responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4102

 

تَهانَوی ، حاجی اِمداداللّه بن محمدامین فاروقی عمری ، عارف هندی قرن سیزدهم و چهاردهم ، از سلسلة چشتیة صابریه . در 1233 در یکی از روستاهای سهارنپور به دنیا آمد. کتابهای فارسی ، از جمله مثنوی مولوی ، را در محضر قلندربخش جلال آبادی خواند و سپس به دهلی سفر کرد و ملازم شیخ نصیرالدین شافعی مجاهد شد و طریقت را از وی فرا گرفت . پس از شهادت او به تَهانَه و سپس به لوهاری رفت و در آنجا ملازم شیخ نورمحمد جُهنجُهانوی ، حافظ مثنوی ، شد و از او اخذ طریقت کرد. وی با مجاهده و ریاضت به جایگاهی بلند رسید و به دستور شیخ نورمحمد جهنجهانوی به ارشاد و تلقین پرداخت (حسنی ، ج 8، ص 70ـ71؛ نیز رجوع کنید به ثبوت ، 1994، ص 182ـ 183).

تهانوی به پیروی از جلال الدین مولوی ، با صاحبان مشربهای مختلف با سعة صدر و با مردم با تسامح رفتار می کرد و تعصب و تشدد نشان نمی داد (حسنی ، ج 8، ص 72). او رهبر مبارزات مسلمانان هند با استعمار انگلیس در 1274 بود. پس از پیروزی کامل انگلیس بر مبارزان ، تمام کسانی که در این قیام شرکت داشتند در معرض خطر قرار گرفتند و برخی متواری یا مخفی شدند. تهانوی نیز از هند به حجاز رفت و در 1276 در مکه مقیم شد. او در مقام شیخ طریقت به تربیت مریدان پرداخت و سلسلة چشتیة صابری را احیا کرد و بسیاری از علمای بزرگ هند به وی دست ارادت دادند. وی در 1317 در جوار خانة کعبه درگذشت و در مکه به خاک سپرده شد (حسنی ، ج 8، ص 17).

تهانوی دلبستگی بسیاری به مثنوی مولوی داشت . اصحاب خویش را به خواندن آن و تعمق در آن سفارش می کرد و پیوسته در حرم کعبه مثنوی درس می داد (همان ، ص 72، رحمان علی ، ص 29). بسیاری نزد وی مثنوی فرا گرفتند، از جمله عبداللّه انصاری حنفی (از صالحان و خطیبان )، غلامحسین کانپوری حنفی نقشبندی و سیدپیر مهرعلی شاه گولْرَوی ، عالم و عارف نامی و صاحب آثار منظوم و منثورِ فارسی و اردو که در درس مثنوی تهانوی حضور می یافت و با وی در بارة وحدت وجود گفتگو می کرد (حسنی ، ج 8، ص 285، 346؛ راهی ، 1400، ج 2، ص 760). برخی از کسانی که در محضر تهانوی پرورش یافتند، در ترویج و تدریس و شرح مثنوی اهتمام تمام داشتند، از آن جمله اند: اشرف علی تهانوی * که در شرح مفصّل خود بر مثنوی ، در جاهای متعدد از افادات استادش یاد کرده است (ثبوت ، 1994، ص 188)؛ کرامت اللّه دهلوی حنفی ، حافظ قرآن و خطیب و مدرّس ؛ قاسم نانوتَوی ، از علمای بزرگ هند و خلیفة تهانوی (همو، 1374ش ، ص 80)؛ احمدحسن کانپوری حنفی ، که بر مثنوی تعلیقات نوشت و به اشارة تهانوی یکی از بهترین چاپهای مثنوی را در چند مجلد در شهر کانپور به چاپ رساند. در حواشی مفصّل این کتاب ، حواشی فارسی بسیاری با نام «حاجی امداداللّه » هست که از شرح وی بر مثنوی یا اقوال او ضمن تدریس آن گرفته شده است (حسنی ، ج 8، ص 40؛ ثبوت ، 1994، ص 186ـ187).

از جمله آثار فارسی تهانوی است : 1) ضیاءالقلوب ، در اذکار و اشغال و مراقبات سلسله های چشتیه و قادریه و نقشبندیه که آن را در حرم شریف برای یاران طریقت ، بویژه فرزند محمد ضامن ، تألیف کرد. این اثر در دهلی و لاهور چاپ شده و دو ترجمة اردو از آن نیز در دیوبند و دهلی به طبع رسیده است . 2) تبرکات ، مجموعة نه مکتوب تهانوی و رشید احمد گنگوهی در احوال سفر حج و هدایتهای عرفانی که با ترجمة اردو به چاپ رسیده است . 3) رساله در بیان وحدة الوجود ، که در دهلی به چاپ رسیده است . 4) ارشاد مرشد که چاپ شده است . 5) مرقومات امدادیه ، مجموعة مکتوبات حاجی امداداللّه که در حیدرآباد دکن چاپ شده است (رانجها، ص 88، 103، 131، 157، 191؛ راهی ، 1365ش ، ص 76، 100؛ منزوی ، ج 3، ص 1679 ـ 1680). 6) شرح بر مثنوی (شیمل ، ص 692، از وی با نام «امداد علی » یاد کرده ). این شرح ظاهراً همان است که بخشهایی از آن چاپ شده است .

آثار اردوی تهانوی که اغلب به شعر است عبارت است از: گلزارمعرفت ، تحفة العشاق ، جهاد اکبر، غذای روح ، و دردنامة غمناک (حسنی ، ج 8، ص 72).

آثار متعددی در شرح احوال تهانوی نگارش یافته است ، از جمله : کرامات امدادیه و کمالات امدادیة ، تألیف اشرف علی تهانوی که هر دو در کانپور چاپ شده است ؛ شمائم امدادیه که ترجمة اردوی نفحات مکیة من مآثرامدادیة (تألیف عبدالغنی بهاری عظیم آبادی ) است ؛ سیرت حاجی امداداللّه ، تألیف امداد صابری (چاپ دهلی ) و حیات حاجی امداداللّه تهانوی ، به قلم محمد انوارالحسن شیرکوئی (چاپ کراچی ؛ قاموس الکتب اردو ، ج 2، ص 208، 268).


منابع :
(1) اکبر ثبوت ، «گوشه هایی از جایگاه مثنوی در تاریخ و فرهنگ ما»، در ادبیات معاصر دری افغانستان ، چاپ شریف حسین قاسمی ، دهلی 1994؛
(2) همو، مدارس اسلامی هند در طول تاریخ و جایگاه فرهنگ ایران در آنها ، دهلی نو 1374ش ؛
(3) عبدالحی حسنی ، نزهة الخواطر و بهجة المسامع والنواظر ، ج 8 ، حیدرآباد دکن 1402/1982؛
(4) محمدنذیر رانجها، بر صغیر پاک و هندمین تصوّف کی مطبوعات : عربی اور عربی و فارسی کتب کی اردو تراجم ، لاهور 1999؛
(5) اختر راهی ، تذکرة علمای پنجاب ، لاهور 1400/1981؛
(6) همو، ترجمه های متون فارسی به زبانهای پاکستانی ، اسلام آباد 1365ش ؛
(7) رحمان علی ، تذکرة علمای هند ، لکهنو 1914؛
آن ماری شیمل ، شکوه شمس : سیری در

(8) آثار و افکار مولانا جلال الدین رومی ، ترجمة حسن لاهوتی ، تهران 1367ش ؛
(9) قاموس الکتب اردو ، ج 2: تاریخیات ، کراچی 1975؛
(10) احمد منزوی ، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان ، اسلام آباد 1362ـ1370ش .

/ اکبر ثبوت /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4102
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست