جاپَلَقی ، محمد شفیع ، فقیه ، محدّث و رجالی امامی قرن سیزدهم . در روستای جاپَلَق (در حوالی بروجرد) به دنیا آمد. تاریخ تولد او معلوم نیست . نام پدرش علی اکبر بود. نسب جاپلقی به سیدنظام الدین احمد، از نوادگان امام کاظم علیه السلام که بقعه اش در امامزاده قاسم بروجرد است ، می رسد (حبیب آبادی ، ج 7، ص 2338؛ جاپلقی بروجردی ، ج 1، مقدمة مرعشی نجفی ، ص 8 ـ9).

جاپلقی پس از فراگیری علوم ابتدایی در زادگاهش ، راهی اراک شد. ادبیات را در قریة کَرَهرود اراک ، نزد ملاعبدالحمید کَرَهرودی فرا گرفت ، سپس به کاشان و اصفهان رفت و برخی کتب فقهی را نزد فقیهانی چون ملااحمد نراقی (متوفی 1245)، محمدجعفر آباده ای (متوفی 1280) و محمدعلی مازندرانی (متوفی 1245) خواند (قمی ، ج 2، ص 541؛ کشمیری ، ج 1، ص 196؛ آقابزرگ طهرانی ، 1403، ج 2، ص 211؛ جاپلقی بروجردی ، ج 1، همان مقدمه ، ص 9ـ10؛ مولانا بروجردی ، ج 2، ص 404ـ410). سید محمدباقر شَفْتی (متوفی 1260)، ملاعلی اکبر اصفهانی (متوفی 1232) و احتمالاً سیدمحمد مجاهد (متوفی 1242) از دیگر استادان او در اصفهان بودند (کشمیری ، ج 1، ص 195؛ موسوی اصفهانی ، ج 1، ص 42؛ مولانا بروجردی ، ج 2، ص 405، 410).

جاپلقی سپس به بروجرد رفت و پس از توقف کوتاهی در آنجا ــ که بیشتر به مطالعة کتابِ اصولیِ القوانین المُحْکَمَة نوشتة میرزاابوالقاسم قمی (متوفی 1231) گذشت ــ برای ادامة تحصیل راهی عتبات شد و پس از فراگیری برخی مباحث فقهی و اصولی نزد ملا عباس علی کَزازی (متوفی بعد از 1223) در کرمانشاه ، به کربلا رفت . در آنجا نزد سیدمحمد مجاهد و

برادرش سیدمهدی طباطبایی ، فقه آموخت و نزد سیدصفرعلی لاهیجی قزوینی (شاگرد سیدمحمد مجاهد و مؤلف درایة الحدیث ) علم رجال را فرا گرفت . استاد دیگر او، شریف العلماء مازندرانی (متوفی 1246) بود که جاپلقی عمدتاً در علم اصول از او بهره برد. جاپلقی نخستین شاگردی بود که از شریف العلماء اجازة روایت دریافت کرد و پس از اخذ اجازه نیز حدود سه سال نزد او ماند (کشمیری ، همانجا؛ آقابزرگ طهرانی ، 1404، قسم 2، ص 625؛ جاپلقی بروجردی ، ج 1، همان مقدمه ، ص 11ـ12). جاپلقی از سیدمحمدباقر طباطبایی و ملااحمد نراقی نیز اجازة روایت داشت (امین ، ج 7، ص 349). مولانا بروجردی (ج 2، ص 216، 410) بحرالعلوم (متوفی 1212) را نیز از استادان او دانسته که ظاهراً نادرست است .

جاپلقی پس از تبحر یافتن در حدیث و رجال و فقه ،

به خواهش پدرش به بروجرد بازگشت و به تدریس و افتا پرداخت . شاگردان بسیاری در حوزة درس او در بروجرد، پرورش یافتند و گفته اند که بیش از یک صد تن از آنان به درجة اجتهاد رسیدند. دو فرزند او (سیدعلی اکبر و سیدعلی اصغر)، سیدحسین بروجردی * (صاحب نخبة المقال )، میرزا عبدالمحمد کرمانشاهی و حسین علی تویسرکانی (متوفی 1286)

از شاگردان او بودند ( رجوع کنید به جاپلقی بروجردی ، ج 1، همان

مقدمه ، ص 12ـ13؛ مولانا بروجردی ، ج 2، ص 415ـ422؛ برای دیگر شاگردان جاپلقی رجوع کنید به موسوی اصفهانی ، ج 1، ص 43ـ50). برخی از آنان ، از جمله فرزندانش و شیخ عبدالحسین تهرانی ملقب به شیخ العراقین ، از او اجازة روایت گرفتند ( رجوع کنید به قمی ، همانجا؛ امین ، ج 9، ص 365). وی به مرافعات مردم نیز رسیدگی می کرد (جاپلقی بروجردی ، همانجا).

