تودِرْمِل (تُدِرْمِل ) ، وزیر هندومذهب اکبرشاه در امور مالی . وی از «کاستِ» (طبقة ) کهتری یا شتریا در پنجاب بود (هروی ، گ 325 پ ). تودرمل تحت سرپرستی اکبر، که در 964 به پادشاهی رسید، رشد کرد و در 971 برای خدمت به دربار مظفرخان ، از امرای دورة اکبری ، به بنگال رفت . در مدت خدمت در دربار مظفرخان توانست تشکیلات امور مالی و درآمد امارت او را سازماندهی کند. به سبب این خدمت و شایستگیهای دیگر، مظفرخان به او لقب «راجه » داد. در 981 بعد از فتح گُجَرات ، برای سامان دادن به درآمدهای آن ناحیه منصوب شد، اما مؤلف کتاب طبقات اکبری (هروی ، گ 296 پ ) تاریخ انتصاب وی را 984 ذکر کرده است . وی در 983 از بنگال قریب پانصد زنجیر فیل با دیگر پیش کشها برای اکبر آورد (همان ، گ 281 ر). سپس به ایالتهای بِهار و بنگال رفت تا به سپاهیان آنجا کمک کند. رهبری و هدایت او باعث شد تا شورشی که علیه دربار مظفرخان ، در 988 در آن نواحی آغاز شده بود، درهم شکسته شود. در 990 به سِمَت «دیوان » رسید و تا پایان حیاتش آن را حفظ نمود. در 993 به یکی از عالیترین درجات حکومتی ، یعنی منصب «چهار هزاری »، ترفیع یافت (همان ، گ 325پ ). وی در مقام دیوان ، اصلاحات مالی مهمی انجام داد و از این جهت اعتبار و شهرت فراوانی به دست آورد، به گونه ای که او را معمار اصلاحات مالی اکبر خواندند. گرچه پیش از آن ، در زمان مظفرخان و شاه منصور (رئیس دیوان کل ممالک محروسة اکبرشاه ) برای اصلاحات مالی تلاش بسیاری شده بود، در دوران اکبر و با سرپرستی و حمایت وی کار اصلاحات مالی با دقت و وسواس پیگیری شد. معاصران تودرمل او را فردی وفادار، شایسته و سخت گیر می دانستند. یادداشتهای وی به تاریخ 990، محفوظ در کتابخانة بریتانیا (نسخة خطی ش 247 ، 22 Add ؛ گ 331 پ ـ 332 پ )، در بارة تشکیلات مالی ، مؤید این نظر است . گفتنی است که تنظیم «دستورها» یا میزان عایدات نقدی ، برای محلهای مختلف و برای هرنوع غله ، عمدتاً کار شاه منصور بود، اما تودرمل آنها را به صورت نهایی در آورد. او زبان فارسی را به عنوان زبان رسمی امور مالی در تمام سطوح بر گزید.

تودرمل بناهای کاخ مانندی در نواحی جوشی نزدیک اللّه آباد از خود به یادگار گذاشت . او هندویی درستکار بود و گرچه در دربار اکبرشاه به عنوان فردی متعصب شهرت داشت ،اکبر در تجلیل و قدردانی از خدمات صادقانة وی تردیدی نداشت . بَداؤنی مؤلف منتخب التواریخ می نویسد که پس از چندی به سبب اختلاف شدید بین تودرمل و مظفرخان ، امرا از تودرمل نزد اکبرشاه شکایت و درخواست عزل او را کردند، اما اکبرشاه پاسخ داد که هرکدام از شما در «سرکار» (دستگاه ، دربار) خود هندویی دارید، ما هم هندویی داریم ، چرا باید با او بد بود؟ (ج 2، ص 45ـ46). تودرمل پس از سالها خدمت در دربار تیموریان هند، در 998 در لاهور وفات یافت (هروی ، همانجا؛ بداؤنی ، ج 2، ص 260).

---

منابع :
(1) 1) مآخذ. میرعبدالرزاق اورنگ آبادی ، مآثر الامراء ، کلکته 1888ـ 1891؛
(2) فرید بهکری ، ذخیرة الخوانین ، ج 1، چاپ سیدمعین الحق ، کراچی 1961؛
(3) عبدالقادربن ملوک شاه بداؤنی ، منتخب التواریخ ، تصحیح احمدعلی صاحب ، چاپ توفیق ه . سبحانی ، تهران 1379ـ 1380 ش ؛
(4) ابوالفضل بن مبارک علاّ می ، آیین اکبری ، چاپ بلوخمان ، کلکته 1867ـ1877؛
(5) همو، اکبرنامه ، کلکته 1873ـ1887؛
(6) احمدبن محمد مقیم هروی ، طبقات اکبری ، نسخة خطی کتابخانة دانشگاه پنجاب ، ش 76.

(7) 2) مطالعات .





(8) M. Athar Ali, The apparatus of empire. Awards of ranks,offices and titles to the Mughal nobility ( 1674-1658 ), New Delhi 1985;
(9) Irfan Habib, The agrarian system of Mughal India , New Delhi 1963;


(10) نیز رجوع کنید بهEI 2 , s.vv. "Akbar" (by C. Collin Davies), "Mughals" (by Riazul Islam).

/ م . اطهرعلی ( د. اسلام ) ، با اضافاتی از محمدمهدی توسلی /