responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 388

 

بانیاس (1) (یا بُلُنیاس ) ، شهر و بندری کوچک در ایالت طَرطوس ِ سوریه ، در ساحل دریای مدیترانه (براساس سرشماری 1360/1981، جمعیت 506 ، 19 تن ). بانیاس در 55 کیلومتری جنوب بندر لاذقیه ، و چهل کیلومتری شمال بندر طرطوس واقع است . دژ قدیمی مَرْقَب * ، در شش کیلومتری جنوب شرقی شهر، بر تپه ای صخره ای از سنگ و به ارتفاع پانصد متر، واقع و بر شهر مشرف است .

بانیاس ابتدا از شهرهای فنیقیه و نام باستانی آن بالانیای و لئوکاس بود، سپس مستعمرة یونانیان شد ( د. اسلام ، ذیل «بانیاس ») و پس از فتح سوریه (65 ق م ) به دست رومیان ، ( احتمالاً با چند مرکز مهم دیگر ) از ایالات روم شد (اولیری ، ص 15ـ16). به گفتة طبری ، مسلمانان ، حمص و نواحی آن را در 15 هجری فتح کردند (ج 3، ص 599)، ولی یعقوبی سال فتح را 16 هجری و به دست ابوعُبَیْدة جَرّاح ذکر کرده است (ص 324). در دوران حکومت معاویه (41ـ60)، بانیاس ، مانند شهرهایی چون انطرطوس (طراطوس ) و مَرْقَب ، آباد شد (بلاذری ، ص 182) و در نیمة دوم قرن سوم هجری ، تابع اردوگاه حمص بود (ابن خرداذبه ، ص 76). ساکنان بانیاس آمیزه ای از عرب و عجم بودند (یعقوبی ، ص 325). به نوشتة قدامة بن جعفر (متوفی 337)، شهرهای ساحلی اردوگاه حمص ، انطرطوس ، بُلُنیاس و لاذقیه بوده است (ص 255). در 503/1109، تانکرد صلیبی ، نایب الحکومة فرانکها در انطاکیه ، بانیاس و قلعة مرقب را از دست بنی عمّار درآورد و قلمرو فرانکها را در سمت جنوب گسترش داد (ابن اثیر، ج 10، ص 476؛ رانسیمان ، ج 2، ص 61). در 512/1118، راجر، شاهزادة انطاکی ، قلعة مرقب را تصرف کرد. در 584/1188، صلاح الدین ایوبی ـ به همراه نیروهای تازه نفسی که از سِنجار گرد آورده بود ـ از قسمت ساحلی سوریه ، از کنار حِصن الاکراد و قلعة مرقب در بانیاس ، گذشت (همان ، ج 2، ص 155، 549) و احتمالاً به علت استحکامات قلعه ، از تصرف آن منصرف شد. چندی بعد، بانیاس و دژ مرقب ، جزو املاک ریموند ، امیر انطاکیه ، شد و او آنجا را در 604/1207، به شهسواران مهمان نواز بخشید (زید، ص 95). فرقة شهسواران مهمان نواز، در 676/1277، از فراز این دژ، بانیاس را زیرنظر داشتند، و در 679/1280، به بُقَیْعَه ، از شهرهای شام ، تاختند و غنایم بسیاری به دست آوردند. بدنبال آن منصور قَلاؤون ، امیر مصر و شام ، سپاهی گردآورد و برای گوشمالی آنان فرستاد. هدف او، تسخیر قلعة مرقب بود، زیرا مهمان نوازانِ مسلط بر آن ، بارها بر او شورش کرده و به مغولان پیوسته بودند. در 684/1285، سلطان قَلاؤون با لشکری انبوه و منجنیقهای بسیار، دژ مرقب را محاصره کرد و به کوبیدن حصار آن پرداخت ، ولی به علّت مجهز بودن دژ، توفیق نیافت ، سپس به مهندسان دستور داد که زیر برج امید، در انتهای گوشة شمالی قلعه ، نقب بزنند، سپس نقب را از خاشاک و چوبهای شعله زا انباشت و آن را آتش زد و درنتیجه ،

برج فروافتاد. بناگزیر، نگهبانان قلعه تسلیم شدند و قلعه را واگذار کردند، و قلاؤون ، در ربیع الاول 684/مه 1285 رسماً به قلعة مرقب وارد شد (رانسیمان ، ج 3، ص 411، 466، 471ـ472). از آن زمان به بعد، بانیاس به تصرف ممالیک درآمد.

در 1331/1952، شرکت نفت عراق خط لوله هایی از کرکوک تا بانیاس کشید (لنچافسکی ، ص 211) و بانیاس ، به علت منتهی شدن لوله های نفتی عراق به آن ، اهمیت یافته است . پالایشگاه نفت بانیاس یکی از پالایشگاههایی است که پس از تحولات سیاسی سوریه شروع به فعالیت کرده و برای نخستین بار در 1358/1979، آمادة بهره برداری و در 1361/1982، فرآورده های نفتی آن ، آمادة صدور به خارج شد ( سوریة التصحیح ، ص 97).


منابع :
(1) ابن اثیر، الکامل فی التاریخ ، بیروت 1385ـ1386/1965ـ1966؛
(2) ابن خرداذبه ، کتاب المسالک و الممالک ، چاپ دخویه ، لیدن 1967؛
(3) دولیسی ایوانز اولیری ، انتقال علوم یونانی به عالم اسلامی ، ترجمة احمد آرام ، تهران 1342 ش ؛
(4) احمدبن یحیی بلاذری ، فتوح البلدان ، چاپ عبداللّه انیس طباع و عمر انیس طباع ، بیروت 1407/1987؛
(5) استیون رانسیمان ، تاریخ جنگهای صلیبی ، ترجمة منوچهرکاشف ، تهران 1351ـ 1358 ش ؛
(6) اسامه زکی زید، الصلیبیون و اسماعیلیة الشام فی عصر الحروب الصلیبیة ، اسکندریه 1980؛
(7) سوریة التصحیح ، سوریه 1970؛
(8) محمدبن جریر طبری ، تاریخ الطبری : تاریخ الامم و الملوک ، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم ، بیروت ( 1382-1387/1962-1967 ) ؛
(9) قدامة بن جعفر، کتاب الخراج ، چاپ دخویه ، لیدن 1967؛
(10) جرج لنچافسکی ، نفت و دولت در خاورمیانه ، ترجمة علینقی عالیخانی ، تهران 1342 ش ؛
(11) احمدبن اسحاق یعقوبی ، کتاب البلدان ، چاپ دخویه ، لیدن 1967؛


(12) EI, s.v. "Baniya s" (by J. Sourdel-Thomine);
(13) The Times atlas of the world, London 1985.

/ حسین قرچانلو /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 388
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست