ثُبَیْت بن محمد عسکری ، متکلم و فقیه و محدّث امامی قرن سوم . اطلاعات در بارة وی اندک ، و محدود به گزارش نجاشی (متوفی 450) است . رجال شناسان امامی بعد از نجاشی ، مطلبی به گفته های وی نیفزوده اند ( رجوع کنید به ابن داوود حلّی ، ص 60؛ علامه حلّی ، ص 30؛ تفرشی ، ج 1، ص 317؛ میرداماد، ص 56).

تاریخ دقیق ولادت و وفات ثبیت معلوم نیست اما با

توجه به مصاحبتش با محمدبن هارون معروف به ابوعیسی وَرّاق (متکلم معروف امامی ، متوفی بعد از 250) و روایت

از ابواَحْوَص داودبن اسد مصری (متکلم امامی قرن سوم ؛

ابن بابویه ، ص 618) می توان او را از رجال امامی قرن

سوم دانست .

نجاشی (ش 300) ثبیت را متکلمی حاذق و مطّلع در حدیث و روایت و فقه معرفی کرده و او را از «أصحابنا العسکریّین » شمرده است . مامقانی (ج 1، بخش 2، ص 194ـ 195)، این تعبیر نجاشی را به معنای مصاحبت ثبیت با امام هادی و امام حسن عسکری علیهماالسلام دانسته و بر پایة آن احتمال داده است که وی در سامرا (عسکر = منطقة نظامی ) می زیسته است ، اما به نظر تستری (ج 2، ص 479) این تعبیر نجاشی صرفاً دلیلی بر امامی بودن ثبیت است ، زیرا از وی با تعبیر «من اصحاب العسکریَّیْن » یاد نکرده است و عبارت او تنها بر اقامت ثبیت در یک منطقة نظامی ، به احتمال قوی سامرا، دلالت دارد.

به گفتة نجاشی (همانجا) ثبیت بن محمد، کتابهایی داشته است ، از جمله تولیدات بنی امیه فی الحدیث و ذکر الاحادیث الموضوعة ، شامل احادیث ساختگی امویان ؛ کتاب الاسفار ؛ دلائل الائمة علیهم السلام و نقض العثمانیة در ردّ عثمانیة جاحظ (متوفی 255). کتاب اخیر، ظاهراً به علت مصاحبت ثبیت با ابوعیسی وراق ، به ابوعیسی نیز نسبت داده شده است (نیز رجوع کنید بهمسعودی ، ج 4، ص 77؛ میرداماد، ص 55).

در باب وثاقت یا عدم وثاقت ثبیت ، در منابع رجالی مطلبی ذکر نشده است ، تنها با توجه به اینکه ابن داوود در بخش اول کتاب الرجال ، نام موثقان را آورده و نام ثبیت نیز جزو آنهاست ( رجوع کنید به همانجا)، به وثاقت او اشاره شده است ( رجوع کنید بهخوئی ، ج 3، ص 403).

نجاشی (ش 301) از ثبیت دیگری در شمار راویان امام صادق علیه السلام نام برده ، اما کنیه یا نام پدر یا نسبت وی را ذکر نکرده است و تنها حدیثی را آورده که ابوایوب خَزّاز ( رجوع کنید بهخوئی ، ج 21، ص 295) از ابوبصیر از ثبیت از امام صادق علیه السلام روایت کرده است ؛
ظاهراً مراد او ثبیت بن نشیط کوفی است (برای پاره ای مناقشات سَنَدی رجوع کنید به تستری ، همانجا). در بارة ثبیت بن نشیط کوفی نیز جز روایتی از امام صادق علیه السلام و ذکر نام وی در شمار شاگردان آن حضرت ( رجوع کنید به طوسی ، ص 174) اطلاع چندانی در دست نیست . کلینی (متوفی 329؛
ج 1، ص 308) نیز حدیثی از امام صادق در باب دلالت بر امامت امام موسی کاظم علیهماالسلام نقل کرده که در سلسلة اِسناد آن ، نام ثبیت آمده است . با توجه به اینکه ابوایوب خزّاز از ثبیت بن نشیط روایت کرده ، در حدیث کلینی نیز منظور ثبیت بن نشیط کوفی است .

وقوع تصحیف در نسخه های کتاب نجاشی ، این احتمال را پدید آورده که این دو نام (ثُبیت بن محمد، ثبیت ) به یک نفر تعلق دارد (مثلاً رجوع کنید به تفرشی ، ج 1، ص 317 ؛
آقابزرگ طهرانی ، ج 2، ص 59)، اما برخی رجال نویسان (برای نمونه رجوع کنید به تستری ، همانجا؛
خوئی ، ج 3، ص 402) بر نادرستی این احتمال تأکید کرده اند؛
زیرا ثبیت بن محمد، به احتمال قوی ، اهل سامرا بوده است (شهری که در 221، در زمان معتصم بنا شد)، بنا براین بین وی و امام صادق علیه السلام فاصلة زمانی وجود دارد. دلیل دیگر، مصاحبت ثبیت بن محمد با ابوعیسی ورّاق است که محمدبن احمدبن یحیی اشعری از او روایت کرده (نجاشی ، ش 939؛
در بارة ابوعیسی ورّاق رجوع کنید به همان ، ش 1016) و بنا براین در طبقة اصحاب امام صادق علیه السلام نبوده است (نیز رجوع کنید به میرداماد، ص 56).

---

منابع :
(1) آقابزرگ طهرانی ؛
(2) ابن بابویه ، الامالی ، قم 1362 ش ؛
(3) ابن داوود حلّی ، کتاب الرجال ، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم ، نجف 1392/ 1972، چاپ افست قم ( بی تا. ) ؛
(4) محمدتقی تستری ، قاموس الرجال ، قم 1410ـ ؛
(5) مصطفی بن حسین تفرشی ، نقدالرجال ، بیروت 1419/1999؛
(6) خوئی ؛




(7) محمدبن حسن طوسی ، رجال الطوسی ، چاپ جواد قیومی اصفهانی ، قم 1415؛
(8) حسن بن یوسف علامه حلّی ، رجال العلامة الحلّی ، چاپ محمدصادق بحرالعلوم ، نجف 1381/1961، چاپ افست قم 1402؛
(9) کلینی ؛
(10) عبداللّه مامقانی ، تنقیح المقال فی علم الرجال ، چاپ سنگی نجف 1349ـ1352؛
(11) مسعودی ، مروج (بیروت )؛
(12) محمدباقر بن محمد میرداماد، الرواشح السماویة فی شرح الاحادیث الامامیة ، چاپ سنگی تهران 1311، چاپ افست قم 1405؛
(13) احمدبن علی نجاشی ، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی ، چاپ موسوی شبیری زنجانی ، قم 1407.

/ مهین رضایی /