responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4101

 

تَهانَوی ، اشرفعلی بن عبدالحق فاروقی ، واعظ و عارف و مؤلف حنفی . وی در 1280 در قریة تهانه ، از توابع مظفرنگر هندوستان ، متولد شد. تحصیلات خود را در تهانه آغاز کرد و سپس در دارالعلوم دیوبند، در محضر محمود حسن دیوبندی و محمود نانوتوی و یعقوب نانوتوی ، ادامه داد (حسنی ، ج 8 ، ص 56). او در سفر حج از حاجی امداداللّه تهانوی * ــ مهاجر مکی و از رهبران شورش هندیان بر ضد انگلستان که دلبستگی بسیار به مثنوی داشت و پیوسته در جوار کعبه شرح مثنوی می گفت (همان ، ج 8، ص 71ـ72) ــ طریقت را فرا گرفت و مدتی با وی مصاحبت کرد. سپس به هند بازگشت و در کانپور به تدریس مشغول شد. پس از مدتی احوال باطنی بر او غلبه کرد، چنانکه تدریس را ترک کرد و به مسافرت در نواحی مختلف هند پرداخت . تهانوی بار دیگر به حجاز رفت و مدتی را در صحبت حاجی امداداللّه گذراند. وی در 1315 به زادگاه خود بازگشت و تا پایان عمر، جز بندرت ، از آنجا خارج نشد و به ارشاد مریدان و اصلاح نفوس و کتابت و تألیف و تدریس و وعظ و خطابه پرداخت (همان ، ج 8، ص 56 ـ57؛ د.اردو ، ذیل «اشرف علی تهانوی »). وی همچون شیخ خود سخت دلبستة مثنوی بود و در مجالس و مواعظ خود از اشعار مثنوی شاهد بسیار می آورد. او در 1362 وفات یافت و در زادگاهش به خاک سپرده شد (حسنی ، ج 8، ص 59).

تهانوی دارای تألیفات بسیاری است . شمار تصنیفات فارسی و عربی و اردوی او در موضوعات گوناگون ، از فقه و تفسیر و حدیث و منطق و کلام و عرفان و قرائت ، به حدود سیصد اثر می رسد. از آثار اوست : بهشتی زیور ، به اردو، که در اصل برای تعلیم دختران نگارش یافته بود و با رواجی کم نظیر مواجه شد (همان ، ج 2، ص 58؛ د.اردو ، همانجا)؛ خلاصة هدایة الحکمة اثیرالدین ابهری ، که در دهلی چاپ شده است (ثبوت ، 1377 ش ، ص 149)؛ کرامات امدادیه و کمالات امدادیه ، که هردو در شرح حالات امداداللّه تهانوی است ( قاموس الکتب اردو ، ج 2، ص 268)؛ شرحی بر ابیات عارفانة حافظ که بارها به نام عرفان حافظ چاپ شده است (حافظ ، ص مج ).

از تهانوی آثاری در بارة مثنوی ، همچون مسائل المثنوی ، رونمای مثنوی ، حل بعضی اشعار مثنوی (به فارسی ) چاپ شده است . کتابی مفصّل به نام کلید مثنوی نیز دارد که در ترجمه و شرح ابیات مهم مثنوی به زبان اردوست و در آن از افادات شیخ خود استفاده کرده است (ثبوت ، 1994، ص 188؛ برای اطلاع از دیگر آثار اورجوع کنید به قاموس الکتب اردو ، ج 2، ص 214، 251ـ252، 280).

در شرح احوال و آثار تهانوی کتابهای مستقلی نوشته اند که از آن جمله است : اشرف السوانح در چهار مجلد، تألیف عزیزالحسن ؛ حکیم الاُمّة از عبدالماجد دریابادی ؛ و سیرت اشرف تألیف عبدالرحمان خان ( قاموس الکتب اردو ، ج 2، ص 267).


منابع :
(1) اردو دائرة معارف اسلامیّه ، لاهور 1384ـ1410/1964ـ1989، ذیل «اشرف علی تهانوی » (از ابوسعید بزمی انصاری )؛
(2) اکبرثبوت ، «گوشه هایی از جایگاه مثنوی در تاریخ و فرهنگ ما»، در ادبیات معاصر دری افغانستان ، چاپ شریف حسین قاسمی ، دهلی 1994؛
(3) همو «هدایة الحکمة و شروح آن »، در خرد جاودان : جشن نامة استاد سیدجلال الدین آشتیانی ، به کوشش علی اصغر محمدخانی و حسن سیدعرب ، تهران 1377 ش ؛
(4) شمس الدین محمد حافظ ، دیوان ، با ترجمة اردو از قاضی سجاد حسین ، لاهور 1363 ش ، عبدالحی حسنی ، نزهة الخواطر و بهجة المسامع والنواظر ، ج 8 ، حیدرآباد دکن 1402/ 1982؛
(5) قاموس الکتب اردو ، ج 2: تاریخیات ، کراچی 1975.

/ اکبر ثبوت /

نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4101
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست