ثابِت بن اَسلَم بُنانی ، از بزرگان تابعین و محدّثان بصره در قرن دوم . کنیة وی ابومحمد و منسوب به بنانه است ، که برخی آن را نام قبیلة بنی سعدبن لُؤَیّبن غالب و برخی نام مادر یا دایة فرزندان سعد دانسته اند و برخی نیز گفته اند که نام محله ای در بصره بوده که قبیلة بنانه ، ساکن آنجا بوده است (ابن قُتَیبَه ، ص 476؛ ابن ماکولا، ج 1، ص 360؛ ابن اثیر، ج 1، ص 178). ثابت همیشه ملازم اَنَس بن مالک ، صحابی پیامبر، بود و از یاران خاص او به شمار می آمد و چهل سال با او مصاحبت داشت . انس بن مالک نیز او را بسیار ستوده و «مفاتیح الخیر» خوانده است (مِزّی ، ج 4، ص 347ـ 348). بیشتر روایات ثابت از انس بن مالک نقل شده است (ابن حجر عسقلانی ، ج 2، ص 3).

او علاوه بر انس بن مالک ، از صحابه و تابعین بسیاری استماع حدیث کرد، از جمله از عبداللّه بن زبیر، عبداللّه بن عمر، عبداللّه بن رباح انصاری ، عبداللّه بن مُغَفَّل مُزَنی و عبدالرحمان بن

ابی لیلی (برای آگاهی از مشایخ او رجوع کنید به بخاری ، ج 2، جزء 1، قسم 2، ص 159؛ مزّی ، ج 4، ص 345ـ346؛ ابن حجر عسقلانی ، همانجا). عدة بسیاری نیز از ثابت حدیث نقل کرده اند، از جمله پسرش محمد، سلیمان اَعْمَش ، عیسی بن طَحّان جُشَمی ،

جریربن حازم ، جعفربن سلیمان ضُبَعّی ، حمّادبن زید و حمّادبن سَلَمه . جمعی از محدّثان غیر ثقه و ناشناخته نیز از او روایت کرده اند. شمار احادیث منقول از او را 250 نوشته اند (ابن عدیّ، ج 2، ص 100ـ101؛ مزّی ، ج 4، ص 345ـ346؛ ذهبی ، ج 1، ص 125؛ ابن حجر عسقلانی ، همانجا). علمای رجال اهل سنّت ثابت بن اسلم را توثیق کرده و احادیث وی را صحیح دانسته اند. همچنین وی را به زهد و عبادت ستوده اند ( رجوع کنید به ابن سعد، ج 7، قسم 2، ص 3ـ4؛ ابن ابی حاتم ، ج 2، ص 449؛ ابن حبّان ، ج 1، ص 89؛ ابن جوزی ، ج 7، ص 118؛ ابن حجر عسقلانی ، همانجا).

در بارة مذهب ثابت بحثی وجود دارد: در برخی منابع ، احتمال شیعه بودن وی مطرح شده است ولی طبرسی (ج 2، ص 316ـ317) روایتی از او در بارة امام سجاد علیه السلام نقل کرده که نشان می دهد وی از آن حضرت شناختی نداشته است (نیز رجوع کنید به امین ، ج 4، ص 7). شیخ طوسی (ص 85) به سبب مصاحبت کوتاه ثابت با امام سجاد علیه السلام او را از اصحاب ایشان شمرده ، که دلیل شیعه بودن وی نیست . شیخ طوسی (ص 36) در زمرة اصحاب حضرت علی علیه السلام ، از «ثابت انصاری بنانی با کنیة ابوفُضالة » نام برده و گفته است که وی در جنگ بدر شرکت داشت و در صفّین به شهادت رسید. بنا بر تحقیق تُستَری ، تطبیق ثابت بنانی بر ابوفضالة اشتباه است ، زیرا ابوفضاله ای که در جنگ بدر شرکت داشته و در صفّین شهید شده ، انصاری بوده و نامش در منابع رجالی ذکر نشده ولی ثابت بن اسلم بنانی از طایفة سعدبن لوّی بوده است ( رجوع کنید بهج 2، ص 439؛
نیز رجوع کنید به خوئی ، ج 3، ص 382ـ384). به نوشتة ابن قتیبه (همانجا) ثابت بنانی همان ثابت بن اسلم تابعی بوده که در زمان خالد قَسْری در عراق درگذشته است .

در بارة سال وفات ثابت نیز اختلاف نظر وجود دارد؛
آن را در 127، 123 یا 120 دانسته اند (صَفَدی ، ج 10، ص 461؛
یافعی ، ج 1، ص 204؛
ابن حجر عسقلانی ، همانجا).

---

منابع :
(1) ابن ابی حاتم ، کتاب الجرح و التعدیل ، حیدرآباد دکن 1371ـ1373/1952ـ1953، چاپ افست بیروت ( بی تا. ) ؛
(2) ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الانساب ، بیروت 1414/1994؛
(3) ابن جوزی ، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم ، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت 1412/1992؛
(4) ابن حبان ، کتاب الثقات ، حیدرآباد دکن 1393ـ1403/ 1973ـ1983، چاپ افست بیروت ( بی تا. ) ؛
(5) ابن حجر عسقلانی ، تهذیب التهذیب ، حیدرآباد دکن 1325ـ1327؛
(6) ابن سعد (لیدن )؛
(7) ابن عدیّ، الکامل فی ضعفاء الرجال ، چاپ سهیل زکار، بیروت 1409/1988؛
(8) ابن قتیبه ، المعارف ، چاپ ثروت عکاشه ، قاهره 1960؛
(9) ابن ماکولا، الاکمال فی رفع الارتیاب عن المؤتلف و المختلف فی الاسماء و الکنی و الانساب ، چاپ عبدالرحمان بن یحیی معلمی یمانی ، بیروت ( بی تا. ) ؛
(10) امین ؛
محمدبن اسماعیل بخاری ، کتاب التاریخ الکبیر ،

(11) ( بیروت ? 1407/1986 ) ؛
(12) تستری ؛
(13) خوئی ؛
(14) محمدبن احمد ذهبی ، کتاب تذکرة الحفاظ ، حیدرآباد دکن 1955ـ 1958/ 1376ـ 1377، چاپ افست بیروت ( بی تا. ) ؛
(15) صفدی ؛
(16) احمدبن علی طبرسی ، الاحتجاج ، چاپ محمدباقر موسوی خرسان ، بیروت 1401/ 1981؛
(17) محمدبن حسن طوسی ، رجال الطوسی ، نجف 1380/ 1961، چاپ افست قم ( بی تا. ) ؛
(18) یوسف بن عبدالرحمان مزّی ، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال ، ج 4، چاپ بشار عواد معروف ، بیروت 1403/ 1983؛
(19) عبداللّه بن اسعد یافعی ، مرآة الجنان و عبرة الیقظان ، بیروت 1417/ 1997.

/ داود الهامی /