جاپلقی در 1280 در بروجرد از دنیا رفت . مقبرة او در امامزاده قاسم در نزدیکی بروجرد است (آقابزرگ طهرانی ، 1404، قسم 2، ص 625ـ626؛ جاپلقی بروجردی ، ج 1، همان مقدمه ، ص 13).

آثار مهم جاپلقی عبارت اند از: الاصول الکربلائیة ، در اصول فقه ، که تقریرات درس استادش شریف العلماست و پس از جاپلقی ، فرزندش سیدعلی اکبر با افزودن مباحث لغوی ، آن را القواعدالشریفیة فی القواعد الاصولیة نامید که در 1280 در تهران چاپ شد (اعتمادالسلطنه ، ج 1، ص 201؛ امین ، همانجا؛ آقابزرگ طهرانی ، 1403، ج 2، ص 211؛ مولانا بروجردی ، ج 2، ص 424)؛ شرح بخش تجارتِ الروضة البَهیَّة اثر شهیدثانی ؛ حاشیه ای فارسی بر مناسک حج اثر سیدمحمدباقر شَفْتی ؛ حاشیه بر ریاض المسائل ؛ مرشدالعوام (رساله ای در نماز به فارسی )؛ مناهج الاحکام فی مسائل الحلال والحرام در عبادات ؛ الرسالة الرضاعیة و الرسالة الصومیة (آقابزرگ طهرانی ، 1403، ج 11، ص 191، 206، ج 20، ص 307، ج 22، ص 341؛ موسوی اصفهانی ، ج 1، ص 41ـ42)؛ الروضةُالبَهیَّة فی الطُرُقِ الشفیعیة (یا فی الاجازة الشفیعیة ) مشتمل بر شرح حال برخی علما که در واقع اجازة او به دو فرزندش است و به سبک لؤلؤة البحرین ِ محدّثِ بَحرانی (بحرانی * ، یوسف ) تألیف شده است . این کتاب در 1280 در تهران چاپ شد (قمی ، ج 2، ص 541؛ کشمیری ، ج 1، ص 196؛ آقابزرگ طهرانی ، ج 10، ص 119؛ موسوی اصفهانی ، ج 1، ص 41) و برخی (برای نمونه رجوع کنید به حبیب آبادی ، ج 7، ص 2339) آن را همان لؤلؤة البحرین دانسته اند که مطالب اندکی به آن افزوده شده است .

سال ولادت بزرگ ترین فرزند جاپلقی ، سیدعلی اکبر ملقب به آقا کوچک ، معلوم نیست . وی نزد پدرش و ابوالقاسم تُستَری به تحصیل پرداخت . از پدرش اجازة روایت گرفت و در زمان حیات او به درجة اجتهاد رسید و مشغول تدریس شد (جاپلقی بروجردی ، ج 1، ص 51، همان مقدمه ، ص 14ـ16). سیدعلی اکبر در 1279 (موسوی اصفهانی ، همانجا) یا 1282 (امین ، ج 7، ص 349؛ حبیب آبادی ، ج 7، ص 2483) درگذشت . او رساله ای اصولی در بارة استصحاب دارد که تقریرات درس پدرش است و به ضمیمة القواعدالشریفیة در 1280 چاپ شده است (مولانا بروجردی ، ج 2، ص 423؛ فهرست کتابخانة آستان قدس رضوی ، ج 6، ص 136).

فرزند دیگر جاپلقی ، سیدعلی اصغر، فقیه و رجالی قرن سیزدهم و چهاردهم ، در جاپلق به دنیا آمد. سال تولد او نیز دانسته نیست . سیدعلی اصغر در بروجرد نزد استادانی چون جُرفادِقانی ، میرزاعبدالمحمد کرمانشاهی و ابوالقاسم تستری به تحصیل ادبیات پرداخت (جاپلقی بروجردی ، ج 1، همان مقدمه ، ص 17ـ 18؛ مولانا بروجردی ، ج 2، ص 433). از استادان او در فقه و اصول ، پدرش ، برادرش سیدعلی اکبر، شیخ مرتضی انصاری (متوفی 1281)، حاج میرزامحمود طباطبایی (متوفی 1310) و شیخ مهدی کاشف الغطاء (متوفی 1289) بودند. وی به فراگیری علم درایه و رجال نیز پرداخت و به طرق مذکور در الروضة البهیّة ، اثر پدرش ، روایت کرد. وی در 1313 ش درگذشت و در حرم حضرت معصومه سلام اللّه علیها در قم دفن شد (جاپلقی بروجردی ، ج 1، همان مقدمه ، ص 16ـ19؛ مولانا بروجردی ، همانجا).

برخی آثار سیدعلی اصغر جاپلقی عبارت اند از: الجامع للمقاصد ، که در آن به مقایسه و مقارنة دو کتاب

اصولیِ قوانین و فصول پرداخته و به نام محاکمة ـ محاکمة

نیز معروف است ؛ کتاب الحج ؛ شرح زبدة الاصول ؛ رساله ای در بارة حجیت ظن و استصحاب ؛ مباحث الادلة العقلیة در

اصول فقه ؛ و دو اثر در بارة شرح حال و طبقات علما و

محدّثان به نامهای طرائف المَقال فی معرفة طبقات الرجال ، و طبقات الرواة .

طرائف المَقال از مقدمه ، ده باب و خاتمه تشکیل شده است . در مقدمه ، تعریف علم رجال و درایه و رموز مورد استفاده در کتاب آمده است . در باب نخست ، که بخش اعظم کتاب را در برمی گیرد، طبقات علما و محدّثان از زمان مؤلف تا عصر اصحاب پیامبر اکرم در 31 طبقه ذکر شده و در ابواب دیگر مباحثی چون القاب نَسَبی و غیرنسبیِ محدّثان ، نامها و احوال پیامبر اکرم و امامان علیهم السلام ، فِرَق و مذاهب ، اسباب اختلاف مذاهب و اسباب توثیق و مدح و ضعف احادیث مطرح شده است . باب نهم در بارة نکاتی مهم در علم رجال و حدیث مانند معنای تفویض ، حدیث صحیح ، غلو و اصحاب اجماع و باب دهم در بارة زندگینامة تفصیلی شماری از عالمان مهم است . جاپلقی در خاتمه به معرفی عالمان رجالی و کتابهای آنها، ذکر برخی از اجازاتش و نیز زندگینامة شخصی خود پرداخته است . وی برای تألیف این کتاب ، که اثری نسبتاً جامع در طبقات نگاری به شمار می رود، به کتابهای منهج المقال معروف به الرجال الکبیر میرزامحمد استرآبادی (متوفی 1208)، منتهی المقال معروف به رجال ابوعلی اثر ابوعلی محمدبن اسماعیل حائری (متوفی 1215) و تعلیقات وحید بهبهانی (متوفی 1205)

بر الرجال الکبیر مراجعه و به آنها استناد کرده است . کتاب طرائف المقال با مقدمة آیت اللّه مرعشی نجفی به تصحیح سیدمهدی رجائی در 1410 در قم چاپ شد ( رجوع کنید بهاعتمادالسلطنه ، ج 1، ص 218؛ جاپلقی بروجردی ، ج 1، همان مقدمه ، ص 20، ج 2، ص 682ـ683؛ آقابزرگ طهرانی ، 1337 ش ، ستون 339؛ همو، 1403، ج 5، ص 73، ج 10، ص 137، ج 15، ص 149، ج 17، ص 272، ج 19، ص 37ـ 38؛ مولانا بروجردی ، ج 2، ص 414، 424).

---

منابع :
(1) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی ، الذریعة الی تصانیف الشیعة ، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی ، بیروت 1403/1983؛
(2) همو، طبقات اعلام الشیعة ، الکرام البررة ، مشهد 1404؛
(3) همو، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال ، چاپ احمد منزوی ، تهران 1337 ش ؛
(4) محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه ، المآثر و الا´ثار ، در چهل سال تاریخ ایران ، چاپ ایرج افشار، ج 1، تهران : اساطیر، 1363 ش ؛
(5) امین ؛
(6) علی اصغربن محمدشفیع جاپلقی بروجردی ، طرائف المقال فی معرفة طبقات الرجال ، چاپ مهدی رجایی ، قم 1410؛
(7) محمدعلی حبیب آبادی ، مکارم الا´ثار در احوال رجال دو قرن 13 و 14 هجری ، ج 7، اصفهان 1374 ش ؛
(8) فهرست کتابخانة آستان قدس رضوی ، ج 6، مشهد: آستان قدس رضوی ، 1344 ش ؛
(9) عباس قمی ، فوائدالرضویه : زندگانی علمای مذهب شیعه ، تهران ?( 1327 ش ) ؛
(10) محمدمهدی بن محمدعلی کشمیری ، تکملة نجوم السماء ، قم ?( 1397 ) ؛
محمدمهدی

(11) موسوی اصفهانی ، احسن الودیعة ، او، تتمیم روضات الجنات ، بغداد ?( 1348 ) ؛
(12) غلامرضا مولانا بروجردی ، تاریخ بروجرد ، تهران : صدر، ( بی تا. ) .

/ لیلی کریمیان /