responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4229

 

ثروتِ فنون ، نام مجله ای مشهور و جریان ادبی غربگرا در ادبیات عثمانی که گروهی از شعرا و نویسندگانِ غالباً جوان و دارای بینش و دریافت هنری و ادبی مشترک ، که در فاصلة سالهای 1312 تا 1319 پیرامون مجلة ثروت فنون گرد آمده بودند، آن را پدید آوردند (قاباقلی ، ج 1، ص 248؛ د. اسلام ، چاپ دوم ، ذیل n" ¦"Therwet-i fدnu ). این جریان نامهای دیگری نیز داشته است ، از جمله مکتب توفیق فکرت * و خالد ضیاء * اوشاقلی گیل (عشّاقی زاده )، دو نمایندة برجستة آن ، و ادبیات جدیده * (بانارلی ، ج 2، ص 1012ـ1013). وابستگان جریان مذکور، آثار خود را در مجموعة کتابخانة ادبیات جدیده منتشر کرده اند (قاباقلی ، ج 2، ص 536) و در بعضی منابع ، ادبیات ثروت فنون با عنوان «ادبیات جدیده » معرفی و بررسی شده است ( رجوع کنید بهد.ا.د.ترک ، ذیل de" âªced ât- ª"Edebiya ؛
میدان لاروس ، ج 4، ص 60).

ثروت فنون ، مجله ای هفتگی و مصور بود که از 1308

با مدیریت احمد احسان (متوفی 1321 ش /1942) منتشر می شد (بانارلی ، ج 2، ص 1015) و در بر دارندة مطالبی

در بارة ادبیات ، فنون ، صنایع و تراجم احوال بود ( میدان لاروس ، ج 11، ص 214). احمد احسان به توصیة معلمش ، محمود اکرم رجائی زاده * (متوفی 1332)، از شعرا و نویسندگان وابسته به جریان ادبیات تنظیمات (همانجا)، سردبیری

بخش ادبیات مجله را از شمارة 256 (شعبان 1313) به توفیق فکرت سپرد (اوستا ، ص 16؛
د. ا. ترک ، ج 12، بخش 2، ص 576؛
د. ترک ، ذیل «ثروت فنون »). از همین تاریخ با پیوستن شاعران و نویسندگانی که ثروت فنونی خوانده شده اند، مجله





جنبة ادبی و هنری پیدا کرد و جریان مورد بحث به سرعت شکل گرفت .

با کناره گیری توفیق فکرت از مجله در 1319 و به دنبال

آن توقیف مجله در رجب 1319، به علت چاپ ترجمة

مقاله ای با عنوان «ادبیات وحقوق »، که در آن تلویحاً از

انقلاب فرانسه سخن رفته بود، گروه مورد بحث از هم پراکنده شد (موتلوآی ، 1988، ص 165؛
> دایرة المعارف جهان اسلام آکسفورد < ، ج 4، ص 250). بعد از شش هفته ، نشر مجله دوباره با همان هویتِ پیش از تصدی توفیق فکرت ، از سرگرفته شد و انتشارش با فراز و فرودهایی تا جمادی الا´خرة 1364/

مه 1944 ادامه یافت ( د. ترک ، همانجا) ولی دیگر نتوانست

به مجلة معتبر ادبی تبدیل شود (شاو ، ج 2، ص 255).

افراد گروه نیز در دورة استبداد عبدالحمیدی ، دیگر امکان گردهمایی نیافتند. بیشتر آنان پس از آن هم به نوشتن ادامه

دادند و حتی بعضی از آنان در دوره های حاکمیت جمعیتِ اتحاد و ترقی و جمهوری به مقامات عالی ادبی رسیدند (همانجا) لیکن جریان ، شتاب و توان خود را از دست داد و راه زوال پیمود ( د. اسلام ، همانجا؛
نیز رجوع کنید بهترکی * ، زبان و ادبیات ، بخش 2:





ادبیات ترکی ، دورة جدید).

اعضای ثروت فنون ده شاعر و شش نویسنده بودند،

شامل توفیق فکرت ، جناب شهاب الدین * (متوفی 1313ش / 1934)، حسین سیرت (اوزسِوَر ؛
متوفی 1338 ش / 1959)، حسین سُعاد (یالچین ؛
متوفی 1321 ش / 1942)، علی اکرم (بولایر ؛
متوفی 1316 ش / 1937)، احمدرشید (ری ؛
متوفی 1335 ش / 1956)، سلیمان نظیف (متوفی 1306 ش / 1927)، سلیمان نسیب (متوفی 1335/1917)، فائق عالی (اُوزان سُوی ؛
متوفی 1329 ش /1950)، جلال ساهر * (اروزان ؛
متوفی 1314ش /1935)، خالد ضیاء اوشاقلی گیل (عشّاقی زاده ؛


متوفی 1324 ش / 1945)، محمد رئوف * (متوفی 1310 ش / 1931)، حسین جاهد * (یالچین ؛
متوفی 1336 ش / 1957)، احمد حکمت * (مفتی اوغلی ؛
متوفی 1306 ش / 1927)، صفوت ضیا (متوفی 1308 ش / 1929) و احمد شعیب

(متوفی 1328/ 1910؛
موتلوآی ، همانجا؛
میدان لاروس ،

ج 4، ص 59).

بینش ، دریافت و اسلوب هنری و ادبی جریان ثروت فنون حاصل زمینه و مقدماتی بود که به طور کلی از دو منبع سرچشمه می گرفت : تنظیمات و غرب .

1) تنظیمات . دورة تنظیمات * زمینه ساز نخستین جریان ادبی جدید و درعین حال غربگرا، در عثمانی به شمار می رود. ادبیات تنظیمات ، که بر ادبیات دیوانی شوریده بود، عناصری از آن جریان دیرپا را در خود داشت . جریان ادبی ثروت فنون هم که به اعتباری ادامة ادبیات تنظیمات به شمار می آید، ضمن تأثیر گرفتن از ادبیات تنظیمات ، عناصری از ادبیات دیوانی را حفظ کرده بود، مانند استفادة شعرای ثروت فنونی از اوزان عروضی

سنّتی ، البته با تجدیدنظر (رئیس نیا، ج 3، ص 253؛
نیز رجوع کنید بهترکی * ، زبان و ادبیات ، بخش 2: ادبیات ترکی ، پس از اسلام ). چنانکه آنان در مقابل قافیة بَصَری مورد قبول سنّت گرایان ، قافیه را امری سمعی می دانستند و مثلاً کلمات «عبث » و «مقتبس » را هم قافیه می شمردند (قاباقلی ، ج 2، ص 539؛
د. اسلام ، همانجا). همچنین قالب مستزاد را، تحت تأثیر شعر فرانسه ، به شعر آزاد نزدیک کردند و بدین ترتیب قالب جدیدی به وجود آمد که مستزاد آزاد نامیده شد ( د. ا. ترک ، ج 12، بخش 2، ص 577؛
میدان لاروس ، ج 4، ص 60). در بحث از تأثیر ادبیات تنظیمات در جریان ثروت فنون ، شعرا و نویسندگان نسل دوم آن ادبیات ، چون عبدالحق حامد ترخان * (متوفی 1316 ش / 1937) و

رجایی زاده ، نقشی هموار کننده برای رشد و توسعة جریان موردبحث داشتند. عبدالحق حامد شاعری بود که ثروت

فنونیها نوآوریهای او را در زمینة قالب و محتوا دنبال کردند

و توسعه دادند (قاباقلی ، ج 2، ص 537). رجایی زاده هم با آثار

و گفتار خود ثروت فنونیها را تحت تأثیر قرار داد. وی بر آن

بود که هر شعری لازم نیست دارای وزن و قافیه باشد، همچنانکه هر سخنِ دارای وزن و قافیه هم شعر محسوب نمی شود. همین اصل ، مقبول ثروت فنونیها شد و موجبات نزدیک شدن نظم به نثر و سروده شدن اشعار منثور را فراهم آورد (همان ، ج 2، ص 538).

2) غرب . اغلب ثروت فنونیها تحصیلکردة مدارسِ

دورة تنظیمات بودند و زبان خارجی را، که غالباً فرانسه

بود، در مدرسه آموخته بودند. همچنین از همان نوجوانی

با ادبیات غرب ، به ویژه با مکتبهای ادبی نو، آشنا شده و

تحت تأثیر آنها قرار گرفته بودند ( د. اسلام ، همانجا؛
قاباقلی ، ج 1، ص 248). بعضی از آنان ، چون جناب شهاب الدین ، هنگام اقامت در پاریس با مکتبهایی چون پارناسیسم و نمادگرایی (سمبولیسم ) از نزدیک آشنا شدند و تحت تأثیر آنها به سرودن شعر پرداختند (قاباقلی ، ج 2، ص 538). خالدضیاء اوشاقلی گیل ، که زبان فرانسه را در یک مدرسة راهبی آموخته بود (همان ، ج 2، ص 577؛
قورداقول / کورداکول ، ص 395)،

از واقع گرایان (رئالیستها) پیروی و در رمان نویسی از برادران گنکور تقلید می کرد (قاباقلی ، ج 2، ص 538). شعر آنها

نه تنها از نظر موضوع و محتوا، بلکه از نظر شکل و قالب

نیز تأثیر بسیاری از شعر فرانسه پذیرفته بود ( میدان لاروس ، همانجا).

ثروت فنونیها بر اثر نفوذ پارناسیستها و نمادگرایانِ فرانسوی ، برای بیان احساسات درونی خود، واژه های زیادی از فارسی و عربی به عاریت می گرفتند و با آنها ترکیبات اضافی می ساختند، معانی جدیدی به کلمات می دادند، و از ساختارهای دستوری غیرمتعارف بدون فعل ، جملات ناتمام ، استعارات و تشبیهات به افراط استفاده می کردند (بانارلی ، ج 2، ص 1017ـ 1018؛
د. اسلام ، همانجا).

ثروت فنونیها غالباً در دهة 1870 به دنیا آمده بودند و در دورة اضمحلال امپراتوری عثمانی و هم زمان با تشدید استبداد عبدالحمیدی بزرگ شده بودند ( د. اسلام ، ج 10، ص 446) و این اوضاع و احوال ناامیدکننده و اختناق آور بر آثار منظوم و منثور آنان تأثیر گذاشته بود. ادبیات ثروت فنونی که تحت سیطرة ممیزی بود، ادبیاتی سیاست گریز و به شدت عاطفی ، درون نگر، فردگرا و یأس آمیز بود. شاعران و نویسندگان این جریان ، به عمد،از پرداختن به مسائل و مشکلات اجتماعی طفره می رفتند

و اگر هم ناخشنودیشان از اوضاع و احوال حاکم بر کشور

در آثارشان انعکاس می یافت ، چنان در لفافة استعارات پوشیده شده بود که کمتر خواننده ای به آن پی می برد. مخاطب آنان نیز نه تودة مردم ، که نخبگان و روشنفکران بودند و بر اصل

هنر برای هنر تأکید می کردند (بانارلی ، ج 2، ص 1012، 1017؛
قاباقلی ، ج 1، ص 249؛
شاو، ج 2، ص 255ـ256؛
رئیس نیا، ج 3، ص 251ـ 254)؛
ازاین رو، از آنان به سبب مفهوم نبودن آثارشان به شدت انتقاد می کردند (موتلوآی ، همانجا) و حتی بعضی از مخالفانشان آنان را دکادان (منحط ) می نامیدند

( د. ا. ترک ، ج 12، بخش 2، ص 576). با این همه ، با وجود عمومی نبودن آثار ثروت فنونی و انتقادهایی که بر آنها شده ، جریان ثروت فنون ، نوآوریها و دستاوردهای ماندگاری در ادبیات ترکی ، به نظم و نثر، داشته است (بانارلی ، ج 2، ص 1012؛
د. اسلام ، همانجا). گروه ثروت فنون در دورة کوتاه حیات خود، علاوه بر شعر و داستان کوتاه و بلند، در انواع ادبی دیگری چون نامه ، سفرنامه ، خاطره ، مقاله و نقد نیز آثاری پدید آوردند (بانارلی ، ج 2، ص 1023؛
رئیس نیا، ج 3، ص 253). لیکن ممیزی شدید و کوتاه بودن دورة فعالیت گروه ، از شکوفا شدن بیش از پیش جریان مذکور جلوگیری کرد ( ادبیات نوین ترکیه ، ص 59)، چنانکه ثروت فنونیها برای نوشتن نمایشنامه منتظر فرا رسیدن دوران مشروطیت دوم و پس از آن شدند (موتلوآی ، 1974، ص 138).


منابع :
(1) ادبیات نوین ترکیه ، ترجمه و تدوین یعقوب آژند، تهران 1364 ش ؛
(2) رحیم رئیس نیا، ایران و عثمانی در آستانة قرن بیستم ، تبریز 1374 ش ؛


(3) Nihad Sa ªmi Banarl â, Resimli Tدrk edebiya ªt  ta ªrihi , Istanbul 1987;
(4) EI 2 , s.v. "Therwet-i fدnu ¦n" (by ´ig §dem Bal âm);
(5) IA , s.v. " Tدrkler. III : Edebiyat. Servet-i fدnu ªn devri" (by Kenan Akyدz);
(6) Ahmet Kabakl â, Tدrk edebiyat  , Istanbul 1965-1966;
(7) ìدkran Kurdakul, ìairler ve yazarlar sخzlدg §د , Istanbul 1973;
(8) Meydan Larousse , Istanbul 1979-1981;
(9) Rauf Mutluay, Tanzimat ve Servetifدnun edebiyat , Istanbul 1988;
(10) idem, Tدrk edebiyat  , Istanbul 1974;
(11) The Oxford encyclopedia of the modern Islamic world , ed. John L. Esposito, New York 1995, s.v. " Turkish literature" (by Sarah G. Moment Atis);
(12) Stanford J. Shaw, History of the Ottoman Empire and modern Turkey , Cambridge 1985;
(13) TA , s.v. "Servetifد nu ªn" (by H. Diriخz);
(14) TDVIA , s.v. "Edebiya ªt- âced ªâde" (by M. Orhan Okay);
(15) Recep Usta, Tevfik Fikret: hayat  , sanat  ve eserleri , Istanbul 1986.

/ رحیم رئیس نیا /



تصاویر این مدخل:
مجله ثروت الفنون، نخستین شماره (1308/1891) منبع:الدوله العثمانیه:تاریخ و حضاره، زیرنظر اکمل الدین احسان اوغلی ، استانبول 1999

نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4229
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست