responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 3477

 

ترکمنستان ، کشوری در جنوب غربی آسیای مرکزی . این کشور سابقاً با عنوان جمهوری شوروی سوسیالیستی ترکمنستان ، بخشی از اتحاد جماهیر شوروی را تشکیل می داد که پس از فروپاشی اتحاد شوروی ، در 1370ش / 1991 به استقلال رسید. ترکمنستان از شمال و شرق با ازبکستان ، از جنوب با ایران ، از جنوب شرقی با افغانستان و از شمال غربی با قزاقستان همسایه است و دریای خزر مرزهای غربی آن را تشکیل می دهد. مساحت این کشور 100 ، 488 کیلومتر مربع است که بیش از 80% آن را بیابان قراقوم * پوشانده است .

بنا بر آخرین سرشماری رسمی در 1368ش / 1989 در شوروی ، جمعیت ترکمنستان 000 ، 534 ، 3 تن بود و در 1377ش / 1998 جمعیت آن 000 ، 708 ، 4 تن تخمین زده شد. پایتخت و پرجمعیت ترین شهر ترکمنستان ، عشق آباد * است . دیگر شهرهای پرجمعیت آن بترتیب اینهاست : چارجو، تاش حوض /تاشائوز، ماری (مرو)، نبیت داغ و ترکمنباشی (نام پیشین آن : کراسنوودسک ؛ روشندل و قلی پور، ص 31، 42؛ > کتاب سال جهان اروپا 2001 < ، ج 2، ص 3943، 3949). در 1374 ش / 1995، ترکمنها ( رجوع کنید به ترکمن * ) 77%، ازبکها 2ر9%، روسها 7ر6% و قزاقها 2% از جمعیت کشور را تشکیل می دادند. ترکمنها در سراسر جمهوری پراکنده اند. ازبکها بیشتر در واحه ها و دلتاهای آمودریا، قزاقها در شمال غربی کشور و روسها در شهرها ساکن اند ( > گزارش سرزمین ترکمنستان < ؛ د. ترک ، ذیل مادّه ). بیش از 90% مردم ، مسلمان اند و جز معدودی شیعة امامی ، تقریباً جملگی حنفی مذهب اند و 10% باقیمانده عمدتاً مسیحی ارتدوکس اند. تصوف ، بویژه طریقت نقشبندیه ، در میان اهل سنّت ترکمنستان نفوذ بسیار دارد (روشندل و قلی پور، ص 53 ـ54، 59).

در یازدهم دی 1378/ اول ژانویة 2000، ترکمنستان رسماً تغییر خط را از سیریلی به لاتینی پذیرفت ( > کتاب سال جهان اروپا 2001 < ، ج 2، ص 3945).

ترکمنستان از نظر ناهمواریها به دو قسمت کوهستانی و هموار تقسیم می شود. کُپت داغ /کپه داغ اصلیترین رشته کوهِ ترکمن ـ خراسان است که در جنوب غربی ترکمنستان قرار دارد و ادامة این رشته کوه در غرب ، در محل کورن داغ ، به پایان می رسد. در شمال غربی کورن داغ ، کوههای بَلخان * کبیر و صغیر واقع شده است . کپت داغ که دارای تنگه های صخره ای بسیار و دره های عمیق است (قلة ریزه با ارتفاع 942 ، 2 متر)، از رشته کوههای موازی و فلاتهایی مانند فلات دشت ـ تومان تشکیل شده است . بستر رودخانة مرغاب ، دامنه های شمالی پاروپامیسوس (پاروپامیز) را دو قسمت کرده است : قسمت غربی به نام بادخیز (ارتفاع : هزار متر) و قسمت شرقی به نام قره بیل (ارتفاع : 979 متر). بلندترین کوه این کشور، قلة آیری بابا، 139 ، 3 متر ارتفاع دارد و پست ترین نقطة آن ، آقچاقیه ، در دشت ساری قمیش ، 92 متر پایینتر از سطح دریاست . دشتهای هموار ترکمنستان عبارت اند از: صحرای قراقوم ، دشت ساری قمیش ، دشت دریای خزر، دره ها و وادی رودهای آمودریا (جیحون )، مُرغاب * و تِجِن * ( د. ترک ، همانجا؛ روشندل و قلی پور، ص 32).

ترکمنستان به لحاظ اقلیمی بیابانی و قاره ای است . هوای آنجا در تابستان بشدت گرم و در زمستان بسیار سرد است . در فصلهای سرد و در دوره های انقلاب جوّی ، طوفانهای شن به وجود می آید ( د. ترک ، همانجا).

میانگین دما در گرمترین ماه سال ، تیر، ْ28 و در سردترین ماه سال ، دی ، ْ4- است . در زمستان دمای هوا به ْ33- هم می رسد و این در حالی است که در تابستان دمای هوا در جنوب شرقی بیابان قراقوم تا ْ50 افزایش می یابد. در سراسر کشور بارندگی بندرت رخ می دهد. میانگین بارش سالانه در شمال غربی هشتاد میلیمتر و در مناطق کوهستانی سیصد میلیمتر است و بیشتر بارندگی در زمستان و بهار رخ می دهد ( > کتاب سال جهان اروپا 2001 < ، ج 2، ص 3943؛ سارلی ، ج 1، ص 8).

قسمت بزرگی از ترکمنستان ، از جمله بخشهای شمالی و میانی آن ، فاقد آبهای جاری است و فقط در انتهای نواحی جنوبی و شرقی آن رودهایی وجود دارد. آمودریا، بزرگترین رود آسیای مرکزی ، از مرز شرقی ترکمنستان عبور می کند و در محدودة این کشور قابل کشتیرانی است . در قسمت جنوبی ترکمنستان ، رود مرغاب (مسیر وسطا و سفلای آن ) که نقش مهمی در آبیاری اراضی دارد، رود تجن (مسیر وسطا و

سفلای آن ) و اترک (مسیر سفلای آن در طول مرز ایران ) جریان دارند. بیشتر آبهای زیرزمینی دشتهای ترکمنستان شور است . در دره های آمودریا و مرغاب و تجن ، دامنه های کپت داغ و بلخان کبیر و در بادخیز و قراقوم آبهای شیرین زیرزمینی وجود دارد. در سواحل دریای خزر و در بستر اوزبوی دریاچه های شوری به وجود آمده که بزرگترین آنها دریاچة کولی است . بزرگترین دریاچه های آب شیرین ، یاسگا و توپ یاتان ، در درة اوزبوی اند و دریاچة ملاّ قره نیز در پایین اوزبوی قرار دارد. فقط 5ر1% از خاک ترکمنستان ، بیشتر در محدودة درة رودها، حاصلخیز است . بجز درة رودها و مناطق کوهستانی ، تمام خاک ترکمنستان پوشیده از گیاهان بیابانی است ( د. ترک ، همانجا).

اقتصاد ترکمنستان به تولید و فرآوری گاز طبیعی ، نفت ، پنبه و منسوجات وابسته است ، به گونه ای که در 1379 ش / 2000 فقط گاز طبیعی و فرآورده های نفتی حدود 70% از ارزش کل صادرات آن را تشکیل می داد. در همین سال سهم بخش کشاورزی از تولید ناخالص داخلی حدود 10% بود، در حالی که تقریباً 48% از نیروی کار در این بخش مشغول به کار بود. محصول اصلی کشاورزی ، پنبه است که تولید آن در 1378 ش / 1999 برابر با 000 ، 030 ، 1 تن بود. نظام آبیاری گسترده ، بویژه از طریق آبراهه قراقوم موجب توسعة کشاورزی در ترکمنستان شده است . بهره برداری بیش از حد از زمینهای کشاورزی برای تولید پنبه ، زیانهای جدّی به محیط زیست وارد آورده است . علاوه بر آلودگی آبهای سطحی ، برداشت بیش از اندازة آب از آمودریا به خشک شدن تدریجی دریاچة آرال انجامیده است . با توجه به تک محصولی شدن ترکمنستان (صرفاً کشت پنبه ) از دورة شوروی تاکنون ، این کشور شدیداً به واردات مواد غذایی وابسته است . با اینحال ، ترکمنستان با فاصله گرفتن از این سیاست شوروی سابق ، تولید گندم خود را در 1378ش / 1999 به حدود 5ر1 میلیون تن رساند. پرورش گوسفند برای تولید پشم و پوست و تولید ابریشم از دیگر بخشهای پر رونق کشاورزی ترکمنستان است ( > کتاب سال جهان اروپا 2001 < ، ج 2، ص 3947ـ3949؛ بوهر، ص 272ـ276؛ روشندل و قلی پور، ص 101، 104).

در 1376 ش / 1997، تولیدات صنعتی 5ر62% از تولید ناخالص داخلی را تشکیل می داد، درحالی که فقط حدود 18% از نیروی کار در این بخش مشغول بود. صنایع ترکمنستان عمدتاً به بهره برداری نفت و گاز و تولید پنبه و انرژی محدود می شود و صنایع سنگین کشور شامل صنایع نفت و گاز و پتروشیمی قره بغاز است . ترکمنستان از نظر منابع معدنی ، بویژه نفت و گاز، غنی و از نظر ذخایر گاز طبیعی چهارمین کشور جهان است ، طبق برآوردهای دهة 1370ش /1990، ذخایر قابل بهره برداری نفت ترکمنستان حدود چهار میلیارد بشکه است . همچنین ذخایر بزرگی از ید، بُرم ، سولفات سدیم (در ناحیة قره بغازگل )، سنگ گچ و انواع نمک دارد. یکی از مشکلات اصلی ترکمنستان در صادرات ذخایر عظیم گاز، وابستگی به تنها خط لوله ای بود که تحت نظارت روسیه قرار داشت . ازینرو ترکمنستان در اواخر 1376 ش / 1997، خط لولة

جدیدی از مسیر ایران افتتاح کرد و در 1379 ش / 2000، پس از چند بار قطع صدور گاز، خط لولة گاز اوکرائین را بازگشایی نمود. ترکمنستان برای کاهش وابستگی به روسیه ، در 1372ش / پول ملی خود، منات ترکمن ، را به جریان انداخت . این کشور از 1375ش / 1996، با توسعة تدریجی بخش خصوصی ، از نظام اقتصاد سوسیالیستی فاصله گرفت ، با اینحال توسعة اقتصادی آن تا حد زیادی به بهره برداری از ذخایر غنی گاز و نفت وابسته است . پس از فروپاشی اتحاد شوروی ، بخش مهمی از تجارت ترکمنستان با همسایگانش (ایران و قزاقستان و ازبکستان ) صورت گرفته است و ترکیه و روسیه و اوکرائین نیز از شرکای عمدة تجاری آن بوده اند ( > کتاب سال جهان اروپا 2001 < ، ج 2، ص 3948؛
> کتاب سال جهان اروپا 1999 < ، ج 2، ص 3546ـ3547؛
ماهیت تحولات در آسیای مرکزی و قفقاز ، ص 332؛
روشندل و قلی پور، ص 112، 114).

مهمترین وسیلة حمل و نقل در ترکمنستان ، راه آهن است . خط آهن اصلی در غرب ، از ترکمنباشی در کنارة دریای خزر آغاز می شود و با گذر از عشق آباد و مرو و سرانجام چارجو، در مشرق به شبکة راه آهن ازبکستان می پیوندد. در 1377ش / 1998، طول خط آهن 313 ، 2 کیلومتر بود. ترکمنستان در 1375ش / 1996 با افتتاح راه آهن تجن ـ سرخس ـ مشهد به شبکة راه آهن ایران متصل شد و از این راه به نزدیکترین دریای آزاد، یعنی خلیج فارس ، دسترسی پیدا کرد ( > کتاب سال جهان اروپا 2001 < ، ج 2، ص 3956).

ترکمنها اخلاف قبایل غُز/اُغُز هستند که در حدود سدة چهارم / دهم به آسیای مرکزی مهاجرت کردند. در سدة نهم / پانزدهم ترکمنها قومی مستقل شناخته شدند. وفاداریهای قبیله ای و تقسیمات منطقه ای موجب شد که ترکمنها به استقلال سیاسی دست پیدا نکنند. از سدة نهم تا یازدهم / پانزدهم ـ هفدهم ، قبایل جنوبی تحت حاکمیت حکومتهای ایرانی قرار داشتند، در حالی که قبایل شمالی در قلمرو خانات خیوه و بخارا بودند. در اوایل سدة دوازدهم / هجدهم ، ایرانیها قلمرو خانات خیوه و بخارا را به خاک خود مُنضم ساختند؛
اما خانات بخارا بار دیگر در نیمة دوم همین سده مستقل شدند و مرو را دو باره تصرف و جمعیت آن را به طور کامل به بخارا منتقل کردند. ضمناً روسها که پیشروی خود را به سوی آسیای مرکزی آغاز کرده بودند، در سدة سیزدهم / نوزدهم بتدریج خانات بخارا را به اجبار تحت الحمایة خود کردند (همان ، ج 2، ص 3943). در 1286/ 1869، نیروهای نظامی روس به فرماندهی استولتوف در ساحل شرقی دریای خزر پیاده شدند و در آنجا شهر کراسنوودسک (ترکمنباشی کنونی ) را ساختند. از 1287/ 1870، درگیریهای مسلحانة ترکمنهای ایل تکّه با روسها آغاز شد (سارلی ، ج 1، ص 150ـ151، 165؛
نیز رجوع کنید بهسارای ، ص 123ـ 130). در 1290/ 1873 روسها، در جریان فتح خیوه ، ترکمنهای یموت آن منطقه را بشدت سرکوب کردند (سارای ، ص 138ـ 146؛
گلی ، ص 161ـ162، 180ـ181) و در 1294/ 1877، حملات اصلی خود را بر ضد ترکمنها آغاز نمودند. در یکی از نبردهای مهم ، ترکمنهای تکّة آخال * و مرو متحد شدند و قشون روسیه به فرماندهی ژنرال لوماکین را در 1295/ 1878 مجبور

به عقب نشینی کردند (سارای ، ص 165؛
سارلی ، ج 1، ص 232ـ 234). سال بعد در نبرد مجدد لوماکین با ترکمنهای تکّة آخال در منطقة گوک تپه ، وی شکست سنگینی خورد (سارلی ، ج 1، ص 245ـ 249؛
برای اطلاع بیشتر رجوع کنید به سارای ، ص 201ـ 225). اوج این درگیریها در صفر 1298/ ژانویة 1881 بود که در آن روسها به فرماندهی ژنرال اسکوبلف با تصرف گوک تپه و با کشتن بیش از چهارده هزار ترکمن بر منطقه مسلط شدند. در 25 جمادی الا´خرة 1298/ 25 مه 1881، امپراتور روسیه الحاق قلمرو ترکمنهای تکّه را با عنوان «استان ماورای خزر» به روسیه ، اعلام کرد (سارلی ، ج 1، ص 310ـ311؛
برای اطلاع بیشتر رجوع کنید بهسارای ، ص 261ـ 278).

دولت ایران در دورة ناصرالدین شاه با تسلیم شدن به قرارداد آخال ، که در 22 محرّم 1299/ 12 دسامبر 1881 منعقد شد، عملاً الحاق بخشهایی از خاک ایران را به روسیه پذیرفت (سارلی ، ج 1، ص 312؛
گلی ، ص 161ـ162). در 1300/ 1883، روسها جلگة تجن در شمال خراسان را تصاحب کردند و در اوایل 1301/ 1884 مرو و سپس سرخس را به متصرفات خود افزودند. سال بعد، قبایل ساریق / ساریک و سالور در سرحد افغانستان به آنها ابراز وفاداری کردند. در 1313/ 1895، بریتانیا سلطة روسها را بر این منطقه تصدیق کرد (سارلی ، ج 1، ص 13؛
سارای ، ص 294ـ 305). در 1335/ 1917، بلشویکها کوشیدند بر این منطقه تسلط یابند، اما مردم از آنان حمایت چندانی نکردند. نیروهای شوروی به عشق آباد فرستاده شدند و در 17 رجب 1336/ 30 آوریل 1918، جمهوری خودمختار شوروی سوسیالیستی ترکستان ، که ماورای خزر را هم در بر می گرفت ، اعلام شد؛
اما در شوال همان سال ، مخالفان بلشویکها با حمایت نیروهای بریتانیایی ، حکومت بلشویکها را سرنگون کردند و در عشق آباد حکومت مستقلی ایجاد شد که به دعوت آن قوای بریتانیا به فرماندهی ژنرال مالسون ، در عشق آباد مستقر گردید. دولت جدید، پس از خروج نیروهای بریتانیا از منطقه ، سرنگون شد و در اوایل 1338/ 1920، ارتش سرخ به فرماندهی ژنرال فرونزه و کوی بیشف بر عشق آباد تسلط یافت ( > کتاب سال جهان اروپا 2001 < ، همانجا؛
سارلی ، ج 1، ص 14؛
برای آگاهی بیشتر رجوع کنید به الیس ، ص 42ـ80، 200ـ 218).

قسمتی از قلمرو ترکمنستان کنونی ، در جمهوری خودمختار شوروی سوسیالیستی ترکستان (1918ـ1920) و قسمتی دیگر در جمهوری شورایی خلق خوارزمیان (1920ـ1924) و جمهوری شورایی خلق بخارا (1920ـ1924) قرار داشت . جمهوری شوروی سوسیالیستی ترکمنستان در 5 آبان 1303/ 27 اکتبر 1924 در آسیای مرکزی ایجاد شد و نخستین رئیس جمهور آن قای قی سیز آتابایف بود (سارلی ، ج 1، ص 17، ج 2، ص 382). در 23 اردیبهشت 1304/ 13 مه 1925، جمهوری شوروی سوسیالیستی ترکمنستان رسماً به اتحاد جماهیر شوروی پیوست . در دهة 1300 ش / 1920،مرحلة دوم

قیام باسماچیان بر ضد سلطة شوروی در ترکمنستان صورت گرفت ( رجوع کنید به باسماچیان * ، قیام ). برنامة اشتراکی کردن کشاورزی که در 1308ش / 1929 آغاز شد و اسکان اجباری کوچ نشینان در کشتزارهای اشتراکی موجب مقاومت مسلحانه بر ضد نیروهای شوروی شد که تا 1315ش / 1936 ادامه یافت .

در 1307 ش / 1928، مبارزه با دین در ترکمنستان آغاز شد و تقریباً تمامی نهادهای اسلامی ، از جمله مدارس و دادگاهها و مساجد، بسته شد. در 1335/ 1917، حدود پانصد مسجد در منطقه فعال بود، اما شمار آنها در 1358 ش / 1979 به چهار مسجد فعال رسید و عشق آباد تنها مرکز جمهوریهای آسیای مرکزی بود که تا 1368 ش / 1989 مسجد فعال نداشت . در اوایل دهة 1310ش / 1930، روشنفکران ترکمن برای خودمختاری سیاسیِ بیشترِ ترکمنستان ، مبارزه کردند و بسیاری از آنان زندانی یا اعدام شدند. در اواخر دهة 1310 ش / 1930، دامنة پاکسازیهای استالینی به دولت و مقامات حزب کمونیست ترکمنستان نیز کشیده شد که از جمله نادر بای آیتاکوف (رئیس شورای عالی جمهوری ) و آتابایف (نخستین رئیس جمهور ترکمنستان شوروی ) در 1316ش / 1937 به دستور استالین کشته شدند ( > کتاب سال جهان اروپا 2001 < ؛
سارلی ، همانجاها؛
بوهر، ص 281).

مهاجرت روسها به شهرهای ترکمنستان طی دهة 1300ش / 1920 و پس از آن ، بتدریج از سهم ترکمنها در سِمَتهای مهم جمهوری کم کرد. در 1337 ش / 1958، بابایف ، دبیر اول حزب کمونیست ترکمنستان ، پیشنهاد کرد که سمتهای مهمتری به ترکمنها داده شود. به دنبال این امر، وی و بسیاری از همکارانش از حکومت برکنار شدند. حزب کمونیست ترکمنستان با وجود سلطة پیوسته ، در برابر فشارهای مردمی مجبور به اعطای برخی امتیازات شد. در 3 خرداد 1369/ 24 مه 1990، زبان ترکمنی رسماً زبان دولتی شد و جای زبان روسی را گرفت و ترکمنستان آخرین جمهوری شوروی بود که این قانون را تصویب کرد ( > کتاب سال جهان اروپا 2001 < ، همانجا).

در 4 آبان 1370/ 26 اکتبر 1991، در همه پرسی ملی ، 1ر94% از مردم به استقلال ترکمنستان رأی دادند. روز بعد، شورای عالی ترکمنستان قانون استقلال را به تصویب رساند و نام جمهوری را از جمهوری شوروی سوسیالیستی ترکمنستان به جمهوری ترکمنستان تغییر داد. در 30 آذر 1370/ 21 دسامبر 1991، ترکمنستان با امضای بیانیة آلماآتا به ده جمهوریِ عضوِ دولتهای مستقل مشترک المنافع پیوست .

بنا بر قانون اساسی جدید، که در 28 اردیبهشت 1371/ 18 مه 1992 به تصویب رسید، اختیارات رئیس جمهور افزایش یافت و هم زمان ریاست هیئت دولت ، ریاست کشور و فرماندهی عالی نیروهای مسلح نیز به وی اعطا شد. رئیس جمهور همچون پنجاه نمایندة مجلسِ قانونگذاری با رأی مردم برای دورة پنج ساله انتخاب می شود. در قانون اساسی ، مجلس دیگری به نام شورای خلق ، به عنوان نهاد عالی نمایندگان ، پیش بینی شده است که نقش مشورتی دارد و می تواند مقولات مهم سیاسی و اقتصادی و عملکرد رئیس جمهور را به بحث بگذارد و در مورد آنها تصمیم بگیرد. همچنین این شورا می تواند خواستار تغییر قانون اساسی شود. شورای مذکور شامل پنجاه نمایندة مجلس ، پنجاه نمایندة برگزیده و ده نمایندة منصوب از حوزه های انتخاباتی ترکمنستان ، اعضای شورای وزیران و دیگر شخصیتهای برجستة کشور است . ریاست این نهاد را رئیس جمهور برعهده دارد. طبق قانون اساسیِ 1371ش / 1992، ساختار سیاسی ترکمنستان مبتنی بر سکولاریسم است .

در اوایل دی 1378/ اواخر دسامبر 1999، مجلس ترکمنستان با اصلاح قانون اساسی ، دورة ریاست جمهوری صفرمراد نیازاف را برای مدتی نامحدود افزایش داد. وی از 1364 تا 1368 ش / 1985ـ 1990، دبیر اول حزب کمونیست ترکمنستان بود و پس از آن نیز ریاست شورای عالی ترکمنستان را به عهده داشت و در خرداد 1371/ ژوئن 1992، با 5ر99% رأی ، نخستین رئیس جمهور ترکمنستان شد.

با آنکه عملاً تنها حزب فعال ، حزب دموکراتیک ترکمنستان است ــ که در آذر 1370/ دسامبر 1991 ایجاد شد ــ در اواخر 1372ش / 1993 به حزب عدالت دهقانان نیز اجازة فعالیت داده شد. تنها حزب مخالفِ دولت ، آغزی بیرلیک است که فعالیت آن غیرقانونی است .

سیاست خارجی ترکمنستان بی طرفی دائم است و طبق همین سیاست ، از امضای چند موافقتنامه برای هم گرایی بیشترِ سیاسی و اقتصادی و نظامی در میان اعضای کشورهای مستقل مشترک المنافع خودداری کرده است . علاوه بر روسیه و ازبکستان و قزاقستان ، ایران نیز نقش مهمی در روابط خارجی ترکمنستان دارد. ترکمنستان با ترکیه نیز مناسبات دوستانه دارد و همراه با ترکیه و ایران از اعضای سازمان همکاری اقتصادی * (اکو) است ( > کتاب سال اروپا 2001 < ، ج 2، ص 3944ـ 3946، 3954).


منابع :
(1) چارلز هوارد الیس ، دخالت نظامی بریتانیا در شمال خراسان : 1919ـ 1918 ، ترجمة کاوه بیات ، تهران 1372 ش ؛
(2) آنت بوهر، «ترکمن ها»، در ملیتهای شوروی : مجموعة 21 مقاله ، زیرنظر گراهام اسمیت ، تهران : شرکت انتشارات علمی و فرهنگی ، 1375 ش ؛
(3) جلیل روشندل و رافیک قلی پور، سیاست و حکومت در ترکمنستان ، تهران 1378 ش ؛
(4) محمد سارای ، ترکمنها در عصر امپریالیسم : پژوهشی در بارة مردم ترکمن و انضمام کشورشان به امپراتوری روسیه ، ترجمة قدیر ویردی رجائی ، تهران 1378 ش ؛
(5) اراز محمد سارلی ، تاریخ ترکمنستان ، تهران 1373ـ 1378 ش ؛
(6) امین اللّه گلی ، تاریخ سیاسی و اجتماعی ترکمن ها ، ( تهران ) 1366 ش ؛
(7) ماهیت تحولات در آسیای مرکزی و قفقاز ، تألیف اکرم حسین پور و دیگران ، تهران : وزارت امور خارجه ، مؤسسة چاپ و انتشارات ، 1373 ش ؛


/ مهدی کریمی /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 3477
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست