (سائح ، ص 67)، که نباید آن را با جدیدة مصر (یاقوت حموی ، ذیل مادّه )، جدیدة لبنان (مرهج ، ج 3، ص 445)، جدیدة سوریه (عبودی ، ص 310) و جدیدة عربستان (ابن عثمان ، ص 261) یکی دانست .

قدمت جدیده به پیش از اسلام می رسد. نام آن در میان بربرهای افریقا، امازغان بود (میکان ، همانجا). بعضی از نویسندگان معتقدند که بنیان جدیده بر روی مکانی است که بطلمیوس آن را «روسیبیس لیمِن » ( د. اسلام ، چاپ دوم ، ذیل مادّه ) و سپس پلینیوس اکبر (ج 1، کتاب 5، ص 209) آن را بندر «روتوبیس » خوانده است و فاصلة این بندر را تا لیکْسوس (عَرائش کنونی ) 000 ، 213 پا (حدود 65 کیلومتر) ذکر کرده است (نیز رجوع کنید به د. اسلام ، همانجا).

در منابع دورة اسلامی ، نخستین بار بکری در قرن پنجم از جدیده به عنوان بندر نام برده است (بکری ، همانجا). سپس ادریسی در قرن ششم ، فاصلة آن را تا آنفا/اَنْفا 65 میل و تا بیضا (دارالبیضای کنونی ) سی میل و تا شهر اسفی به خط مستقیم 85 میل و به خط غیرمستقیم 130 میل آورده است (همانجا). در قرن نهم ، اسپانیاییها و پرتغالیها مراکش را تحت سیطره خود قرار داده بودند و به همین سبب ، حاکمیت جدیده نیز دست به دست می گشت . در 886/ 1481، پرتغالیها به شهر جدیده آمدند (تازی ، ج 1، ص 209). سلاوی (ج 4، ص 136ـ137، ج 5، ص 110)، به نقل از لوئیزماریه (مورخی پرتغالی که تمام وقایع





اشغال مراکش به دست پرتغالیها را روزبه روز نوشته )، آورده است که در اوایل قرن دهم هجری ، پادشاه پرتغال ، مانوئل ، دستورِ تصرف بعضی از بندرهای مراکش را داد. طوفان دریا کشتیهای پرتغالیها را به برج الشیخ (جدیده کنونی ) کشاند. پرتغالیها پس از گردش در جدیده ، آنجا را پسندیدند و به لیسبون / اشبونه برگشتند. سپس ، با کسب اجازه از پادشاه پرتغال ، دوباره به جدیده بازگشتند و در مدت هفت سال قلعه ای در آنجا بنا کردند (غنیمی ، همانجا). در اواسط قرن دهم ، حدود چهارهزار پرتغالی در 75 خیابان شهر زندگی می کردند. هشت عبادتگاه و چهار کلیسا در آنجا وجود داشت و مسابقات کشتی بین قهرمانان مراکش و پرتغال در شهر جدیده صورت می گرفت (میکین ، ص 187؛
تازی ، ج 2، ص 147). پرتغالیها پس از ورود به شهر، شروع به ساختن برجها و قلعه های متعدد کردند، از جمله قلعة البُریجه را در 911 بر روی قلعة قدیم برج الشیخ ، با سرمایة یکی از درباریان پرتغالی به نام ژورژی دومیتو ، ساختند. این قلعه سه دروازة متحرک ، یکی به سوی دریا و دو تا به سوی خشکی ، داشت . از آن پس نامِ شهر البُرَیْجه شد. هزینة این ساخت وسازها با گرفتن یک دهم از مالیات مقرر بر کالاهای صادراتی از بندر جدیده ، یا جزیه هایی که مردم شهر می پرداختند، تأمین می شد ( معلمة المغرب ؛
عبدالعزیزبن عبداللّه ، همانجاها؛
میکان ، ص 185).

با وجود این ، مردم جدیده با اشغالگران درگیریهای پی درپی داشتند، چنانکه در 918/1512 لشکری از پرتغال ، به فرماندهی دوک دوبراگانس ، با پانصد کشتی و هجده هزار سپاهی ، به شهر آمد و از آنجا به ازمّور رفت (تازی ، ج 7، ص 281). در 943/1536، پیمان آتش بس در شهرهای جدیده ، اسفی و ازمّور برای سه سال بین شریفهای مراکش (سعدیون ) و رودریگو دوکاسترو (فرمانده نظامی اسفی ) بسته شد (همان ، ج 8، ص 94). از مهم ترین وقایع این دوره (مصادف با حکومت بنووَطاس ، سلسله ای در مراکش ؛
حک : 916ـ1069)، تقاضای صلح ابوالعباس الوطاسی در 944/1537 بود، که سعدیون (جانشینان بنووطاس ) برای تعیین مرز در نواحی اشغالی ، از جمله جدیده ، او را تهدید کرده بودند. در این دوره ، مناسبات بنووطاس با پرتغالیها بسیار مساعد بود (همان ، ج 7، ص 252؛
سلاوی ، ج 4، ص 138). ژان سوم ، فرمانده نیروهای پرتغالی ، تمام نیروهای خود را از اسفی و ازمّور به بندر جدیده ، که بندری مناسب و در حال آماده باش بود، منتقل کرد (تازی ، ج 7، ص 260). در 965/1557، سلطان غالب باللّه ، که از سعدیون بود، از ترس اینکه مردم از عثمانیها برای براندازی حکومت او کمک بخواهند، با پرتغالیها صلح و با ماندن آنها در شهر جدیده موافقت کرد (زبیب ، ج 3، ص 371). در 969/1562، کشورهای همسایه و عثمانیها، مراکش را تهدید کردند. سلطان غالب باللّه با لشکری حدود سی هزار تن و دو برابر آنها تیرانداز، همراه با لشکر ترکی که در آن موقع جزو لشکریان سعدیون بود، به جدیده حمله کرد و بالاخره در همین سال پرتغالیها دست از محاصرة جدیده برداشتند تا از حملة عثمانیها در امان باشند (تازی ، ج 8، ص 35؛
سلاوی ، ج 5، ص 42ـ44). در 988/ 1580، اسپانیاییها مدتی جدیده را اشغال کردند و پس از

بهبود مناسبات مراکش و اسپانیا، دولت مراکش ، به ریاست نمایندة خود، ونگاس برای واگذاری شهر عرایش به اسپانیا و باز پس گیری جدیده ، مذاکراتی کرد و بالاخره در همین سال مراکش تابع دولت عثمانی شد (سلاوی ، ج 5، ص 42ـ44؛
تازی ، همانجا). در این زمان ، جدیده لنگرگاه کشتیهایی بود که از هند برای اسپانیا کالا می آوردند (عبدالعزیزبن عبداللّه ، همانجا؛
تازی ، ج 8، ص 50 ـ51). حضور ارتش عثمانی در مراکش مصادف با پادشاهی سلطان المتوکلی بود که برای پرتغالیهایی که در طَنْجه ، جدیده و سَبْته بودند، تهدید به شمار می آمد (ابونصر، ص 214).

در بندر جدیده و بندرهای اطراف ، مانند بندر سلا ، کشتیهای جنگی ساخته می شد که نگرانی پرتغالیها را برمی انگیخت (تازی ، ج 8، ص 96). سلطان احمد منصور تلاش بسیار کرد تا شهر عرائش را در مقابل شهر جدیده به اسپانیا واگذار کند (همان ، ج 8، ص 143، 146).

در اوایل قرن یازدهم / هفدهم ، جنبش گستردة مرابطون در مراکش ، سبب درگیریهای آنان با پرتغالیهای اشغالگر جدیده و بیرون راندن آنان ، برای مدتی ، از شهر شد (زبیب ، ج 3، ص 390).

از 1088 تا 1103، سلطان مولای اسماعیل ، پادشاه مراکش ، برای آزادسازی جدیده تلاش بسیار کرد. در این زمان ، جمعیت مسیحیان شهر زیاد بود (تازی ، ج 9، ص 135، 138؛
مؤنس ، ج 2، جزء 3، ص 272). ظاهراً در قرن یازدهم جدیده برای کشورهای دیگر بسیار بااهمیت و دروازه ای برای ورود آنها به مراکش بود، چنانکه از 1102 تا 1104 رایزن (کنسول ) فرانسه با دربار پرتغال ، برای سرنوشت بندر جدیده ، مذاکره می کرد (تازی ، ج 9، ص 138). سلطان مراکش ، پس از اطمینان کامل از اینکه مناسبات خوبی با خارجیها دارد، به فکر افتاد که مناطق اشغالی کشور خود، از جمله جدیده ، را از اشغال پرتغالیها در آورد، اما پیروز نشد چون اسپانیاییها مانع شدند که بریتانیا به مراکش اسلحه بدهد (زبیب ، ج 4، ص 137).





اوج درگیریهای دولت مراکش با پرتغالیها در 1183، در زمان حکومت سلطان سیدی محمدبن عبداللّه ، بود که بالاخره شهر آزاد شد ( رجوع کنید به معلمة المغرب ، ج 9، ص 2927). پرتغالیها هنگام ترک شهر دور قلعه ها مین و اطراف هر دروازه چهل تا پنجاه بشکه باروت گذاشتند که با ورود مراکشیها منفجر شد. در این واقعه ، بیش از پنج هزار مغربی کشته شدند، حصارها و برجها و چندین خانه و انبار ویران گردید و از آن پس شهر، «مَهدومه » (ویرانه ) نامیده شد. شهر حدود 55 سال ویران ماند و فقط جهانگردان و ماجراجویان از آنجا دیدن می کردند (ابن زیدان ، ج 3، ص 330؛
معلمة المغرب ، همانجا).

از مهم ترین عوامل بی توجهی به این شهر، قحطی بزرگ 1190ـ 1196 در مراکش بود که بر اثر آن ، مردم حتی مجبور به خوردن گوشت انسان شدند ( معلمة المغرب ، همانجا). سپس ، سیدی محمدبن هشام ، حاکم مراکش ، به کمک مردم ناحیة دکّاله ، که جدیده نیز جزو آن بود، برخاست . احیا و تجدید بنای جدیده تا زمان مولای سلیمان (حک : 1208ـ1237) ادامه داشت . زمانی که محمدبن طبیب علوی (حاکم دکاله ) وارد جدیده شد، این شهر ویرانه ای بیش نبود (سلاوی ، ج 8، ص 12؛
معلمة المغرب ، همانجا) و چون حصار شهر را مرمت کرد، آنجا را جدیده نامیدند (سلاوی ، همانجا). او مردم را تهدید نمود که حتماً این نام را به کار ببرند. در همین زمان ، خانه های جدیده نیز مرمت شد، بسیاری از مردم دکّاله (متشکل از مسلمانان و یهودیان ) و نیز عده ای از مردم سوس ، در شهر قدیم جا داده شدند و تعدادی خانة جدید نیز در آنجا ساختند. محمدبن طبیب عده ای از علما و فقها، از جمله حاج احمدبن صالح (متوفی 1249/ 1833)، را برای نشر قرآن و دین در میان افراد تازه وارد به جدیده فرستاد ( معلمة المغرب ، ص 2928). در 1260/1844، گروهانی از هواپیماهای فرانسوی به فرماندهی

ژوئنویل بندرهای مراکش را بمباران کردند و باعث خدشه دار شدن مناسبات مراکش با فرانسه شدند. پیامد این رویداد طغیان قبایل دکّاله در ناحیة بین اسفی و جدیده بود که نیروهای دولتی را می کشتند و جدیده را تاراج می کردند (ابونصر، ص 299). فرانسویها در این زمان به طور چشمگیری فعالیتهای خود را در مراکش گسترش دادند و در اکثر بندرها، از جمله جدیده و دارالبیضا و اسفی ، برای خرید پشم از مراکش و دادوستد با اروپا شبکة تجاری به وجود آوردند. مراقبتهای پلیسی و حفاظتی بندر جدیده نیز برعهدة فرانسویها بود (همان ، ص 299، 311). در قرن سیزدهم / نوزدهم ، ایتالیا و بلژیک در آنجا رایزنی (کنسولگری ) داشتند (تازی ، ج 10، ص 93، 111). سلطان مولای حسن بین شهر جدیده و شهر مراکش ارتباطات پُستی ایجاد کرد (همان ، ج 2، ص 238).

در 1281، اولین تکیة جدیده به نام تکیة الدرقاویة با سرمایة محمدالزُوین العَبْدی ، و دومین آن در 1316 به همت سیدمحمدالشیاظمی ساخته شد که در آنجا قرآن و احادیث نبوی تفسیر می شد و به فقرا طعام می دادند. با تأسیس تکیه های تازه ، فرقه های جدید دینی در شهر به وجود آمد ( معلمة المغرب ، همانجا). حاج محمدبن الحمدونیه ، بانی مسجدجامع بزرگ ، جامع برانی ، بود (همان ، ج 9، ص 2929).

تا قبل از 1297، یکی از برجهای قلعة البریجه ، منارة مسجدجامع جدیده بود، اما ابوعبداللّه محمدبن ادریس الجرّاری (حاکم جدیده ) از پادشاه مراکش (مولای شریف ابوعلی حسن بن محمدعلوی ) اجازه گرفت که به جای منارة قدیم ــ که ارتفاعش کم بود و صدای اذان از آن شنیده نمی شد ــ منارة بلندتری بسازد. ابوعبداللّه به ترمیم و مرمت گنبد رو به دریا، معروف به گنبد خیاطان ، پرداخت و در جدیده زندانی نیز بنا کرد (سلاوی ، ج 4، ص 137ـ 138؛
ابن زیدان ، ج 2، ص 157).

در 1320/1902، از پانزده هزار تن اهالی جدیده ، 500 ، 3 تن یهودی و چهارصد تن اسپانیاییها یا صنعتگرانی بودند که از جبل طارق آمده بودند و شمار فرانسویها بیش از دوازده تن نبود که بیشتر آنان یهودی بودند ( معلمة المغرب ، ج 9، ص 2929).

در اواسط قرن چهاردهم / بیستم ، در مسجد ابن الحمدونیة جدیده ، مراسم ولادت پیامبر اکرم برگزار می شد که در آن مردم و شیوخ شرکت می کردند (سائح ، ص 79).


منابع :
(1) ابن زیدان (عبدالرحمان بن محمد)، اتحاف اعلام الناس بجمال اخبارحاضرة مکناس ، رباط 1347ـ1352؛
ابن عثمان ، رحلة المکناسی : احراز المعلّی و الرقیب فی حج بیت اللّه الحرام و زیارة القدس الشریف و الخلیل و التبرک بقبرالحبیب ، چاپ محمد بوکبوط ، ابوظبی

(2) 2003؛
(3) ابن عربی (صدیق )، کتاب المغرب ، بیروت 1404/1984؛
(4) محمدبن محمد ادریسی ، کتاب نزهة المشتاق فی اختراق الا´فاق ، بیروت 1409/ 1989؛
(5) عبداللّه بن عبدالعزیز بکری ، کتاب المسالک و الممالک ، چاپ ادریان فان لیوفن و اندری فری ، تونس 1992؛
(6) عبدالهادی تازی ، التاریخ الدبلوماسی للمغرب من اقدم العصور الی الیوم ، مغرب 1406ـ1414/ 1986ـ1994؛
(7) نجیب زبیب ، الموسوعة العامة لتاریخ المغرب و الاندلس ، بیروت 1415/1995؛
(8) محمدبن عبدالسلام سائح ، لمحة بصر علی البلاد المقدسة ، و معه مخطوط الاتصال بالرجال و هو ترجمة لحیاة المؤلف بقلمه ، چاپ محمد قرقزان ، رباط 1416/1995؛
(9) احمد سلاوی ، کتاب الاستقصا لاخبار دول المغرب الاقصی ، چاپ جعفر ناصری و محمد ناصری ، دارالبیضاء 1954ـ1956؛
(10) عبدالعزیزبن عبداللّه ، معلمة المدن و القبائل ، در الموسوعة المغربیة للاعلام البشریة و الحضاریة ، ملحق 2، ( رباط ) : وزارة الاوقاف و الشؤون الاسلامیة ، 1397/1977؛
(11) هنری س . عبودی ، معجم الحضارات السامیة ، طرابلس ، لبنان 1411/ 1991؛
(12) عبدالفتاح مقلد غنیمی ، موسوعة تاریخ المغرب العربی ، قاهره 1414/1994؛
(13) عفیف بطرس مرهج ، اعرف لبنان : موسوعة المدن و القری اللبنانیة ، بیروت 1985؛
(14) معلمة المغرب ، سلا: مطابع سلا، 1410/1989ـ ، ذیل «الجدیدة »؛
(15) حسین مؤنس ، تاریخ المغرب و حضارته ، بیروت 1412/1992؛
(16) ( نقشة ) مراکش ، مقیاس 000 ، 500 ، 6:1، تهران : سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح ، 1372 ش ؛
(17) یاقوت حموی ؛


(18) Jamil M. Abun-Nasr, A history of the Maghrib in the Islamic period , Cambridge 1999;
"El Jadida", in The Ministry of Communication ) Morocco ), 1997. [Online(. Available: http:// www.mincom.gov.ma/ english/ reg-cit/ cities/ eljadida/ eljadida. html. )13 July 2004(;
EI 2 , s.v. " A l -Djad ¦da" (by G. S. Colin and P.de Cenival);
LexicOrient , 2004. )Online(. Available:http://www. lexicorient. com. )13 July 2004(;
Budgett Meakin, The land of the Moors , London 1986;
Pliny )the Elder(, Histoire naturelle de Pline , avec la traduction en Fran ais par M. ـ. Littrإ, Paris 1848-1850;
Paul Robert, Le petit Robert des noms propres , ed. Alain Rey, Paris 2000;
The Times atlas of the world , London: Times Books, 1992;
Webster , s new geographical dictionary , Springfield, Mass. 1998, s.v. " A l- Jadida";
The World gazetteer: current population figures for cities, towns and places of all countries , 20 July 2004. )Online(. Available: http://www. world-gazetteer. com/ d/d-ma-da. htm. )16 Dec. 2004].

/ فرزانه ساسان پور /



تصاویر این مدخل:
نمایی از شهر جدیده منبع: http://www.freeweb.siol.net/svidmar1/kazalo_maroko1.htm
نمایی از مسجد جامع جدیده منبع: yves korbendau, Maroc: aux multiples visages, Paris 1999.p.76

نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4529
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست