جابربن سَمُرَه ، صحابی پیامبر اکرم . مورخان و رجال شناسان نام کامل وی را جابربن سَمُرَة بن عمروبن جُنادة بن جُنْدَب سُوائی و کنیه اش را ابوعبداللّه یا ابوخالد ذکر کرده اند ( رجوع کنید به ابن حِبّان ، ج 3، ص 52؛ خطیب بغدادی ، ج 1، ص 541). او به قبیلة بنی سُواءَة بن عامربن صَعْصَعة منسوب است (ابن حَزْم ، ص 273؛ سمعانی ، ج 3، ص 330).

پدرش از صحابة پیامبر و مادرش خالده ، خواهر سعدبن ابی وَقّاص (متوفی 55) صحابی معروف پیامبر، بود (کلاباذی ، ج 1، ص 142). از تاریخ تولد جابر اطلاع دقیقی در دست نیست . وی به همراه پدرش در رکاب دایی خود، سعدبن ابی وقاص ، در فتح مدائن (سال 16) شرکت داشت (خطیب بغدادی ، ج 1، ص 540ـ541) و پس از آن با پدرش در کوفه ماندگار شد (ابن سعد، ج 6، ص 14؛ سمعانی ، ج 3، ص 330ـ331). به نوشتة ذهبی (1402، ج 3، ص 186)، وی به هنگام ایراد خطبة مشهور خلیفة دوم در سال 16 در منطقة جابیه (حوالی دمشق )، حضور داشته است (نیز رجوع کنید به ابن قتیبه ، ج 1، ص 117؛ ابن عساکر، ج 3، ص 388؛ ذهبی ، 1417، حوادث و وفیات 11ـ40 ه ، ص 162).

جابر 146 حدیث از پیامبر روایت کرده که بخاری (ج 1، ص 183، 185) و مسلم بن حجاج (ج 1، ص 275، 321) تنها اندکی از آنها را صحیح دانسته اند (نَوَوی ، ج 1، ص 142). علاوه بر این ، مؤلفانِ دیگرِ صحاح ، روایاتی از وی نقل کرده اند ( رجوع کنید بهابن ماجه ، ج 1، ص 317؛ ابوداوود، ج 1، ص 431؛ ترمذی ، ج 2، ص 111؛ نسائی ، ج 3، ص 109). جابر علاوه بر پیامبر از برخی صحابه ، از جمله علی بن ابی طالب ، عمربن خطّاب ، ابوایوب خالدبن زید انصاری ، سعدبن ابی وقاص و پدرش سمرة بن عمرو نیز روایت نقل کرده است ( رجوع کنید به ابن عساکر،

همانجا؛ رجوع کنید به مِزّی ، ج 4، ص 437). راویانی چون اسودبن سعید هَمْدانی ، تمیم بن طَرَفَه ، حُصین بن عبدالرحمان ، عامربن سعدبن ابی وقاص و ابوخالد بَجَلی نیز از وی حدیث روایت کرده اند ( رجوع کنید بهمزی ، ج 4، ص 438).

در منابع حدیثی اهل سنّت چون صحیح بخاری (ج 8، ص 127) و صحیح مسلم (ج 2، ص 1452ـ1453)، حدیثی

با اختلافاتی اندک در متن ، از جابر نقل شده که بنا بر آن ،

پیامبر اکرم در جمعی از اصحاب ــ از جمله جابر که کودکی خردسال بوده و پدرش ــ گفته بودند که این امت دوازده

امیر خواهد داشت . به گفتة جابر پیامبر در ادامة سخن خود مطلبی گفته بودند که وی آن را نشنیده بود، اما پدرش سمره ادامة سخن پیامبر را برای او نقل کرد: این دوازده امیر جملگی

از قریش اند (برای منابع مختلف این حدیث و بحثی همه

جانبه از آن رجوع کنید به صافی ، ص 45ـ 83). در منابع حدیثی و احتجاجی امامیه به این حدیث در مقام تأییدِ اعتقاد شیعی دوازده امامی استناد شده است (برای نمونه رجوع کنید بهابن ابی زینب ، ص 102ـ 104، 106ـ107؛
ابن بابویه ، ج 1، ص 66؛
طوسی ، ص 126ـ129، 132ـ133).

مورخان در بارة سال مرگ جابر اختلاف نظر دارند. برخی

آن را در 66 ( رجوع کنید به نووی ، همانجا؛
ذهبی ، 1418، حوادث و وفیات 61ـ80 ه ، ص 50) و برخی در 74 یا 75 ( رجوع کنید به خلیفة بن خیاط ، ص 209؛
ابن حبّان ، ج 3، ص 52؛
ابن مَنْجویه ، ج 1، ص 114) و در دوران خلافت عبدالملک و امارت بِشربن

مروان بر کوفه دانسته اند ( رجوع کنید به خطیب بغدادی ، ج 1، ص 542؛
ابن عساکر، ج 3، ص 389).

---

منابع :
(1) ابن ابی زینت ، کتاب الغیبة ، چاپ علی اکبر غفاری ، تهران ?( 1397 ) ؛
(2) ابن بابویه ، کمال الدین و تمام النعمة ، چاپ علی اکبر غفاری ، قم 1363 ش ؛
(3) ابن حبّان ، کتاب الثقات ، حیدرآباد دکن 1393ـ1403/ 1973ـ1983، چاپ افست بیروت ( بی تا. ) ؛
(4) ابن حزم ، جمهرة انساب العرب ، چاپ عبدالسلام محمد هارون ، قاهره ( 1982 ) ؛
(5) ابن سعد (لیدن )؛
(6) ابن عساکر، تهذیب تاریخ دمشق الکبیر ، چاپ عبدالقادر بدران ، بیروت 1379/1979؛
(7) ابن قتیبه ، عیون الاخبار ، چاپ یوسف علی طویل و مفید محمد قمیحه ، بیروت ( 1985 ) ؛
(8) ابن ماجه ، سنن ابن ماجة ، استانبول 1401/1981؛
(9) ابن منجویه ، رجال صحیح مسلم ، چاپ عبداللّه لیثی ، بیروت 1407/1987؛
(10) سلیمان بن اشعث ابوداوود، سنن ابی داود ، استانبول 1401/ 1981؛
(11) محمدبن اسماعیل بخاری ، صحیح البخاری ، استانبول 1401/ 1981؛
(12) محمدبن عیسی ترمذی ، سنن الترمذی ، استانبول 1401/ 1981؛
(13) خطیب بغدادی ؛
(14) خلیفة بن خیاط ، تاریخ خلیفة بن خیاط ، روایة بقی بن مخلد، چاپ سهیل زکار، بیروت 1414/1993؛
(15) محمدبن احمد ذهبی ، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام ، چاپ عمر عبدالسلام تدمری ، حوادث و وفیات 11ـ40 ه ، بیروت 1417/ 1997، حوادث و وفیات 61ـ80 ه ، بیروت 1418/1998؛
همو، سیر اعلام

(16) النبلاء ، ج 3، چاپ شعیب ارنؤوط ، محمد نعیم عرقسوسی ، و مأمون صاغرجی ، بیروت 1402/1982؛
(17) سمعانی ؛
(18) لطف اللّه صافی ، منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر علیه السلام ، قم 1419؛
(19) محمدبن حسن طوسی ، کتاب الغیبة ، چاپ عباداللّه طهرانی و علی احمد ناصح ، قم 1411؛
(20) احمدبن محمد کلاباذی ، رجال صحیح البخاری ، المسمّی ' الهدایة و الارشاد فی معرفة اهل الثقة و السداد ، چاپ عبداللّه لیثی ، بیروت 1407/1987؛
(21) یوسف بن عبدالرحمان مزّی ، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال ، ج 4، چاپ بشار عواد معروف ، بیروت 1403/1983؛
(22) مسلم بن حجاج ، صحیح مسلم ، استانبول 1401/1981؛
(23) احمدبن علی نسائی ، سنن النسائی ، استانبول 1401/1981؛
(24) یحیی بن شرف نووی ، تهذیب الاسماء و اللغات ، مصر: ادارة الطباعة المنیریه ، ( بی تا. ) ، چاپ افست تهران ( بی تا. ) .

/ محسن قاسم پور /