responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4424

 

جانیان ، سلسله ای حاکم بر بخارا از 1007 تا 1199. نسب این سلسله به جان / جانی بیک ، پسر یارمحمد، می رسد. یارمحمد امیرزاده ای از خانات اَسْتَراخان / هشترخان (حاجی طرخان ) و از اعقاب جوجی ، پسر چنگیز، بود (برای اطلاع از نسب خانات استراخان رجوع کنید به منشی ، ص 119ـ120).

در حدود 962/ 1554، با حملة روسها به هشترخان ، یارمحمد به همراه پسرش ، جان ، به ماوراءالنهر گریخت . یارمحمد

نخست به دربار پسر عمویش حاجم خان ، والی اورگنج ،

رفت اما به سبب رفتار نامهربانانة حاجم خان ، به دربار اسکندر شیبانی (حک : 968ـ991) در بخارا پناه برد (همان ، ص 120ـ 121؛ کَنْبو، ج 1، ص 252؛ سلیمی ، ص 245؛ گروسه ، ص 797). اسکندر شیبانی به گرمی از ایشان استقبال کرد

و دخترش ، زهرا خانم ، را به ازدواج جان در آورد. ثمرة

این پیوند، یک دختر و چهار پسر به نامهای دین محمد

مشهور به یتیم سلطان ، باقی محمد، ولی محمد و پاینده سلطان بود. پس از مرگ اسکندر شیبانی ، پسرش عبداللّه خان (حک : 991ـ1006) به حکومت رسید و به پاس خدمات و یاری جان

و پسرانش به او در جنگها و ادارة امور، حکومت نیشابور،

تون ، قاین ، نسا و باورد را به دین محمد داد و برادرانش

را نیز، برای کمک به وی ، با او همراه کرد. با درگذشت عبداللّه خان در 1006، عبدالمؤمن خان به جای پدر نشست (افوشته یی ، ص 588؛ کنبو، ج 1، ص 252ـ253؛ سلیمی ، همانجا).

اختلاف میان عبدالمؤمن خان و دین محمد سبب شد تا به دستور عبدالمؤمن ، جان را دستگیر کنند (اسکندر منشی ، ج 1، ص 559). به گفتة اسکندر منشی (همانجا) پسران جان

از شاه عباس اول (حک : 996ـ 1038) یاری خواستند. در

این هنگام سپاهی از قزلباشان به سرکردگی یوسف بهادر قوش بیگی به هرات حمله کرد، اما کاری از پیش نبرد. عبدالمؤمن خان پس از شش ماه حکومت به قتل رسید (افوشته یی ، ص 589؛ کنبو، ج 1، ص 253). با مرگ او، قلمرو ازبکان دستخوش آشوب شد. در همین زمان شاه عباس به منظور

بیرون راندن ازبکان از خراسان و تصرف هرات به آنجا لشکر کشید. امرای ازبک برای نجات هرات ، دین محمد را به حکومت شهر گماردند. وی در نبردی که میان ازبکان و سپاه صفوی روی داد، کشته شد و هرات به تصرف شاه عباس در آمد (اسکندر منشی ، ج 1، ص 558 ـ561، 570 ـ574؛ کنبو، همانجا؛ هدایت ، ج 8، ص 310ـ316). سرانجام درباریان بخارا برای سامان دادن به اوضاع ، جان را به حکومت بر گزیدند اما

او نپذیرفت و پسر دیگرش ، باقی محمد، به حکومت رسید (منشی ، ص 124).



باقی محمدخان در 1007 سلسلة جانیان را در بخارا بنیان نهاد و برادرش ، ولی محمد، را به حکومت بلخ فرستاد. به گفتة

کَنْبو (ج 1، ص 254) هنگامی که باقی خان به حکومت رسید، نیای او، یارمحمد، که در قندهار بود، به دیدار وی رفت . باقی خان نیز به پاس احترام به جدش ، مسند خانی را به وی داد و دو سال نیز خطبه به نام او خواند و سکه به نام او زد. اما مناسبات آنان تیره شد و باقی محمدخان دست او را از حکومت کوتاه کرد، سپس به انتقام خون برادرش ، دین محمد، به قندوز تاخت و پس از گرفتن شهر و کشتار مردم ، به بخارا بازگشت (منشی ، ص 124ـ127).

شاه عباس با شنیدن خبر سقوط قندوز به ماوراءالنهر لشکر کشید. باقی محمدخان نیز به سرعت از بخارا به بلخ رفت . شاه عباس شهر را محاصره کرد اما باقی محمدخان از جنگ با سپاهیان قزلباش خودداری ورزید. محاصرة بلخ به طول

انجامید و بیماری وبا نیز در میان لشکریان ایران شیوع

یافت و نیمی از آنان از پای در آمدند و شاه عباس ناچار به اَنْدَخوی عقب نشینی کرد (اسکندر منشی ، ج 2، ص 624ـ 628؛ منشی ، ص 128ـ130). باقی محمدخان برای گسترش قلمرو خود به بدخشان ، که در تصرف بدیع الزمان میرزا * (شاهزادة تیموری ) بود، حمله برد و آنجا را گرفت . او در واپسین سالهای حکومت خود سعی کرد روابط دوستانه ای با صفویان بر قرار

کند؛ از این رو، از مرزداران خود خواست از حمله به سرحدات

ایران خودداری کنند و با تاجران ایرانی رفتار دوستانه ای

داشته باشند (هدایت ، ج 8، ص 344). باقی محمدخان در

1014 در 58 سالگی درگذشت . او را در مزار خواجه بهاءالدین نقشبند به خاک سپردند (منجم یزدی ، ص 283؛ منشی ، ص 130ـ131).

پس از باقی محمدخان ، برادرش ولی محمدخان به سلطنت رسید. او حکومت بلخ را به شاه بیگ کوکَلْتاش ، یکی از سردارانش ، واگذار کرد و پسران دین محمدخان ، امام قلی و نَدَرمحمد/ نادر محمد، را به شاه بیگ سپرد. ولی محمد که از ادارة امور ناتوان بود، روزگار را به عیش و عشرت می گذراند. در این هنگام قزاقها به بخارا یورش آوردند. ستم شاه بیگ کوکلتاش نیز مردم بلخ را به ستوه آورده بود (منشی ، ص 132ـ133؛ منجم یزدی ؛ کنبو، همانجاها؛ سلیمی ، ص 246). در همین هنگام امام قلی ، که مدعی سلطنت بود، بر ولی محمدخان شورید. نخست شاه بیگ کوکلتاش را از بین برد و سپس به بخارا

رفت . ولی محمدخان که تاب رویارویی با امام قلی خان را نداشت با دو پسرش به ایران گریخت و به دربار شاه عباس

پناه برد. شاه عباس که در اندیشة تصرف قلمرو ازبکان

بود، از ولی محمدخان به گرمی استقبال کرد. پس از چندی ، ولی محمدخان با کمک شاه عباس و همراهیِ هشتاد هزار قزلباش به بخارا بازگشت (منشی ، ص 134؛ کنبو، ج 1، ص 255؛ هدایت ، ج 8، ص 408). امام قلی خان به سمرقند گریخت و ولی محمدخان وارد بخارا شد و به کشتار مردم پرداخت . امرای ازبک ، از بیم جان ، تصمیم به قتل او گرفتند. ولی محمدخان به دنبال امام قلی خان عازم سمرقند شد. در نبردی که در رجب 1020 بین دو طرف روی داد، امام قلی خان پیروز شد و ولی محمدخان به قتل رسید (اسکندر منشی ، ج 2، ص 842 ـ847؛ منشی ، ص 134ـ136).

با مرگ ولی محمدخان ، امام قلی خان حکومت جانیان را در ماوراءالنهر ادامه داد. او به سبب تمایلات مذهبی اش از حمایت نقشبندیه * برخوردار بود. امام قلی خان ، پس از آنکه برادرش ندرمحمدخان را حاکم بلخ کرد، نظم را با خشونت در قلمرو خود برقرار ساخت (منشی ، ص 137ـ146؛ د.اسلام ، چاپ دوم ذیل nids" ¦"Dja ). او همچنین با سرکوب قبایل قزاق ، امنیت مرزهای شمالی و شمال غرب ماوراءالنهر را تأمین کرد و پسرش اسکندر را به حکومت تاشکند فرستاد. اسکندر اندکی بعد در آنجا کشته شد. امام قلی خان ، با ایجاد مناسبات سیاسی با دربار بابریانِ هند و روسها، موجب رونق تجارت خارجی و به تبع آن شکوفایی شهرها گردید (منشی ، ص 143، 147ـ149؛ سلیمی ، ص 246ـ247؛ نیز رجوع کنید به بارتولد، ص 216ـ217). در 1051 امام قلی خان پس از 38 سال سلطنت ، به سبب ضعف بینایی ، ناچار شد حکومت را به برادرش ندرمحمدخان واگذار کند. او تصمیم داشت از راه هند رهسپار مکه شود، اما ندرمحمدخان پس از گرفتن اموال او، به وی اجازه داد که بدون مال و اهل حرم از راه عراق به مکه برود (منشی ، ص 154ـ 155؛ کنبو، ج 2، ص 288). امام قلی خان به مرو و از آنجا با حمایت شاه عباس دوم (حک : 1052ـ1077) نخست به مشهد رفت و سپس به تهران آمد. به دستور شاه عباس ، مرتضی قلی خان ایشیک آقاسی باشی ، حاکم تهران ، از وی استقبال کرد و وی را در قزوین به حضور شاه برد. پس از چند روز، شاه عباس بیست هزار تومان به امام قلی خان داد و او را روانة مکه کرد. در 1060، امام قلی خان پس از مراسم حج ، راهی مدینه شد و در 62 سالگی در آنجا وفات یافت و در گورستان بقیع به خاک سپرده شد (منشی ، همانجا؛ سلیمی ؛ ص 247؛ وحید قزوینی ، ص 32ـ39).

ندرمحمدخان در دوران کوتاه حکومتش نتوانست اقتدار سلسلة جانیان را بر ماوراءالنهر حفظ کند. اختلافات خانوادگی و طایفه ای نیز به آشفتگی اوضاع دامن می زد. ندرمحمدخان پس از رسیدن به سلطنت در بخارا، امرا و درباریان بلخ را مصدر کارها گردانید، زیرا به امرای ازبک بخارا اعتماد نداشت و همین امر موجب اختلاف شد. از سوی دیگر پسرش عبدالعزیز، حاکم سمرقند، خواهان حکومت بلخ بود، زیرا بلخ موقعیت سیاسی و اقتصادی ویژه ای در ماوراءالنهر داشت اما ندرمحمدخان از واگذاری آنجا به او خودداری کرد (منشی ، ص 155ـ157؛ کنبو، ج 2، ص 363ـ364؛ وحید قزوینی ، ص 73ـ74). در 1055 با شورش ازبکان در تاشکند، ندرمحمدخان ، عبدالعزیز را برای سرکوبی آنان فرستاد اما عبدالعزیز به امرای شورشی پیوست . پس از این رویداد، ندرمحمدخان ، که در قَرْشی / نَخْشَب بود، ناچار به بلخ رفت . در این میان سبحان قلی و قاسم سلطان ، دو پسر دیگر ندرمحمدخان ، بر پدر شوریدند و در بخارا به عبدالعزیز پیوستند. ندرمحمدخان از شاه جهان * (حک : 1037ـ 1068) کمک خواست و شاه جهان ، با استفاده از فرصت ، سپاهی برای تصرف بلخ فرستاد (شاملو، ج 1، ص 298). در نبردی که میان خسرو سلطان (پسر ندرمحمدخان ) و سپاهیان بابری در گرفت ، خسرو سلطان شکست خورد و

اسیر شد و بلخ به تصرف بابریان در آمد. ندرمحمدخان

به ایران گریخت و به دربار شاه عباس دوم در اصفهان پناه برد (سلیمی ، ص 247ـ 248). ندرمحمدخان اندکی بعد به بلخ بازگشت اما در 1057، به سبب آشوبهای داخلی و نابسامانی اوضاع اقتصادی و مصالحه نکردن عبدالعزیز با او، تصمیم گرفت از طریق ایران ، عازم مکه شود ولی در 1061 در سمنان درگذشت . به دستور شاه عباس دوم و بنا به وصیت ندرمحمدخان ، پیکر او را در گورستان بقیع به خاک سپردند. شاه عباس اموال به جامانده از ندرمحمدخان را همراه با نامة تسلیت به بخارا فرستاد (وحید قزوینی ، ص 73ـ 75،80 ـ83، 146ـ147؛ شاملو، ج 1، ص 297ـ299، 303ـ304؛ منشی ، ص 166ـ 170).

عبدالعزیزخان که در 1055 حکومت بخارا را در دست گرفته بود، به تدریج آشوبهای داخلی را سرکوب کرد و آرامش را به قلمرو خویش باز گرداند. در این زمان سبحان قلی خان ، برادر او، حاکم بلخ بود (منشی ، ص 170ـ 178، 283؛ سلیمی ، ص 248؛ اسنادی از روابط ایران با مناطقی از آسیای مرکزی ، ص 86 ـ87). عبدالعزیزخان در 1091 سلطنت را به سبحان قلی خان سپرد و خود به قصد رفتن به حج به ایران آمد. شاه سلیمان اول صفوی (حک : 1077ـ1105) از وی استقبال و او را با احترام روانة مکه کرد. عبدالعزیزخان ، به سبب کهولت ، در میانة راه درگذشت و در گورستان بقیع دفن شد (منشی ، ص 183ـ 184).

عبدالعزیزخان ، مفتی و یکی از برجسته ترین فرمانروایان سلسلة جانیان بود. او فقه را نزد آخوند ملامحمد شریف بخاری * آموخت و از وی اجازة فتوا گرفت . ادیب نیز

بود و اغلب نامه ها و فرمانها را خود انشا می کرد (همان ، ص 179ـ 183).

با مرگ عبدالعزیز خان ، سلسلة جانیان رو به زوال نهاد. جانشین او، سبحان قلی خان ، نتوانست اقتدار گذشتة جانیان را حفظ کند. او از آغاز فرمانروایی خود گرفتار کشمکشهای داخلی بود و همین امر سبب نابسامانی شهرهای بخارا و بلخ شد. سبحان قلی خان پس از آرام کردن بخارا، پسر بزرگش ، اسکندر سلطان ، را حاکم بلخ کرد، اما دیری نپایید که میان فرزندان سبحان قلی خان بر سر حکومت بلخ اختلاف افتاد. اسکندر سلطان پس از دو سال با توطئة برادرش ، ابوالمنصور، کشته شد و ابوالمنصور به جای وی نشست ، اما او را نیز برادر دیگرش ، عباداللّه سلطان ، به قتل رساند. حکومت بلخ برای عباداللّه سلطان نیز باقی نماند، زیرا محمد صِدّیق ، یکی دیگر از پسران سبحان قلی خان که مدعی تاج و تخت جانیان بود، او را کشت . محمد صِدّیق پس از گرفتن بلخ عزم کرد که بخارا را تصرف کند ولی در نبردی که در 1097 میان وی و سبحان قلی خان در گرفت ، کشته شد. سبحان قلی خان سپس حکومت بلخ را به نوه اش محمد مقیم خان ، پسر اسکندر، داد و خود به بخارا بازگشت (همان ، ص 194ـ214).

سبحان قلی خان در قلمرو خویش با شورش شاهزادگان



محلی (بیْ ) روبرو بود. برخی از آنان در نواحی مختلف ماوراءالنهر، تقریباً مستقل از حکومت جانیان فرمان می راندند (منشی ، ص 254ـ264؛ د. اسلام ، همانجا). سبحان قلی خان در روابط خارجی خود موفق بود و با اورنگ زیب پادشاه بابری هند (حک :1068ـ 1118)، سلطان احمد ثانی (سلطان عثمانی ، حک :1102ـ1107) و روسها مناسبات دوستانه ای داشت و سفیرانی در میانشان رفت و آمد می کرد (منشی ، ص 227ـ 228، 247؛ بارتولد، ص 218ـ219).

سبحان قلی خان شاعر بود و «نشانی » تخلص می کرد. به درویشان ارادت خاصی داشت و در بلخ مدرسه و مسجد بنا کرد، عمارت دارالشفا را در بخارا تعمیر نمود و برای درمان مردم ، پزشکان ماهر در آنجا به کار گمارد. او پیش از مرگش در 1114، محمد مقیم خان را جانشین خود کرد (منشی ، ص 277، 279ـ280، 288ـ289؛ سلیمی ، ص 250).

محمدمقیم خان در بلخ به نام خود خطبه خواند و سکه زد (سلیمی ، همانجا) اما هیچگاه نتوانست به استقلال بر قلمرو جانیان حکومت کند. عمویش ، عبیداللّه خان ، که هنگام مرگ سبحان قلی خان در بخارا بود، ادارة امور را در دست گرفت و پس از چند ماه برضد محمد مقیم خان قیام کرد (منشی ، ص 309ـ314) و در 1114 عبیداللّه خان به یاری رحیم بِی اَتالیق در بخارا به حکومت رسید (همان ، ص 321ـ323؛ سلیمی ، همانجا).

در دورة جانیان ، حکومت بابریان در هند و حکومت صفویان در ایران روبه زوال بود (برای اطلاع از اوضاع سیاسی هند و ایران در این دوره رجوع کنید به بابریان * ؛ رومر، ص 304ـ324)؛ از این رو، عبیداللّه با تهدید خارجی روبرو نبود، اما کشمکشهای خانوادگی و درگیری میان اشراف ازبک ، اساس سلطنت او را متزلزل کرد. سرانجام ، عبیداللّه خان پس از نُه سال حکومت ، در 1123 کشته شد و برادرش ابوالفیض خان به جای او نشست (سلیمی ، همانجا).

ابوالفیض خان ، آخرین فرمانروای سلسلة جانیان ، قادر به ادارة حکومت نبود و زمام امور بر عهدة محمد حکیم بی اتالیق ، از امرای ماوراءالنهر، بود. ابوالفیض خان چهل سال سلطنت کرد و در آغاز فرمانروایی اش بخارا از آرامش نسبی برخوردار بود (همانجا). در این دوره به تدریج طوایف ازبک و خانهای بدخشان و بلخ ، مستقل شدند و تنها اندخوی و میمنه در تصرف جانیان باقی ماند.

در 1149 نادرشاه افشار (حک :1148ـ1160) به پسرش رضاقلی میرزا، حاکم خراسان ، دستور داد تا اندخوی را تصرف کند. رضاقلی میرزا در 1150، اندخوی و سپس بلخ را گرفت و برای تصرف سرزمینهای کرانة آمودریا وارد ماوراءالنهر شد. امیر دانیال بی ، حاکم قَرشی ، از ابوالفیض خان یاری خواست . او نیز با سپاهی نیرومند به قرشی رفت . نخست نبرد به سود ازبکان بود و سپاهیان ایران ناگزیر عقب نشینی کردند اما پس از رسیدن توپخانة لشکر ایران ، ازبکان شکست خوردند و قرشی محاصره شد (مروی ، ج 2، ص 571 ـ579، 586 ـ602). در این هنگام نادرشاه سرگرم تصرف قندهار بود و چون نمی خواست سپاهیانش در دو جبهه گرفتار باشند، به رضاقلی میرزا فرمان داد با ابوالفیض خان صلح کند و به بلخ باز گردد (همان ، ج 2، ص 602، 606).

در 1152، نادرشاه پس از فتح هندوستان ، برای تصرف ماوراءالنهر به بلخ رفت . ابوالفیض خان چون از آمدن نادرشاه

آگاه شد، محمدحکیم بی اتالیق را به استقبال او فرستاد.

نادر از محمدحکیم خواست تا ابوالفیض خان نزد او برود. ابوالفیض خان تصمیم گرفت به اردوگاه نادرشاه برود، اما

در همان هنگام گروهی از طوایف ازبک به بخارا رفتند و

او را به جنگ با نادرشاه تشویق کردند (همان ، ج 2، ص 605ـ 606؛ قس کشمیری ، ص 68ـ 69). در نبردی که در 1150

در نزدیکی بخارا روی داد ابوالفیض خان شکست خورد

و به بخارا گریخت ، اما با میانجی گری رحیم بی اتالیق ، پسر محمدحکیم بی اتالیق ، نادرشاه او را بخشید و سرانجام ، ابوالفیض خان با هدایایی نزد شاه رفت (مروی ، ج 2، ص 788ـ 789، 793ـ794؛ سلیمی ، ص 251؛ کشمیری ، ص 69ـ71). نادر، ابوالفیض خان را به عنوان «محبوس محترم » نزد خود

نگاه داشت . سپس او را به خیمه ای که برایش بر پاکرده بودند فرستاد (کشمیری ، ص 71؛ حدیث نادرشاهی ، ص 232). نادرشاه سپس وارد بخارا شد و به نام خود خطبه خواند و سکه زد. به این ترتیب ، سراسر ماوراءالنهر از مشرق تا شمال شرقی و از بخارا تا سمرقند به تصرف وی در آمد و حکومت ابوالفیض خان پایان یافت ( حدیث نادرشاهی ، ص 233). هر چند نادرشاه به ابوالفیض خان لقب پادشاه داد، حکومت بخارا را به محمدحکیم بی اتالیق سپرد. بنا بر قراردادی که میان ابوالفیض خان و نادرشاه بسته شد، آمودریا مرز طبیعی ایران و بخارا بود و سرزمینهای جنوبی آمودریا از بلخ تا چهارجوی (آمل ) ضمیمة خاک ایران شد. نادرشاه پس از ازدواج با یکی از خواهران ابوالفیض خان ، ماوراءالنهر را به خانوادة ابوالفیض خان باز گرداند و در 1153 به خوارزم رفت (کشمیری ، ص 71ـ72؛ سلیمی ، ص 252ـ253).

با مرگ محمدحکیم بی اتالیق بار دیگر بخارا دستخوش آشوب شد. ابوالفیض خان از نادرشاه کمک خواست و نادرشاه ،

رحیم بی اتالیق را به بخارا فرستاد. در 1159، با بالا گرفتن اختلاف بین ابوالفیض خان و رحیم بی اتالیق و گسترش جنگ میان طوایف ازبک ، نادرشاه ابوالفیض خان را بر کنار کرد و پسر دوازده سالة وی ، عبدالمؤمن خان ، را به جای او گمارد و زمام امور بخارا را به رحیم بی اتالیق سپرد (مروی ، ج 3، ص 1101ـ1103، 1120؛ سلیمی ، ص 253ـ256).

در رجب 1160 محمدرحیم بی اتالیق ، ابوالفیض خان را زندانی کرد و پس از کشته شدن نادرشاه او را به قتل رساند. با مرگ ابوالفیض خان حکومت جانیان در بخارا پایان یافت و محمدرحیم بی اتالیق به صوابدید امرای بخارا به حکومت رسید و از آن پس امرای مَنْغیت وارث حکومت جانیان شدند (سلیمی ، ص 256ـ 258).

در دورة حکومت فرمانروایان جانیان ، بخارا مرکز حکومت آنان ، یکی از مراکز عمدة اهل تسنن بود و نقش عمده ای در کشمکش با ایران شیعی مذهب داشت ، هر چند برخی از فرمانروایان جانیان با دربار شاهان صفوی روابط خوبی داشتند ( رجوع کنید به رومر، ص 286ـ287؛ د. اسلام ، همانجا). افزون بر این ، جانیان را همواره قبایل قزاق و خانهای خیوه و پادشاهان بابری ، که در پی پس گرفتن سرزمین اجدادی خود بودند، تهدید می کردند.

زبان ادبی در دورة حکومت جانیان فارسی بود و برخی از مورخان آن دوره چون محمد یوسف منشی (نویسندة تذکرة مقیم خانی )، حافظ تَنیش (مؤلف شرفنامة شاهی )، و حافظ تانیش محمدامین بن میرزا زمان خان بخاری (نویسندة تاریخ ترکستان ) آثار خود را به فارسی نوشته اند ( رجوع کنید بهصفا، ج 5، بخش 3، ص 1577؛ د. اسلام ، همانجا).


منابع :
(1) اسکندر منشی ؛
(2) اسنادی از روابط ایران با مناطقی از آسیای مرکزی ، تهران : وزارت امورخارجه ، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی ، 1372 ش ؛
محمودبن هدایت اللّه افوشته یی ، نقاوة الا´ثار فی ذکر

(3) الاخیار: در تاریخ صفویه ، چاپ احسان اشراقی ، تهران 1373 ش ؛
(4) واسیلی ولادیمیروویچ بارتولد، خاورشناسی در روسیه و اروپا ، ترجمة حمزه سردادور، تهران 1351 ش ؛
(5) حدیث نادرشاهی ، چاپ رضا شعبانی ، تهران : دانشگاه ملی ایران ، 1356 ش ؛
(6) محمد سلیمی ، کشکول سلیمی و تاریخ متقدمین و متأخرین ، چاپ عبدالکریم بن عبدالرزاق ، چاپ سنگی تاشکند 1321؛
ولی قلی بن داودقلی شاملو، قصص

(7) الخاقانی ، چاپ حسن سادات ناصری ، تهران 1371ـ1374 ش ؛
(8) ذبیح اللّه صفا، تاریخ ادبیات در ایران ، ج 5، بخش 3، تهران 1378 ش ؛
(9) عبدالکریم بن عاقبت محمود کشمیری ، بیان واقع : سرگذشت احوال نادرشاه ، چاپ ک . ب . نسیم ، لاهور 1970؛
محمدصالح کنبو، عمل صالح ، الموسوم به شاه جهان نامه ، ترتیب و تحشیة غلام یزدانی ،

(10) چاپ وحید قریشی ، لاهور 1967ـ1972؛
رنه گروسه ، امپراطوری

(11) صحرانوردان ، ترجمة عبدالحسین میکده ، تهران 1365 ش ؛
(12) محمدکاظم مروی ، عالم آرای نادری ، چاپ محمدامین ریاحی ، تهران 1364 ش ؛
(13) جلال الدین محمد منجم یزدی ، تاریخ عباسی ، یا، روزنامة ملاجلال ، چاپ سیف اللّه وحیدنیا، تهران 1366 ش ؛
(14) محمدیوسف بن خواجه بقا منشی ، تذکرة مقیم خانی : سیرتاریخی ، فرهنگی و اجتماعی ماوراءالنهر در عهد شیبانیان و اشترخانیان ، چاپ فرشته صرافان ، تهران 1380 ش ؛
(15) محمدطاهربن حسین وحید قزوینی ، عباسنامه ، یا، شرح زندگانی 22 ساله شاه عباس ثانی (1052ـ1073) ، چاپ ابراهیم دهگان ، اراک 1329 ش ؛
(16) رضاقلی بن محمدهادی هدایت ، ملحقات تاریخ روضة الصفای ناصری ، در میرخواند، ج 8 ـ10؛


(17) EI 2 , s.v. "Dja ¦nids" (by B. Spuler);
(18) H. R. Roemer, "The Safavid period", in The Cambridge history of Iran , vol.6, ed. Peter Jackson and Laurence Lockhart, Cambridge, 1986.

/ مهین فهیمی /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4424
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست