responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4467

 

جَبَرت ، نام مسلمانان حبشه . جَبَرت یا جَبَره در اصل ، نام ناحیه ای است معروف به اوفات که در مغرب شهر بندری زَیْلَع در شمال سومالی قرار دارد. این نام بعدها به همة امیرنشینهای مسلمانِ جنوب حبشه (اتیوپی ) و نهایتاً به تمام مسلمانان حبشه اطلاق شده است . جبرتی ، منسوب به جبرت ، چه در مفهوم تاریخی چه در مفهوم جدید، نام یک قوم و نژاد نیست (تریمینگام ، ص 150ـ153؛ عطیة اللّه ، ج 1، ص 574). این که مسیحیان حبشه به مسلمانان شبه جزیرة عربستان نیز جبرت

می گفتند، نشان می دهد که این کلمه به مفهوم عام مسلمانان به کار می رفته است ( د. اسلام ، چاپ دوم ، ذیل مادّه ).

طبق منابع حبشی ، جبرت از اَگْبِرت (جمع کلمة گبر)، گرفته شده که در زبان اتیوپیایی به معنای «خدمتگزاران خدا» است . امروزه مسیحیان حبشی در زبان اَمْهَری به مسلمانان ، «اسلام » (جمع آن : «اسلامُچ ») می گویند ( د. اسلام ، چاپ اول ، ذیل مادّه ).

جبرتیانی که در نواحی کوهستانی حبشه در گروهها و خانوارهای کوچک و پراکنده زندگی می کنند، از لحاظ نژادی و زبانی با همسایگان مسیحی خود تفاوتی ندارند اما بیشتر جبرتیانی که به زبان تیگره صحبت می کنند در ایالت اریتره و پایتخت آن ، اسمره زندگی می کنند ( > مردمان مسلمان < ، ج 1، ص 345).

مهم ترین شاخة جبرتیان خود را از اخلاف عثمان و از اعقاب اولین مهاجران مسلمان به حبشه ــ که همسر عثمان ، رقیه دختر پیامبر، در میان آنها بوده است ــ می دانند. اینها در اساس از اخلاف شیخ آدم الکِنانی مغربی اند که در آنجا به تبلیغ اسلام مشغول بودند و امروزه مقبرة او در تیگره در نظر جبرتیان مکان مقدّسی است . جبرتیان مقیم آدی هائی در سرائی که مدعی اند از خانواده ای اصیل اند، نسبت به سایر جبرتیان پایگاه ممتازتری دارند.

برخی از جبرتیان مدعی اند که با تبلیغ احمدالنَّجَش ، از صحابة حبشی پیامبر (قرن اول هجری )، که مقبره اش در تیگره هنوز زیارتگاه مهمی است ، مسلمان شده اند. سابقة گرویدن دیگر گروهها، به ویژه کشاورزان روستایی ، به اسلام ، به زمان دولتهای مسلمان مستقر در جنوب شرقی حبشه و اقدامات امام احمد مجاهد (احمدگران ، متوفی 950) باز می گردد ( د.ا.د. ترک ، ذیل hid" "Ahmed el-Mدca ). به جز اینها گروههایی نیز هستند که از نسل خانواده های تجار مسلمانی اند که در مراکز تجاری ساکن شدند و زبان و آداب حبشی را پذیرفتند. سیاحان ، نفوذ اسلام را در این منطقه به نیک خُلقی و فعال بودن مسلمانهای آنجا نسبت داده اند. مانند دیگر نقاط افریقا در اینجا نیز تجارت کارکرد مهمی در گسترش اسلام داشته است .

عموماً جبرتیان با مسیحیانی که در پیرامون آنها زندگی می کنند مناسبات خوبی دارند، زیرا زبان آنها یکی است و بیشتر خانواده های بزرگ ایشان ، به سبب ازدواجها، با یکدیگر خویشاوند شده اند. حتی در یک قبیله ، هم مسلمان هست هم مسیحی . جبرتیانی که در شمال شرق افریقا زندگی می کنند از دیگر مسلمانان آنجا پایبندیشان به شریعت کمتر است ، تا جایی

که به روزه ، نماز و حتی حج چندان اهمیت نمی دهند و در میان آنها عدة کمی به حج رفته اند. در مورد حقوق فرد و خانواده از قوانین شرعی پیروی می شود اما آداب و سنّتها نیز در اجرای احکام شرعی بسیار مؤثر است . رئیس قریه را شیخ می نامند که در امور فقهی حکم می کند. در بسیاری از روستاها نیز قاضیانی هستند که علاوه بر آموزش قرآن ، پیشنمازی مساجد را نیز برعهده دارند. جبرتیان عمدتاً شافعی و مالکی ، و اقلیتی نیز حنفی مذهب اند. آدم الکِنانی طریقت سامانیه را میان جبرتیان رواج داده است . دانشمندان حبشی الاصلِ بسیاری با عنوان جبرتی به قاهره مهاجرت کرده و در الازهر در رواق جبرتیان درس خوانده اند (عطیة اللّه ، ج 1، ص 575). عبدالرحمان جبرتی * ، مورخ معروف ، در اثرش تاریخ عجائب الا´ثار فی التراجم و الاخبار از این دانشمندان سخن به میان آورده است . بر اساس برآورد 1362 ش / 1983، 000 ، 207 جبرتی در اتیوپی زندگی می کردند ( > مردمان مسلمان < ، ج 2، پیوست 1، ص 887، پیوست 2، ص 918).


منابع :
(1) احمد عطیة اللّه ، القاموس الاسلامی ، قاهره 1383/1963 ـ ؛
(2) محمدعبداللّه نقیره ، انتشار الاسلام فی شرق افریقیا و مناهضات الغرب له ، ریاض 1402/1982، ص 226ـ239، 276ـ 278؛


(3) [ EI 1 , s.v. "Djabart" (by E. Mittwoch)];
(4) EI 2 , s.v. "Djabart" (by E. Ullendorff);
Muslim peoples: a world ethnographic survey , ed. Richard V. Weekes, Westport, Conn:

(5) Green Wood Press, 1984, s.v. "Jabarti" (by Thomas R. De Gregori and Richard V. Weekes);
(6) Cengiz Orhonlu, Osmal  imparatorlug §unun, gدney siyaseti: Habe eya leti , Istanbul 1974, 23-29, 134-135;
(7) J. Spencer Trimingham, Islam in Ethiopia , London 1952, 30, 78, 103, 113, 147, 227, 247;
(8) TDVIA , s.v. "Ahmed el-Mدca hid" (by Yusuf Halaµog §lu);
(9) E. Ullendorff, The Ethiopians , Oxford 1973, index.

/ محمد آیکاچ ( د.ا.د.ترک ) /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4467
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست