responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 3657

 

تَغازه ، شوره زاری ( سَبْخَه * ای ) در صحرای افریقا. در َ26 23 عرض شمالی و َ59 4 طول غربی قرار گرفته و اکنون در جنوب الجزایر واقع است . تا اواسط قرن دهم منبع مهم سنگ نمک برای مغرب افریقا بوده است . می توان آن را با معدن تاتَنتال که بکری (ج 2، ص 866 ـ867) از آن سخن می گوید، یکی دانست . این معدن در فاصلة بیست روزه از سِجِلماسه * قرار داشت و از آن مقادیر عظیمی نمک استخراج و به سجلماسه و بلاد سودان فرستاده می شد. از قطعات سنگ نمک ، مصالح ساختمانی محلی نیز تأمین می شد. قزوینی (ص 16)، نخستین مؤلفی که نام تغازه را (به صورت تغاره ) آورده ، از این ویژگی نیز یاد می کند و می گوید که نمک را بردگان مَسُّوفه ( از قبایل بربر ) استخراج می کردند. ابن بطوطه که سفرش از سجلماسه به تغازه 25 روز طول کشیده ، از حجم عظیم گَرد طلایی که تجار در عوض نمک به آن مناطق می آوردند، یاد کرده است . این نمک سپس به وَلاته (ایوالاتن ) و مالی حمل می شد و در آنجا با سود فراوان به فروش می رسید. او همچنین متذکر می شود که در تغازه ــ و نیز کَوْ کَوْ/ گائو (بکری ، ج 2، ص 883) ــ از تکه های نمک به عنوان پول رایج استفاده می شد (ج 4، ص 377ـ 378).

معلوم نیست که تغازه در چه زمانی به سلطة سُنگای * در آمده ، اما در حدود 946 احمد اَعرَج ، سلطان سعدی ، ادعای مالکیت آن را در مقابل اَسکیا اسحاق اول مطرح کرده بود. سپس در 964، مولای محمد شیخ کوشید تا نمایندة خود را در آنجا مستقر سازد. وجود معدن دیگری به نام تغازه الغِزْلان موجب شد که این معدن متروک شود. مولای منصور پس از به قدرت رسیدن در 986، خواستار آن شد که سلطان سنگای درآمدهای



مالیاتی این معدن را به او بدهد. اسکیا داود به این درخواست با ارسال یک هدیة سخاوتمندانه پاسخ داد، اما در 994 یک نیروی کوچک سعدی تغازه را اشغال کرد و استخراج نمک به محلی که احتمالاً می توان آن را تاودینی (در َ40 22 عرض شمالی و َ59 3 طول غربی ) دانست ، منتقل شد. درخواست امرای سعدی از اسکیا اسحاق دوم مبنی بر پرداخت درآمد مالیاتی نمک به آنها در صفر 998 با مخالفت او روبرو شد. این امر بهانه ای شد تا سعدیها سنگای را در 1000 فتح کنند.

اگرچه معادن اصلی تغازه متروک شد، ولی از محل آن به عنوان منزلگاه موقت کاروانها استفاده می شد. در 1244/1828 رنه کایه در این منطقه با قبایل چادرنشین تاجَکَنت روبرو شد که چاهها را لایروبی می کردند، و خانه هایی ملاحظه کرد که آنها را با قطعات نمک ساخته بودند (کایه ، ج 2، ص 471ـ 478). در نتیجة چندین حفاری سطحی باستان شناسی در این مکان دو دهکده آشکار شده است ؛ یکی در جنوب شرقی تغازه ، دیگری در شمال غربی آن . در هر دو دهکده بقایای مسجد و در دهکدة شمال غربی آثار یک قلعه نیز پیدا شده است . مونی کل جمعیت آنها را حدود 200 ، 1 تا 800 ، 1 تن برآورد می کند. هنوز در تاودینی نمک استخراج می شود و با شتر به تمبوکتو * حمل می گردد ( رجوع کنید به سکول ، 1956).


منابع :
(1) ابن بطوطه ، تحفة النظار فی غرائب الامصار و عجائب الاسفار المعروفة برحلة ابن بطوطه ، چاپ دفرمری و سانگینتی ، پاریس 1853ـ 1858؛
(2) ( عبداللّه بن عبدالعزیز بکری ، کتاب المسالک و الممالک ، چاپ ادریان فان لیوفن و اندری فری ، تونس 1992 ) ؛
(3) عبدالرحمان بن عبداللّه سعدی ، تاریخ السودان ، چاپ هوداس ، پاریس 1898، ص 99، 111، 121، 137ـ 138؛
(4) زکریابن محمد قزوینی ، کتاب آثارالبلاد و اخبارالعباد ، چاپ فردیناند ووستنفلد، گوتینگن 1848، چاپ افست ویسبادن 1967؛


(5) Renإ Cailliإ, Journal d'un voyage ب Tombouctou et ب Jennإ , Paris 1830;
(6) R. Mauny, Tableau gإographique de l'ouest africain au moyen ہge , Dakar 1961, 116-117, 328-332, 474-475, 485-487;
(7) Th. Monod, "Teghaza, la ville en sel gemme", La Nature , no. 3025 (15 May 1938), 289-296;
(8) J. Skolle, The road to Timbuctoo , London 1956.

/ ج . ا. هانویک ( د. اسلام ) /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 3657
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست