responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4086

 

تونکو عبدالرحمان ، شاهزادة مالزیایی ، نخست وزیر فدراسیون مالایا * از 1336 تا 1342 ش / 1957ـ1963 و اولین نخست وزیر مالزی از 1342 تا 1349 ش / 1963ـ1970. در 10 ذیقعدة 1320/ 8 فوریة 1903 در آلورستار ، مرکز کداه / کده ، به دنیا آمد. هفتمین پسر عبدالحمید حلیم شاه ، سلطان کداه ، بود. مادر تونکو، نرانگ ، که ششمین همسر سلطان بود، دو رگه ای چینی ـ تایلندی و از خانواده ای اشرافی در تایلند بود (عبداللّه احمد، ص 12).

تونکو در شش سالگی به مدرسه ای مالایایی در آلورستار و سپس به مدرسة دولتی انگلیسی زبان رفت . ده ساله بود که مادرش او را برای تحصیل نزد برادر بزرگتر تونکو، تونکو یوسف ، به بانکوک فرستاد. تونکو دو سال بعد، به سبب فوت برادرش ، به کداه بازگشت و یک سال در مدرسة مالایایی تحصیل کرد و سپس به مدرسة آزاد پنانگ پیوست . در هفده سالگی برای ادامة تحصیل به انگلستان رفت و پس از گذراندن دورة یک سالة آموزش زبان انگلیسی ، در امتحان ورودی کالج سن کاترین دانشگاه کیمبریج پذیرفته شد (همان ، ص 12ـ14؛ > «تونکو عبدالرحمان پوترا» < ، 2003) و در 1304 ش / 1925 در رشتة تاریخ و حقوق ، مدرک کارشناسی گرفت (عبداللّه احمد، ص 12ـ13 و پانویس 8). در 1305 ش /1926 به زادگاه خود بازگشت و چهار ماه بعد به تشویق تونکو ابراهیم ، برادر بزرگترش و ولیعهد کداه ، برای ادامة تحصیل به انگلستان بازگشت . در آنجا متوجه شد که دانشجویان مالایایی بیشتر شده اند اما هیچ انجمن یا سازمانی ندارند؛ ازینرو، باهمکاری تعدادی از دانشجویان ملی گرا، انجمن مالایایی بریتانیای کبیر را تشکیل داد و به عنوان دبیر انجمن انتخاب شد (میلن و ماوزی ، ص 4). وی در 1309 ش /1930 به زادگاهش بازگشت . در 1311 ش / 1932 در مقام فرمانداری شهر کوالانرانگ ، واقع در بیست مایلی آلورستار، با بیماری مالاریا که شایع شده بود، به مبارزه بر خاست . سال بعد، با چینی تازه مسلمان شده ای به نام مریم ازدواج کرد اما یک سال بعد همسرش بر اثر مالاریا درگذشت (عبداللّه احمد، ص 14؛ > «تونکو عبدالرحمان پوترا» < ، 2003).

تونکو در 1317 ش / 1938 کوشید که تحصیلاتش را در انگلستان کامل کند، اما با وقوع جنگ جهانی دوم (1939ـ 1945) مجبور به بازگشت به کداه شد ( > «تِونکو عبدالرحمان پوترا» < ، 2003). در دوران جنگ در سِمتهای گوناگون خدمت کرد، از جمله کارمند عالی رتبة محلی ، قائم مقام دادستان و معاون رئیس دفاع شهری شد و در 1320 ش / 1941، هم زمان با اشغال شدن کداه توسط نیروهای تایلند، مسئولیت آموزش و پرورش دولتی این منطقه را بر عهده گرفت . بعد از جنگ به انگلستان رفت (1325 ش / 1964) و در 1328 ش / 1949 از دانشکدة میدل تمپل ، در رشتة حقوق فارغ التحصیل شد(عبداللّه احمد، ص 13ـ14؛ > «تونکو عبدالرحمان پوترا» < ، 2003).













تونکو عبدالرحمان تی پیش از عرضة غذا آن را می چشید. در مدتی که ش ,UK1989,p.14 leader and Malaysia:statesman of Mahathir R.Adshead, اه و مهمانان سر سفره بودند وی در غذاخور در سالهای بعد از جنگ جهانی دوم تحولات چشمگیری در زندگی سیاسی مالایاییها پدید آمد؛

در 1325 ش /1946 بریتانیا پیشنهاد کرد که اتحادیة مالایی ، شامل ایالتهای مالایو/ مالایا و سنگاپور، مالاکا * و پنانگ * ،تشکیل شود وقدرت سلطان نشینها به یک حکومت مرکزی تفویض گردد اما اَشراف ماله با این پیشنهاد مخالفت کردند (آندایا ، ص 255ـ256). در بهمن 1326/ فوریة 1948 طرح فدراسیون مالایا، شامل نُه ایالت مالایو و ایالتهای مالاکا و پنانگ ، اجرا شد که در رأس آن کمیسر عالی انگلیس به عنوان نمایندة تاج و تخت انگلیس و سلاطین مالایو قرار داشت (مسائلی ، ص 180؛ فیستیه ، ص 129). در همین سالها احزاب سیاسی یکی پس از دیگری شکل گرفتند (انکیلی ، ص 91، 93). تونکو عبدالرحمان در 3 شهریور 1330/ 26 اوت 1951 به ریاست «سازمان ملی مالاییهای متحد * » (آمنو) ــ که در 1325 ش /1946 تأسیس شده بود ــ برگزیده شد (همان ، ص 85؛ فیستیه ، ص 140) و در 1331 ش / 1952 با جامعة چینیهای مالایا (تأسیس در 1328 ش /1949) ائتلاف کرد. این ائتلاف در انتخابات محلی همان سال پیروز شد و از 124 کرسی مجلس ، 94 کرسی را به دست آورد. در 1334 ش /1955، همایش هندیهای مالایو نیز به ائتلاف پیوست و این ائتلاف به رهبری تونکو در اولین انتخابات عمومی مجلس فدرال در همان سال به پیروزی بزرگی رسید و 51 کرسی از 52 کرسی مجلس را به دست آورد. تونکو نخست وزیر و وزیر کشور شد و در رأس ائتلاف ، که نمایندة بخش بزرگی از مردم مالزی بود، برای استقلال کشور تلاش فراوان کرد (آندایا، ص 266ـ269؛ انکیلی ، ص 94، 96).

بعد از تشکیل فدراسیون مالایا، حزب کمونیست مالایا ــ که در دهة 1320 ش /1940 مقاومت ضد ژاپنی را ترتیب داده بود و عمدتاً کارگران چینی از آن حمایت می کردند ــ بر ضد فدراسیون جدید و نفوذ مستمر دولت انگلستان که حامی فدراسیون بود، جنبش چریکی به راه انداخت (لاپیدوس ، ص 770).

تونکو، ضمن محکوم کردن جنایاتی که در مخالفت با دولت انجام می شد، تلاش کرد از راههای مسالمت آمیز به اعمال تروریستی کمونیستها پایان دهد (لیم ، ص 143؛ انکیلی ، ص 153). در 17 شهریور 1334/ 9 سپتامبر 1955، وی کمونیستهایی را که تسلیم دولت شده بودند، عفو کرد (عبداللّه احمد، ص 19ـ 20). در دی / دسامبر همان سال سه تن از رهبران حزب کمونیست مالایا با حضور تان چنگ لوک و دیوید مارشال ، نخست وزیر سنگاپور، با تونکو دیدار و مذاکره کردند. در این مذاکرات رسماً اعلام شد که اگر حزب کمونیست می خواهد مجدداً در جامعة مالایایی پذیرفته شود، باید از اهداف خود صرف نظر کند و بدون هیچ قید و شرطی سلاح خود را زمین بگذارد، اما رهبران حزب کمونیست نپذیرفتند (آندایا، ص 262ـ263؛ انکیلی ، ص 81). از این پس تونکو مصمم به سرکوب کمونیستهای تروریست شد. پنج سال بعد تلاشهای وی و سایر مالایاییها به ثمر رسید و شرایط اضطراری ، که کمونیستها ایجاد کرده بودند، پایان یافت ( > «تونکو عبدالرحمان پوترا» < ، 2003).

در 1335 ش / 1956، هیئتی به رهبری تونکو برای مذاکره با دولت بریتانیا در باب استقلال مالایا به لندن رفت و موفق شد دولت انگلیس را برای تعیین تاریخ استقلال مالایا قانع کند (انکیلی ، ص 115؛ سوپیه ، ص 113ـ117). در تاریخ مقرر (9 شهریور 1336/31 اوت 1957) تونکو استقلال مالایا را اعلام کرد (سنیب سعید، ص 87؛ میلن و ماوزی ، ص 5).

در 1340 ش / 1961، تونکو پیشنهاد کرد فدراسیون گسترده تری ــ که علاوه بر شبه جزیرة مالایا، شامل سنگاپور و ایالات بورنئو (از جمله برونی * / برونئی ) گردد ــ تشکیل شود. در این باره وی از 1336 ش /1957 به رایزنی با سنگاپور، برونی و سراواک پرداخته بود (سوپیه ؛ سنیب سعید، جاهای متعدد). پیشنهاد تونکو واکنشهای متفاوتی به دنبال داشت : دولت انگلیس از آن حمایت کرد زیرا معتقد بود که سنگاپور و دیگر مناطق تحت الحمایة انگلیس ، همچون سراواک و بورنئوی شمالی (صباح * / سابا )، بعد از خروج انگلیس ، توانایی استقلال اقتصادی و سیاسی ندارند. در مالایا و سنگاپور نیز از این پیشنهاد استقبال گسترده ای شد اما بلافاصله فیلیپین ، که ادعای مالکیت صباح را داشت ، مخالفت کرد. در اندونزی نیز احمد سوکارنو * و حزب کمونیست ، این پیشنهاد را توطئة استعمار نو خواندند (انکیلی ، ص 152؛ سوپیه ، ص 137ـ139؛ آندایا، ص 270). هم زمان ، تونکو مذاکره با انگلستان را برای تشکیل فدراسیون مالزی ادامه داد و در 18 تیر 1341/ 9 ژوئیه 1962 موافقتنامه ای با انگلیس به امضا رساند که در آن تاریخ تشکیل فدراسیون مالزی 30 مرداد 1342/ 21 اوت 1963 تعیین شده بود. به دنبال اعلام این موافقتنامه ، سوکارنو تهدید به برخورد نظامی کرد اما با وساطت فیلیپین ، سوکارنو و تونکو به منظور جلوگیری از برخورد نظامی ، از 30 ژوئیه تا 5 اوت در مانیل با یکدیگر ملاقات کردند و تونکو موافقت کرد که تشکیل فدراسیون را دو هفته به تعویق اندازد تا در این مدت ، هیئت اعزامی سازمان ملل متحد از مردم سراواک و صباح در مورد تشکیل فدراسیون نظرسنجی کند (مسائلی ، ص 182ـ183؛ مینز ، ص 313ـ314). هیئت اعزامی گزارش داد که دو سوم مردم این مناطق خواهان پیوستن به فدراسیون مالزی اند، اما برونی در آخرین لحظات انصراف داد و به این ترتیب ، در 25 شهریور 1342/ 16 سپتامبر 1963 کشور مالزی ، شامل ایالات سنگاپور و سراواک و صباح ، تشکیل شد (مسائلی ، ص 183؛ > کتاب سال جهان اروپا 1999 < ، ج 2، ص 2307؛ سنیب سعید، ص 103).

در 1343 ش / ژوئیه 1964 در سنگاپور میان مالایاییها و چینیها درگیری صورت گرفت که در نتیجة آن 22 تن کشته و پانصد تن زخمی شدند. تونکو این شورشها را به عوامل اندونزیایی نسبت داد. در این هنگام لی کوان یو ، رهبر حزب اقدام خلق با گرایش سوسیالیستی که در انتخابات 1338 ش / 1959 سنگاپور به پیروزی رسیده بود، می کوشید که سنگاپور را از فدراسیون جدا کند. در مرداد 1344/ اوت 1965، تونکو پس از سیزده ماه اقامت در خارج از مالزی و ملاقات مخفی با لی کوان یو و اعضای کابینة فدرال و کابینة سنگاپور، شرایط خروج آزاد سنگاپور را از فدراسیون فراهم ساخت و در 18 مرداد 1344/ 9 اوت 1965 سنگاپور کشوری مستقل شد (میلن و ماوزی ، ص 19ـ20؛ سوپیه ، ص 183ـ212؛ > کتاب سال جهان اروپا 1999 < ، همانجا).

فدراسیون در دوران رهبری تونکو با مشکلاتی مانندِ جبهه گیریهای اندونزی ، ادعای ارضی فیلیپین نسبت به صباح ، جدایی سنگاپور، اصرار برونی برای خودمختاری و اختلافهای قومی مواجه بود. تلاش دولت ائتلافی برای غلبه بر تهدیدهای خارجی ، موقتاً مانع از بروز اختلافها و تعارضهای قومی در درون جامعة مالزی شد (آندایا، ص 277؛ لیم ، ص 197). انتخابات ایالتی و فدرال 1348 ش / 1969، در مالزی تحولاتی ایجاد کرد. در نتیجة این انتخابات ، ائتلاف به رهبری تونکو، در مقایسه با انتخابات 1343 ش / 1964، حدود 26% کرسیهای خود را در مجلس از دست داد. در میان ائتلاف ، جامعة چینیهای مالایا کرسیهای بیشتری از دست داد. این امر دو باره اختلافات نژادی را در مالزی بر انگیخت که اوج آن شورشها و برخوردهای قومی خونین 23 اردیبهشت 1348/ 13 مه 1969 بود. دولت بعد از چند روز موفق به ادارة اوضاع شد (کامبر ، ص 51ـ71؛ آندایا، ص 280ـ281).

به دنبال این حوادث ، تونکو در 31 شهریور 1349/ 22 سپتامبر 1970 استعفا کرد و تون عبدالرزاق نخست وزیر مالزی شد ( > کتاب سال جهان اروپا 1999 < ، همانجا؛ عبداللّه احمد، ص 139).

در 1350 ش /1971 تونکو اولین دبیرکل سازمان کنفرانس اسلامی شد و تا 1353 ش /1974 در این سمت باقی ماند. وی در این مقام ضمن توجه به مشکلات مسلمانان فیلیپین با آنها که درگیر مبارزه ای خونین با دولت فیلیپین برای کسب خودمختاری شده بودند ابراز همدردی کرد (توکلی ، ص 169؛ نایر، ص 60؛ سازمان کنفرانس اسلامی ، ص 15).

تونکو بعد از کناره گیری از قدرت ، اوقاتش را صرف امور خیریه و مطالعات علمی کرد و در مقالات و کتابها و سخنرانیهای خود بر اهمیت وحدت ملی ، تساهل و تسامح مذهبی تأکید نمود. او در 15 آذر 1369/ 6 دسامبر 1990 درگذشت (میلن و ماوزی ، ص 7؛ صالحه حسن ، ص 207).

تونکو در تاریخ مالزی و منطقة جنوب شرق آسیا جایگاه ویژه ای دارد تا به آن پایه که او را پدر استقلال مالزی می نامند و از مؤسسان سازمان کشورهای آسیای جنوب شرقی (آسه آن ) می دانند. در دوران نخست وزیری تونکو، سیاست خارجی مالزی به کشورهای غربی ، بویژه انگلستان و کشورهای مشترک المنافع ، گرایش یافت . تونکو برای تقویت مناسبات مالزی با کشورهای هم جوار تلاش کرد. همچنین بسیار تمایل داشت تا با کشورهای اسلامی رابطه برقرار سازد. وی در قبال تحولات جهان اسلام ، بویژه بحران فلسطین ، واکنش نشان می داد. او با کمونیسم بسیار مخالف بود چنانکه تا 1346 ش /









1967، که شرایط بین المللی لزوم برقراری ارتباط را ایجاب می کرد، مالزی با هیچ کشور کمونیستی رابطه برقرار نکرد (عبداللّه احمد، ص 20، 28، 117، چکیده ، ص I ؛ نایر، ص 56). تونکو در 1339ش /1960 انجمن خیریة اسلامی مالزی (پرکیم ) را به عنوان سازمانی دینی و عرضه کنندة خدمات اجتماعی تأسیس کرد که هدف اصلی آن ترویج اسلام برای ایجاد جامعه ای اسلامی متشکل از اقوام متعدد بود ( رجوع کنید به پرکیم * ).

تونکو برای روزنامة استار سرمقاله می نوشت (مصطفی انور، ص 149). از جمله کتابهای اوست : > دیدگاهها < ، > سیزده مه ، قبل و بعد از آن < (کامبر، ص 119)، > مبادا فراموش کنیم < ، > مسائل کنونی در سیاست مالزی < ، > بیداریهای سیاسی < ، > زمانهای پرتب و تاب < ، > چیزی برای یادآوری < ، > مسئله ای مصلحتی < ( > «تونکو عبدالرحمان پوترا» < ).


منابع :
(1) محمدکاظم توکلی ، مسلمانان مورو: تاریخ اجتماعی مسلمانان جنوب فیلیپین ، تهران 1362 ش ؛
(2) سازمان کنفرانس اسلامی ، مباحث کشورها و سازمانهای بین المللی ، ادارة مجامع اسلامی ، منطقه ای و غیر متعهدها ، تهران 1373 ش ؛
(3) پیرفیستیه ، سنگاپور و مالزی ، ترجمة علی اصغر سروش ، تهران 1345 ش ؛
(4) محمود مسائلی ، مالزی ، تهران : دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی ، 1372 ش ؛


(5) Datuk Abdullah Ahmad, Tengku Abdul Rahman and Malaysia's foreign policy 1963-1970 , Kuala Lumpur 1985;
(6) Barbara Watson Andaya and Leonard Y. Andaya, A history of Malaysia , London 1986;
(7) Leon Comber, 13 May 1969: a historical survay of Sino-Malay relations , Kuala Lumpur 1983;
(8) The Europa world yearbook 1999 , London: Europa Publications, 1999;
(9) Ira M.Lapidus, A history of Islamic societies , Cambridge 1991;
(10) Kit Siang Lim, Malaysia: crisis of identity , Kuala Lumpur 1986;
(11) Gordon Paul Means, Malaysian politics , London 1976;
(12) R.S. Milne and Diane K.Mauzy, Malaysian politics under Mahathir , London 1999;
(13) Shanti Nair, Islam in Malaysian foreign policy , London 1997;
(14) James P. Ongkili, Nation building in Malaysia 1946-1974 , Oxford 1985;
(15) Saliha Hassan, "Political non-governmental organizations: ideals and realities", in Democracy in Malaysia: discourses and Practices ,ed. Francis Loh Kok Wah and Khoo Boo Teik, Surrey: Curzon, 2002;
(16) Sanib Said, Malay politics in Sarawak 1946-1966: the Search for unity and political ascendancy , New York 1985;
(17) Mohamed Noordin Sopiee, From Malayan union to Singapore separation: political unification in the Malaysia region 1945-65 , Kuala Lampur 1974;
(18) "Tunku Abdul Rahman Putra", Tunku Abdul Rahman Putra. [Online(. Available: http://www.rmaf. org.ph.htm )11 April 2003].

/ عباس یزدانی /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4086
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست