تِرهوت ، ناحیه ای تاریخی در شمال ایالت بِهار هندوستان . این ناحیه که اغلب آن را در حماسه های هندی متیلا می نامند، بین َ28 ْ25 تا َ52 ْ26 عرض شمالی و َ56 ْ84 تا َ46 ْ86 طول شرقی قرار دارد و مساحت آن حدود 430 ، 16 کیلومترمربع است . ترهوت با نپال در شمال و نواحی دربهنگه / درة بهنگه (از «درِ ـ بَنگ » فارسی به معنای دروازة بنگال )، مظفرپور و نواحی مجاور آن هم مرز بود و گاهی به سمت مشرق تا رود ماهاناندا (پورنابوابا ) در بنگال نیز گسترش می یافت . سیمارائون ، که در بخش چمپارن امروزی قرار داشت ، یکی از قدیمترین کرسیهای ناحیه بود. امپراتوری پال (132ـ556/ 750ـ1161) در بنگال ، گاهگاهی منطقه را زیر سلطه داشت . تعدادی از سلسله های هندو، همچون کَرناتَه (480ـ725/ 1087ـ 1325)، اوینواره (752ـ 938/ 1325ـ 1532) و خنذواله (به بنیانگذاری مهسا تاکوره در 963/ 1556)، بر قلمرو متیلا فرمانروایی داشتند و بهورا را کرسی خود کردند.

سرزمین سرسبز و حاصلخیز ترهوت ، که انبار غلة بِهار * شناخته می شد، به سبب موقعیت راهبردی خود در راه اصلی بین شمال هندوستان و بنگال از نخستین نواحی شناخته شدة مشرق هندوستان نزد مسلمانان بود. هنگامی که در 600/ 1204 محمد بختیارِ خَلْجی بنگال را تصرف کرد، قسمت جنوب شرقی ترهوت به زیر سلطة مسلمانان در آمد. ناراسیمهادوا (ح 584 ـ624/ 1188ـ1227) سومین پادشاه سلسلة کرناته ، حاضر به پرداخت جزیه به این قدرت نوظهور شد، اما این امر نیز نتوانست ترهوت را از فشارهای نظامی افزونتر حکمرانان مسلمان بنگال و بهار و اوده و دهلی نجات دهد. کتیبه های اسلامی در ترهوت ، همچون کتیبه های قلعة نظامی مهسور ،

مونگیر * متعلق به 692/1292 ( رجوع کنید به صدّیق ، ص 23ـ 25)، گویای حضور استقرارگاههای مسلمانان در این ناحیه از همان آغاز قرن هفتم / سیزدهم است .

گر چه گاهی ترهوت ضمیمة قلمرو مسلمانان می شد،

ولی پادشاهی هندوی آن تا زمان انتقال دیوانی به کمپانی هند شرقی در 1179/1765، قرنها تا از دست دادن کامل قدرت خود، یک ایالت خراجگزار وابسته باقی ماند. هرچند بسیاری از مسلمانان ترهوت پس از 1326ش / 1947 به پاکستان مهاجرت کردند، تعداد نسبتاً زیادی از آنان هنوز در این ناحیه زندگی می کنند.

---

منابع :
(1) بهاری لال ، آئین ترهوت ، نسخة خطی فارسی ؛
(2) محمدصدر اعلی احمد دبیر، بساتین الانس ، نسخة خطی کتابخانة ملی بریتانیا، گ 9ـ12؛
(3) درباری معلی ، اخبارات دربار معلی ، نسخة خطی فارسی ؛
(4) ملاتقیه ، بیاض ، نسخة خطی فارسی ؛


/ محمدیوسف صدّیق ( د.اسلام ) /