responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4300

 

جاپَلَق ، بخش و ناحیه ای قدیمی در شمال شرقی استان لرستان .

بخش جاپلق در نیمة شمالی شهرستان اَزْنا قرار دارد و مشتمل است بر دو دهستان (جاپلق غربی به مرکزیت آشورآباد و دهستان جاپلق شرقی به مرکزیت مؤمن آباد) و یک شهر به نام مؤمن آباد که مرکز بخش به شمار می رود. این بخش از شمال و شمال شرق به شهرستانهای سَربَند و خمین (در استان مرکزی )، از مشرق و جنوب به شهرستان الیگودرز و از مغرب به شهرستان دورود/درود محدود است . رشته کوه اُشترانکوه ، از رشته کوه زاگرس ، در آن امتداد دارد. رودهای کَمَندان ، اَزنا و آشورآباد در آن جریان دارند. چشمة «دره دراز» در آن واقع است .

این بخش از گیا، بادام کوهی ، سیب کوهی ، گیلاس ، انگور، انجیر، زرشک ، بنه ، آویشن ، گل گاوزبان ، گل خطمی ، ریواس ، کنگر، گَوَن ، موسیر و رستنیهایی برای چرای دام دارد و از زیا دارای روباه ، خرگوش ، گرگ ، خرس ، گراز، شغال ، بز، قوچ ، میش کوهی ، کبک دری ، تیهو و فاخته است ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها ، ج 58، ص 137).

محصولات عمدة جاپلق ، گندم ، جو، حبوبات و فرآورده های باغی است . دامداری آن اهمیت دارد. قالی بافی با طرح الیگودرزی و نقشهای محلی از صنایع دستی آنجاست . جاپلق دارای معادنی چون سنگْ لاشة موزاییکی ، سیلیس و سنگ تالک است (همان ، ج 58، ص 137ـ 138).

در 1316 ش ، بخش جاپلق و بَربُرود به مرکزیت الیگودرز، در شهرستان بروجرد تشکیل شد. در 1329 ش ، جاپلق دهستانی با 153 آبادی ذکر شده است ( رجوع کنید به ایران . وزارت کشور. ادارة کل آمار و ثبت احوال ، ج 2، ص 138). در تقسیمات کشوری 1355 ش ، بخش جاپلق مشتمل بر دهستانهای

جاپلق غربی و سیلاخور، و تابع شهرستان الیگودرز بود. در تقسیمات کشوری 1373ش ،چهار دهستان به نامهای جاپلق غربی ، جاپلق شرقی ، پاچه لک غربی و سیلاخور شرقی در شهرستان الیگودرز ضبط شده است ( رجوع کنید به ایران . وزارت کشور. معاونت سیاسی و اجتماعی ، 1373 ش ، ص 16). پس از تأسیس شهرستان ازنا در آبان 1373، بخش جاپلق در مهر 1374 با دو دهستانِ جاپلق شرقی و جاپلق غربی در تابعیت شهرستان ازنا در آمد ( رجوع کنید به همو، 1374 ش ، ص 43). سپس ، طبق تصویبنامة هیئت وزیران (ش 13658/ ت 21023 ک )، آبادی مؤمن آباد در مهر 1378 تبدیل به شهر و مرکز بخش جاپلق شد ( رجوع کنید به همو، 1382 ش ، ذیل «استان لرستان »). طبق سرشماری 1375ش ، جمعیت این بخش 348 ، 16 تن بوده است .

زیارتگاههای امامزاده قاسم و شاهزاده ابراهیم ، فرزند امام محمدباقر علیه السلام ، و تپه ای باستانی به نام «قلعه خرابه » نیز در این بخش واقع است ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها ، ج 58، ص 138). راه آهن تهران ـ اهواز، از طریق ازنا ـ مؤمن آباد ـ شاه زند از این بخش می گذرد.

جاپلق از نواحی قدیمی ایران در لرستان است . ظاهراً نخستین بار نام آن در ذکر وقایع قرن دوم آمده است ، از جمله اینکه در 131 میان ابوالهَیْذام (سردار داوودبن یزیدبن عمربن هُبیره فزاری ) و قَحْطَبة بن شبیب ، به طرفداری از عبداللّه بن معاویة بن عبداللّه بن جعفربن ابی طالب در آن جنگی روی داد (طبری ، ج 7، ص 407؛ یاقوت حموی ، ذیل «جابَلْق »). یاقوت حموی در قرن هفتم (همانجا) جاپلق را رستاقی در اصفهان ذکر کرده است .

حمداللّه مستوفی در سدة هشتم از جاپلقی یاد کرده است که عروج و سوسن خوانده می شد که شهری کوچک بر دو جانب آب و دارای باغستان بسیار، نارنج و ترنج و لیمو و درخت گرمسیری فراوان بود (ص 70) اما نباید آن را با جاپلق لرستان

یکی دانست . لسترنج (ص 245) مکان این جاپلق را چهار فرسخی شمال غربی ایذه در دو جانب رود (کارون ) آورده است . نام جاپلق در منابع دورة صفویه و زندیه نیز ذکر شده است . به نوشتة منجم یزدی (ص 343)، شاه عباس اول صفوی در 1017 از ییلاق اصفهان به موضع جاپلق رفت . نامی اصفهانی (ص 116ـ 122) نیز در 1176 از حرکت کریم خان زند به سوی جاپلق مطالبی آورده است .

به نوشتة اعتمادالسلطنه (ج 4، ص 1877ـ 1878) در دورة قاجاریه ، جاپلق یکی از سه بلوک بزرگ بروجرد بود و چهار بلوک کوچک (حمزه لو، بیات ، ایقرلو و پشته ) داشت . جمعیت آن حدود هفده هزار تن ، و زبان اهالی آن ترکی بود و تعداد ارمنیان در آنجا بسیار بود. کشاورزی آن عمدتاً دیمی بود و گندم ، جو، تریاک ، نخود و خربزه در آن بسیار خوب به عمل می آمد و چشمه های آب شیرین و گوارا داشت . حاکم نشین آن ، قریة خُروسان بود که در حدود 39 کیلومتری شمال شهر الیگودرز قرار داشت . وی همچنین از دو کوه الوند ساکی و مستران / مَسْتَرون نام برده است (همانجا).

در دورة پهلوی اول (1304ـ1320 ش ) املاک بسیاری از ناحیة جاپلق و بربرود در اختیار خانهای بختیاری بود (کیهان ، ج 2، ص 444).

سیدمحمدشفیع جاپلقی * و مولی محمود جاپلقی و فرزندش شیخ عبدعلی بن محمود جاپلقی از علما و فقهای امامیه بوده اند ( رجوع کنید به خوانساری ، ج 4، ص 218ـ220).


منابع :
(1) اعتمادالسلطنه ؛
(2) ایران . قانون تقسیمات کشوری آبان 1316، قانون تقسیمات کشور و وظایف فرمانداران و بخشداران ، مصوب 16 آبان ماه 1316 ، چاپ اول ، تهران ( بی تا. ) ؛
(3) ایران . وزارت کشور، تقسیمات کشور شاهنشاهی ایران ، تهران 1355 ش ؛
(4) ایران . وزارت کشور. ادارة کل آمار و ثبت احوال ، کتاب جغرافیا و اسامی دهات کشور ، ج 2، تهران 1329 ش ؛
(5) ایران . وزارت کشور. معاونت سیاسی و اجتماعی . دفتر تقسیمات کشوری ، سازمان تقسیمات کشوری جمهوری اسلامی ایران ، تهران 1373 ش ؛
(6) همو، سازمان تقسیمات کشوری جمهوری اسلامی ایران ، تهران 1374 ش ؛
(7) همو، سازمان تقسیمات کشوری جمهوری اسلامی ایران ، تهران 1376 ش ؛
(8) همو، نشریة تاریخ تأسیس عناصر تقسیماتی به همراه شمارة مصوبات آن ، تهران 1382 ش ؛
(9) عباس جعفری ، گیتاشناسی ایران ، تهران 1368ـ1379 ش ؛
(10) حمداللّه مستوفی ، نزهة القلوب ؛
(11) خوانساری ؛
(12) طبری ، تاریخ (بیروت )؛
(13) فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران ، ج 58 : خرم آباد ، تهران : سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح ، 1373 ش ؛
(14) مسعود کیهان ، جغرافیای مفصّل ایران ، تهران 1310ـ1311 ش ؛
(15) مرکز آمار ایران ، سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375: شناسنامة آبادیهای کشور، استان لرستان ، شهرستان ازنا ، تهران 1376 ش ؛
همو، سرشماری عمومی نفوس و

(16) مسکن 1375: شناسنامة بخشهای کشور، کل کشور ، تهران 1378 ش ؛
(17) همو، سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375، نتایج تفصیلی استان لرستان ، تهران 1376 ش ؛
(18) جلال الدین محمد منجم یزدی ، تاریخ عباسی ، یا، روزنامة ملاجلال ، چاپ سیف اللّه وحیدنیا، تهران 1366 ش ؛
(19) محمدصادق نامی اصفهانی ، تاریخ گیتی گشا ، با مقدمة سعید نفیسی ، تهران 1363 ش ؛
(20) نقشة تقسیمات کشوری جمهوری اسلامی ایران ، مقیاس 000 ، 500 ، 2:1، تهران : سازمان نقشه برداری کشور، 1379ش ؛
(21) نقشة کشور جمهوری اسلامی ایران ، مقیاس 000 ، 000 ، 1:1، تهران : ادارة جغرافیائی ارتش ، 1366 ش ؛
(22) یاقوت حموی ؛


(23) Guy Le St, The lands of The Eastern Caliphate , Cambridge 1930.

/ خسرو خسروی /



تصاویر این مدخل:
بفعه امامزاده قاسم درشهرازنا واقع در بخش جاپلق منبع:حسین غضنفری ،"امامزاده قاسم چاپلق لرستان"، مجله میراث فرهنگی ش8-9 (بهار و تابستان1372)

نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4300
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست