بانکیپور ، منطقه ای در پَتْنَه از ایالت بهار هند. در سابق شهرکی بود در حاشیة غربی آن شهر و در منابع اسلامی عظیم آباد خوانده شده است . بنای عمدة بانکی پور سیلوی عظیمی است که به شکل کندوی زنبور عسل ساخته شده است . این بنا را وارن هیستینگز پس از قحطی سال 1183 برای ذخیرة غلات احداث کرد. اهمیّت و شهرت بانکی پور در مجامع شرق شناسی به دلیل کتابخانة مهم آن است ، که مجموعة بسیار خوبی ازنسخه های فارسی و عربی دارد و برخی از این نسخه ها بسیار نادر و کمیاب است . این کتابخانه ، که عنوان رسمی آن در وقفنامة مورخ 1308/1891 «کتابخانة ملی شرق شناسی پتنه » است ، به نام مؤسس آن ، «خدابخش » نیز خوانده می شود. مولوی خدابخش (1259ـ1326/1842ـ 1908)، که حرفة اصلیش وکالت دادگستری بود، در چهَپْره در ایالت بهار می زیست و تمامی عمرش را صرف گردآوری کتابهای خطی کرد. این کتابها از مراکز قدیمی فرهنگ اسلامی ، مانند قاهره و دمشق و بیروت و مراکز دیگر در عربستان و مصر و ایران ، گردآوری شد. لرد کُرزن ، حکمران کل هندوستان (1899ـ1905)، سر ادوارد دنیسن راس را مأمور تنظیم این کتابخانه و تهیة فهرست آن کرد که تاکنون 34 مجلد از آن منتشر شده است . همکاران دنیسن راس در این کار، عبدالمقتدر، عظیم الدین احمد، عبدالحامد و مسعود عالم نَدْوی ، دانشمندان مسلمان هندی بوده اند.

علاوه بر فهرست مفصل 34 جلدی ، فهرست مختصری در 7 جلد نیز منتشر شده است . در حال حاضر شمار کتابهای خطی و چاپی و مجلات و میکروفیلمها و نسخه های عکسی به 704 ، 146 می رسد. از آن میان ، تعداد نسخه های خطی فارسی 576 ، 8، عربی 365 ، 7 و اردو 435 ، 1 است . نگارگریهایی ارزشمند به سبکهای ایرانی و آسیای مرکزی و تیموری و راجپوت نیز در این کتابخانه موجود است .

---

منابع :


(1) Catalogue of the Arabic and Persian manuscripts in the Oriental Public Library at Bankipur, Calcutta 1908-1939;
(2) Imperial Gazetteer of India , Oxford 1908, VI, 382-383;
(3) V. C. Scott O'Connor, An eastern library , Glasgow 1902.

) / د. اسلام / اطهرشیر، بزمی انصاری (