تَهانیسَر (یا تهانِسَر؛ تَهانِسْوَر به معنای «جایگاه خدا») ، شهری در شمال هندوستان که بویژه به لحاظ یورشهای غزنویان و غوریان درخور توجه است . این شهر در مشرق پنجاب در سواحل رود سرسوتی ، در حدود 32 کیلومتری شمال کَرنال در مسیر اَنباله (در َ59 ْ29 عرض شمالی و َ50 ْ76 طول شرقی ) قرار گرفته است . نام آن در منابع اسلامی (مانند آثار عُتْبی ، ج 2، ص 153؛
گردیزی ، ص 391ـ392) معمولاً به صورتهای تانیسَر یا تانیشَر آمده است .

هیوئن تسانگ / هسیوآن دزانگ ، زایر بودایی چینی ، گفته است که این شهر به علت وجود زیارتگاه هندوی آن که بُتی مفرغی به نام چکره سوامی («خدای چرخ ») داشت ، معروف بود؛
ازینرو در 405 محمود غزنوی به آنجا حمله کرد. در این حمله ، لشکر هندو در سواحل رود ستلج شکست خورد، تهانیسر تاراج شد و آن بت به غنیمت رفت . به گفتة ابوریحان بیرونی ، در زمان او آن بت را همراه با بت لنگمِ مهادوا که از سومنات آورده بودند، در میدان غزنه به نمایش گذاشتند ( رجوع کنید به ج 1، ص 117؛
برای جزئیات حمله رجوع کنید به ناظم ، ص 103ـ104). اما سلطة غزنویان بر این شهر چندان نپایید، زیرا در 435 اتحادیه ای از حاکمان هندو از جمله بهوجا ، پادشاه پرمارة مالوَه ، تهانیسر و هانسی و نگرکوت را از حاکم دست نشاندة مودود غزنوی پس گرفت (رجوع کنید به باسورث ، ص 32ـ33).

تهانیسر به احتمال زیاد تا پایان قرن ششم زیر سلطة هندوها بوده است ، یعنی تا 588 که سلطان معزّالدین محمد غوری / محمد سام غوری ، پرتهوی / پریتوی (راجة سوم ) را در دومین نبرد ترین /تراوری ، نزدیک تهانیسر شکست داد (رجوع کنید به > تاریخ و فرهنگ مردم هند < ، ج 5، ص 110ـ 115) از آن به بعد، امیران غوری و سپس سلاطین دهلی این شهر را به قلمرو خویش در آوردند. حتی پس از آن نیز تهانیسر زیارتگاه و همچنان مقدّس باقی ماند تا اینکه سلطان دهلی ، سکندر لودی ، در پی غارت آن بر آمد و اورنگ زیب به زیارتگاه بی حرمتی کرد. تهانیسر بعدها به سلطة سیکها در آمد و در 1266/1850 به دست انگلیسیها افتاد.

تهانیسر مدرسة بسیار مهمی نیز دارد که از دورة مغولان باقی مانده و از آنِ شیخ چلّه بوده است (رجوع کنید به پریهر ، ص 175ـ 185).

شهر جدید، امروزه به نام قدیمی یکی از ناحیه هایش ، کوروکشترا خوانده می شود و در ناحیة کَرنال ایالت هاریانا ی هند قرار دارد.

---

منابع :
(1) ( محمدبن عبدالجبار عتبی ، تاریخ العتبی ( تاریخ الیمینی )، ضمن الفتح الوهبی ( شرح الیمینی )، از احمدبن علی منینی ، قاهره 1286؛
(2) عبدالحی بن ضحاک گردیزی ، تاریخ گردیزی ، چاپ عبدالحی حبیبی ، تهران 1363ش ) ؛


(3) Abu ¦Rayh ¤a ¦n B ¦âru ¦n ¦â, India , tr. E. Sachau, London 1910;
(4) C. E. Bosworth, The later Ghaznavids: splendour and decay , Edinburgh 1977;
(5) The History and culture of the Indian people , vol. 5: The struggle for empire , ed. R. C. Majumdar, Bombay 1957;
(6) Imperial gazeteer of India 2 , XXIII , 305;
(7) M. Na ¦z ¤im, The life and times of Sult ¤a ¦n Mah ¤mu ¦d of Ghazna , Cambridge 1931;
(8) Subhash Parihar, "A little-known Mughal college in India: the Madrasa of Shaykh Chille at Thanesar", Muqarnas , 9 (1992).

/ ک . ا. باسورث ( د. اسلام ) /