جالُر/ جالور ، بخش و شهری در ایالت راجستان در شمال هند.

1) بخش جالر. در جنوب غربی ناحیة بیابانی ایالت راجستان قرار دارد و تپه هایی به ارتفاع حدود هفتصد متر

دارد. شیب متوسط آن از صخره های ویندیان و آتشفشانهای مالانی در شمال شرقی شروع و به ماسه های آبرفتی در جنوب غربی می رسد (جانسون ، ذیل مادّه ). این بخش از

مغرب و شمال به بخش بارمِر، از شمال شرقی به بخش پالی ،

از جنوب شرقی به بخش سیروهی و از جنوب به بخش باناسْکانتا (در ایالت گجرات ) محدود می شود. بخش جالر

از دو زیربخش جالر و بهینمال تشکیل شده و شامل پنج

تحصیلِ (معادل دهستان ) جالر، آهور، بهینمال ، رانیوارا

و سانچور است .

رود جاوی ، از ریزابه های رود لونی ، با جهت غربی ـ

شرقی قسمتهای شمالی بخش را مشروب می کند و رود خاری ، از ریزابه های همان رود، با جهت شمال غربی ـ جنوب شرقی از قسمتهای میانی آن می گذرد. آب و هوای بخش





بسیار خشک است ( رجوع کنید به > اطلس جهان تایمز < ، نقشة 29).

آب این بخش از چاه ، رود و سد بانْکْلی تأمین می گردد و در زمینهای آن ارزن ، گندم ، کنجد، کرچک و پنبه کشت می شود (جانسون ، همانجا). در آنجا دانه های روغنی و زیره بیشتر برای صادرات تولید می شود و از صنایع روستایی آن طلاکاری است (همانجا). در این بخش کارخانه های کوچک صنعتیِ تولید چرم ، سنگ آهک ، سنگ مرمر و ابزارهای کشاورزی فعال است (همانجا).

از شهرهای مهم بخش جالر، نیلکانت ، مندولا ، آهور و جالر ( رجوع کنید به ادامة مقاله ) در شمال ؛ بهینمال ، جَهاب ، جسونتپورا ، چیتالون ، رانیوارا، سانچور و بَکْرا در جنوب ، و مورسیم در مغرب است . در جستجویی که در 8 دی 1383 در پایگاه اینترنتی اینوست راجستان صورت گرفت ، جمعیت بخش جالر بدون ارائة تاریخ سرشماری ، 486 ، 448 ، 1 تن ذکر شده بود. اهالی آن به زبانهای راجستانی و هندویی سخن می گویند (جانسون ، همانجا). راه آهن پالن پور * (در استان گجرات ) به





جودِهْپور * ، و آزادراه بارمر (در استان بارمر) به تاراد (در استان گجرات ) از این بخش می گذرد.

2) شهر جالر. در دشتی در شمال بخش جالر، در حدود 120 کیلومتری جنوب غربی شهر جودهپور واقع است و رود سُوْکری با جهت شمال غربی ـ جنوب شرقی از آن می گذرد. حداکثر دمای آن در تابستان حدود ْ32، حداقل آن در زمستان حدود ْ7، و میانگین بارش سالانة آن 363 میلیمتر است (جانسون ، همانجا).

شهر در مسیر راه آهن شهرهای رانیوارا ـ سومداری قرار دارد و از طریق راه آهن با شهرهای آهور و مندولا در شمال و بهینمال و جسونتپورا و رانیوارا در جنوب ارتباط دارد. جمعیت آن در 1383 ش /2004 حدود 500 ، 47 تن بوده است ( > فرهنگ جغرافیائی جهان < ، ذیل مادّه ).

از جمله آثار تاریخی جالر، مسجد ملک شاه ساختة سلطان علاءالدین خَلَجی (حک :666ـ 715)، معابد چین متعلق به

قرن دوم / هشتم ، قلعة جالر ساختة راجپوتهای پرماره در

قرن چهارم / دهم ، و یک توپخانه است ( د.اسلام ، چاپ دوم ، ذیل مادّه ).

پیشینه . نام جالر از درخت جال (درخت اراک )، گرفته شده است (جانسون ، همانجا؛ نیز رجوع کنید به برهان ، ذیل «جال »). از پیشینة آن قبل از اسلام اطلاعی در دست نیست . نام جالر اولین بار در منابع قرن هشتم آمده است و نوشته اند که در 697، سپاه علاءالدین خلجی ، ملقب به اسکندر ثانی ، به فرماندهی برادر وی الغ بیک ، پس از تسخیر گجرات و تخریب بتخانة سومنات و ساختن مسجدی در آنجا، به حوالی قلعة جالر رسید. الغ بیک در حوالی جالر، برای گرفتن خمسِ غنائمی که طوایف همراه او به دست آورده بودند، آنان را با خوراندن نمک و می شکنجه می کرد. طاقت طوایف تمام شد و بعضی از طوایف مغول همراه الغ بیگ ، معروف به نومسلمان (از جمله طایفة یَلْجق ، کسری ، بیگی ، و تُمغان ) برای کشتن وی متحد شدند اما اقدام آنان بی نتیجه ماند و مقهور او شدند (فرشته ، ج 1، ص 102ـ 103؛
سرهندی ، ص 76ـ77).

در اواخر 706، سلطان علاءالدین خلجی ، پس از فتح قلعة دیوگر (دولت آباد کنونی ) و سیوانه ، قلعة جالر را تسخیر کرد و آن را به کانیر دیو، راجة جالر، بخشید. کانیر دیو پس از دو ماه سرکشی کرد. سلطان علاءالدین خلجی نیز کنیزی به نام گل بهشت را مأمور فتح جالر نمود. گل بهشت هنگام جنگ بیمار شد و پسرش شاهین به قلعه حمله برد اما کشته شد. سپس کمال الدین کِرْک (گرگ ) به امر سلطان علاءالدین خلجی ، قلعة جالر را فتح کرد و راجه و خانوادة وی را به قتل رساند (فرشته ، ج 1، ص 117ـ 118؛
قس سرهندی ، ص 77ـ 78).

در 730، ابوالفداء (ص 353) جالر را یکی از شهرهای هند، میان ناگور و نهرواله ، بر روی تلی از خاک ذکر کرده است .

در 955 جالر یکی از 25 سرکارِ (معادل ناحیه ) ملک گجرات بود (علیمحمدخان بهادر، ج 1، ص 20).

در 970 میرزاشرف الدین حسین ، حاکم صوبة (معادل استان ) اَجمیر سرکشی کرد و به جالر رفت و به وسیلة یکی

از غلامان خودبه جان اکبرشاه (حک :963ـ1014) سوءقصد کرد که با شکست مواجه شد (هروی ، ج 2،ص 164ـ167؛
تتوی و دیگران ، ص 623ـ 624) و در پی آن ، با دادن جالر به خاندان فولادیان ، خشم اکبرشاه را برانگیخت و زندانی گشت (علاّ می ، ج 3، ص 29ـ30).

در 981، شورشی در ولایت گجرات برپا شد. اکبرشاه به صوبة جالر رفت و به همراه لشکر خود مدتی در آنجا ماند ( رجوع کنید بههمان ، ج 3، ص 41ـ 46).

اکبرشاه در 984، در پی سرپیچی تاج خان جالوری ، ترسوخان را به همراه چند گروه به جالر فرستاد و تاج خان تسلیم شد (همان ، ج 3، ص 189ـ190). در 986 سرکارِ جالر، جزو صوبة اجمیر شد (علیمحمدخان بهادر، ج 1، ص 28). در اواخر قرن دهم خاندانی از جالر مشهور به پتانهای لوهانی ، ایالت پالن پور را به قلمرو خود افزودند ( د. اسلام ، چاپ دوم ، ذیل «پالن پور») و در نیمة قرن یازدهم حکمرانان جالر لقب نواب یافتند (همان ، ذیل مادّه ).

در قرن یازدهم ، جهانگیرخان (حک : 1014ـ1037) قلعه و ولایت جالر را به بهار، فرزند غزنی خان ، داد و به دستور بهار، تصویر درخت خرمای بزرگ و شگفت انگیز جالر را در جهانگیرنامه کشیدند ( رجوع کنید به جهانگیر، ص 201). پس از بهار، به دستور جهانگیرخان تیولداری جالر و صوبه داری گجرات ، به قزاق خان باقی بیک ازبک واگذار شد (صمصام الدوله شاهنوازخان ، ج 3، ص 88؛
بکّری ، ج 2، ص 347).

در 1051، شاه جهان (حک : 1013ـ1087) امنیت را

از گوالیار تا انتهای کاتیاوار، که جالر را نیز در بر می گرفت ، برقرار کرد (کنبو، ج 2، ص 282ـ283؛
لاهوری ، ج 2، ص 231). در 1052، جالر از نظر تقسیمات کشوری به پَرْگَنَه * تبدیل

و منصب جاگیرداری آن به مهیس داس راتهور واگذار شد

( رجوع کنید به کنبو، ج 2، ص 308؛
لاهوری ، ج 2، ص 308). در

1057 این منصب را به فرزند وی ، رَتَن ، دادند (لاهوری ،

ج 2، ص 684).

در 1110، نواب جالر تختگاه خود را به شهر پالن پور منتقل کردند و جالر تا 1335ش /1956 به صورت ایالت مستقل اسلامی باقی ماند ( د. اسلام ، ذیل مادّه ). در 1336 ش / 1957 سراسر هند با تقسیم بندی جدید به شش ناحیه و چهارده ایالت ، از جمله ایالت راجستان به مرکزیت شهر جیپور * ، تقسیم شد و جالر بخشی از این ایالت به حساب آمد (حکمت ، ص 400).

---

منابع :
(1) اسماعیل بن علی ابوالفداء، کتاب تقویم البلدان ، چاپ رنو و دسلان ، پاریس 1840؛
(2) محمدحسین بن خلف برهان ، برهان قاطع ، چاپ محمد معین ، تهران 1361 ش ؛
(3) فریدبن معروف بکّری ، ذخیرة الخواتین ، چاپ معین الحق ، کراچی 1961ـ1974؛
(4) احمدبن نصراللّه تتوی و دیگران ، تاریخ الفی : تاریخ ایران و کشورهای همسایه در سال های 850 ـ 984 ه ، چاپ علی آل داود، تهران 1378 ش ؛
(5) جهانگیر، امپراتور هند، جهانگیرنامه ( یا ) توزک جهانگیری ، چاپ محمد هاشم ، تهران 1359ش ؛
(6) علی اصغر حکمت ، سرزمین هند ، تهران 1337 ش ؛
(7) یحیی بن احمد سرهندی ، تاریخ مبارک شاهی ، چاپ محمد هدایت حسین ، کلکته 1931؛
(8) صمصام الدوله شاهنوازخان ، مآثرالامراء ، کلکته 1888ـ1891؛
(9) ابوالفضل بن مبارک علاّ می ، اکبرنامه ، چاپ آغااحمد علی ، کلکته 1877ـ 1886؛
(10) علیمحمدخان بهادر دیوان گجرات ، مرآت احمدی ، چاپ عبدالکریم بن نورمحمد و رحمة اللّه بن فتح محمد، چاپ سنگی بمبئی 1306ـ1307؛
(11) محمدقاسم بن غلامعلی فرشته ، تاریخ فرشته ، یا، گلشن ابراهیمی ، چاپ سنگی لکهنو 1281؛
(12) محمدصالح کنبو، عمل صالح ، الموسوم به شاه جهان نامه ، ترتیب و تحشیة غلام یزدانی ، چاپ وحید قریشی ، لاهور 1967ـ1972؛
(13) عبدالحمید لاهوری ، بادشاهنامه ، چاپ کبیرالدین احمد و عبدالرحیم ، کلکته 1867ـ 1868؛
(14) نقشة راهنمای هند ، مقیاس 000 ، 000 ، 4:1، تهران : گیتاشناسی ، ( بی تا. ) ؛
(15) احمدبن محمد مقیم هروی ، طبقات اکبری ، چاپ بی .دی و محمد هدایت حسین ، کلکته 1927ـ ( 1935 ) ؛


(16) EI 2 , s.vv. "Dja ¦lor" (by J. Burton-Page), "Pa ¦la ¦npur" (by C.C. Davies);
Invest Rajasthan , 17 Dec. 2004. [Online(. Available:http//www.investrajasthan.com//about/ja12819.htm. )28 Dec. 2004(;
B. L. C. Johnson, Geographical dictionary of India , New Delhi 2002;
States atlas of India , ed. S. Muthiah and P. Poovendran, Delhi: Indian Book Depot, Map House, 1990;
The Times atlas of the world , London: Times Books, 1985;
The World gazetteer: current population figures for cities, towns and Places of all countries , 20 July 2004. )Online(. Available: http://www.world-gazetteer. com/fr/fr-in htm. )10 Dec. 2004];
World travel map: Indian Subcontinent , scale 1:4 , 000 , 000, Edinburgh: Bartholomew, 1977.

/ فرزانه ساسان پور /