responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 394

 

باؤلی ، کلمة اردو و هندی به معنی «چاه پلّه دار». دو نوع اصلی آن ، یعنی شمالی و غربی ، در هند وجود دارد. نوع شمالی ساده تر و شامل پلّکان سنگی عریضی است از سطح زمین تا زیر سطح آب و به عرض تمامی بنا. پله های فرعی دیگری نیز ممکن است در طرف مقابل یا به طور قائم تا زیر سطح آب احداث شود و بدین سان منبع آب را در عمق به مربعهایی تقسیم کنند که هر چه پایینتر بروند کوچکتر شوند. در کنار اینها ممکن است پلّکانهای فرعی دیگری نیز به صورت متقاطع افزوده شود که مقطع نهایی آب انبار را به صورت هشت ضلعی درآورد. جز در سمتی که پلّکان اصلی در آن قرار دارد، دیوارها قائم است و از سنگ و گاهی آجر ساخته شده و تمامی بنا معمولاً مستطیل شکل است . باؤلیِ بیرونِ «بلند دروازة » فتح پور سیکْری ، منسوب به شیخ سلیم چشتی ، استثنائاً به اقتضای وضع زمین به صورت کثیرالاضلاع غیرمنظم ، یعنی یگانه شکل ممکن ، بنا شده است . وضع و جهت ساختمان باؤلیها ظاهراً در همه جا یکسان و هماهنگ نیست . مثلاً باؤلیِ درگاه نظام الدین اولیا، در دهلی ، نزدیک مقبرة همایون ، از شمال به جنوب کشیده شده و با مرقد همجهت است ، در حالیکه باؤلیِ درگاه خواجه قطب الدین بختیار کاکی در مهرولی نزدیک لال کوت ، دهلی کهنه ، از مشرق به مغرب امتداد می یابد و با هیچیک از ساختمانهای عمده همسو نیست . این گونه باؤلیها کاربرد عملی دارد و ممکن است برای آب برداشتن و غسل کردن و وضو گرفتن استفاده شود. بعضی مردان از ارتفاع بیست متری به درون آب می جهند و در آن غوطه می خورند تا نذوراتی را که زوّار در آن ریخته اند بیرون بیاورند. باؤلیها معمولاً ساده و بدون تزیینات است ، ولی زیبایی آنها بیشتر ناشی از عظمت خاص بناهای تاریخی است . مثلاً طول باؤلی درگاهِ نظام الدین اولیا 4ر37 و عرض آن 2ر16 و عمق آن تقریباً 20 متر از سطح زمین تا سطح متوسط آب است .

نزدیک مقبره های عمدة پیران چشتی هم باؤلیهایی ساخته شده است . مثلاً، علاوه بر نمونه هایی که قبلاً ذکر شد، باؤلیِ درگاهِ شیخ معین الدین چشتی در اَجمیر با مهارت تمام در صخره کنده شده است . باؤلیهای کوچکِ دیگر از همین نوع معمولاً در بقیة اماکن اسلامی شمال هند یافت می شود. دربارة وجود نمونه هایی از آنها در دوره های قبل از ورود اسلام به هند نیز مطلبی دیده نشده است .

نوع غربی ، که معمولاً به آن «واو »، (واژة گُجراتی ) گفته می شود، علاوه بر کاربرد عملی ، از لحاظ معماری و هنری نیز ارزش والایی دارد و ساختمان آن از نمونه های شمالی پیچیده تر است و از دو قسمت تشکیل می شود:

یک چاه مدوّر یا هشت ضلعی که مثل چاههای معمولی می توان از آن آب برداشت ، و یک رشته دالان که با پلّکان به هم متصل می شود. در پاگرد دالانهای تحتانی نیز ستونهایی برپا داشته اند که دالانهای فوقانی را نگاه می دارد.

از هر پا گرد دهلیزهایی به چاه منتهی می شود و در هر دهلیز غالباً حجره هایی ساخته اند که در گرمای تابستان پناهگاه مطبوعی به شمار می رود. در گجرات ، بناهایی از این قبیل از دوران پیش از ورود اسلام باقی است . «واوِ» ماتابهوانی در نزدیکی احمدآباد بهترین نمونة به جا مانده از دوران حکومت هندوان و احتمالاً متعلق به قرن پنجم است ( رجوع کنید به بُرگس ، ج 8، ص 1ـ3). «واوِ» بائی حریر در احمدآباد کتیبه ای به زبان سنسکریت متعلق به 904ـ905 و کتیبة دیگر به زبان عربی به تاریخ 8 جمادی الاولی 906 دارد و تزیینات آن بسیار شبیه به نقش و نگار داخل طاقچه های مناره های مساجد محلی است . «واوِ» اَدالَج ( رجوع کنید به همان ، ص 10ـ13) صلیبی شکل است و سه پلّکان اصلی تا نخستین پاگرد آن احداث شده است . «واو»های دیگر به صورت پراکنده در سرتاسر گجرات ، از برودا به شمال ، دیده می شود و یکی از آنها در ماندوا ، در ساحل چپِ رودِ واترک ، ترکیب ساختمانی خاصی دارد. این بنا چاه آجری مدوّری با حجره هایی در سه اشکوب و در یک جهت است که مدخل آنها پلّکان مارپیچی است و داخل دیوار چاه ساخته شده است .

تاریخ احداث باؤلیهای شمالی معلوم نیست . باؤلی درگاهِ نظام الدین اولیا را خود شیخ (636ـ725) ساخته است (سیداحمدخان ، ص 42). احتمال دارد که بقیة نمونه ها نیز تقریباً در همان دوره بنا شده باشد.


منابع :
(1) برای قسمت شمالی رجوع کنید به سیداحمدخان ، آثارالصنادید ، لکهنو 1900؛


(2) H. C. Fanshawe, Delhi: Past and Present, London 1902;
(3) Maulvi Z ¤ afar H ¤ asan, A guide to Niz ¤ a ¦ mu-d Din, MASI, x, Calcutta 1922, 7;


(4) برای گجرات رجوع کنید به J. Burgess, The Muhammadan Architecture of Ahmadabad ASI, NIS, xxxiii (= ASWI, viii), London 1905, 1-6, 10-14;
(5) J. Burgess and H. Cousens, The Architectural Antiquities of Northern Gujarat ... ASI, NIS, xxxii, (= ASWI, ix), London I903, 37, 101, 112-3, 116-7;


دو منبع اخیر دارای لوحها و تصویرهای دقیق است . برای تصویر کلّی از دوره ای که «واو»ها در آن دوره در گجرات احداث شد. رجوع کنید به

(6) Percy Brown, Indian Architecture, Islamic Period,3rd edition Bombay [1957?], 56-61.

) / د. اسلام / برتن پیج (



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 394
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست