responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 3474

 

ترکمن (2) ، شهرستانی در مغرب استان گلستان . از شمال به جمهوری ترکمنستان ، از مشرق به شهرستانهای گنبدکاووس (بخش داشلی برون ) و گرگان (بخش آق قَلا/ آق قلعه )، از جنوب به شهرستان کُردکوی و از مغرب به خلیج گرگان و دریای خزر (با ساحلی به طول حدود 55 کیلومتر) محدود است . مرکز آن ، بندرترکمن ، در جنوب شهرستان قرار دارد.

شهرستان ترکمن مشتمل است بر دو بخش مرکزی و گمیشان * ، سه دهستان به نامهای جعفربای شرقی به مرکزیت آبادی بِناور، جعفربای غربی به مرکزیت آبادی خواجه نَفَس و جعفربای جنوبی به مرکزیت آبادی سی جوال ، دو شهر بندر ترکمن و گمیش تپه و جزایر آشوراده * که گاهی به علت پایین آمدن آب دریا به شبه جزیرة میانکاله * متصل می شوند ( جغرافیای کامل ایران ، ج 2، ص 1124).

آبادیهای شهرستان ترکمن (در 1375 ش ، 61 آبادی ) در دشت قرار دارد. مرتفعترین نقطة شهرستان به ارتفاع حدود 56 متر در آبادی اسلام تپه ، حدود سیزده کیلومتری شمال غربی شهر گرگان ، واقع است (همان ، ج 2، ص 1147). قسمتهایی از اراضی آن در دهه های قبل باتلاقی و نیزار بود (ایران . وزارت کشور. ادارة کل آمار و ثبت احوال ، ج 1، ص 314). رودهای گرگان (با جریان عمومی شرقی ـ غربی در قسمت میانی شهرستان ) و قره سو (با جریان عمومی شمال شرقی ـ جنوب غربی در قسمت جنوبی ) و چند رود کوچک دیگر، زمینهای آن را آبیاری می کند (جعفری ، ج 2، ص 331ـ333، 421ـ423). آب کشاورزی و آشامیدنی شهرستان از رود و چاه و آب انبار تأمین می شود ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها ، ج 17، ص 87، ج 29، ص 31ـ32).

پوشش گیاهی شهرستان ترکمن شامل گز، راش و گل گاوزبان است و مراتعی برای چرای دام دارد. از جانوران روباه ، شغال ، گرگ ، خرگوش ، خرس و پرندگان دریایی در آن یافت می شود. همچنین زیستگاه پرندگان مهاجری چون قو، غاز، مرغابی ، تنجه ، پلیکان ، حواصیل و چوب پاست و آب بندانی برای پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی به مساحت 000 ، 20 هکتار در این شهرستان وجود دارد (سازمان برنامه و بودجة استان گلستان ، ص 9، 41).

محصول عمدة شهرستان ترکمن ، گندم ، جو، پنبه ، برنج ، حبوبات و دانه های روغنی است . دامداری و پرورش طیور در آنجا رواج دارد. از جمله صنایع دستی آن ، قالی بافی ، قالیچه بافی ، گلیم بافی و جاجیم بافی است . پُشتی ، چادر و بند چادر نیز در آنجا تولید و بعضی از آنها صادر می شود ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها ، ج 29، ص 31). در این شهرستان (از جمله در آبادی آشوراده و در مغرب آبادی خواجه نفس در حدود هشت کیلومتری شمال بندر ترکمن ) خاویار تولید می شود (معطوفی ، ص 391). تالابی به مساحت 000 ، 5 هکتار در گمیشان وجود دارد که از مناطقی است که شکار در آن ممنوع است (سازمان برنامه و بودجة استان گلستان ، ص 9، 40).

راههای اصلی بندرگز ـ گمیش تپه ، کردکوی ـ بندرترکمن ، گرگان ـ آق قلا ـ بندرترکمن و گنبد کاووس ـ گمیش تپه ، آبادیها و شهرهای این شهرستان را با شهرهای پیرامون و مرکز استان (گرگان ) مرتبط می سازد. راه آهن تهران ـ گرگان (احداث در 1316 ش ) از این شهرستان می گذرد (رزم آرا، ج 3، ص 50؛ نقشة راههای ایران ).

از جمله آثار باستانی شهرستان ویرانه های دیواری است مشهور به قِزِل آلان یا سدّ سکندر به طول حدود 155 تا 170 کیلومتر و عرض ده تا سی متر و در بعضی جاها تا 50 متر که ظاهراً متعلق به دورة فیروزشاه ساسانی است . این دیوار از نزدیک آبادی خواجه نفس آغاز می شود و به سمت شرق امتداد می یابد (معطوفی ، ص 44). احتمالاً این دیوار از سمت غرب نیز تا دریا امتداد داشته است (شوقی ، ص 14).

در 1316 ش ، بخش ترکمن به نام «بخش بندرشاه » در شهرستان گرگان از استان دوم (مازندران ) تشکیل شد (ایران . قانون تقسیمات کشوری آبان 1316، ص 5). در 1355 ش ، طبق قانون تقسیمات کشوری ، بخش بندرشاه به مرکزیت شهر بندرشاه و مشتمل بر دهستان جعفربای جنوبی ، و بخش گمیشان به مرکزیت شهر گمیشان و مشتمل بر دهستان جعفربای شمالی ضبط شد. در 27 بهمن 1358، شهرستان ترکمن (به موجب تصویبنامة ش 2466 د) در استان مازندران تشکیل شد (بدیعی ، ج 2، ص 251؛ نیز رجوع کنید به ایران . وزارت کشور. معاونت سیاسی و اجتماعی ، 1381 ش ، ص 90). در 1364 ش ، با تصویب هیئت دولت ، دهستانهای جعفربای شمالی و جعفربای جنوبی به دهستانهای جعفربای غربی ، جعفربای شرقی و جعفربای جنوبی تبدیل شدند (ایران . قوانین و احکام ، ص 717ـ 718). با جدا شدن قسمت شرقی استان مازندران و تبدیل آن به استان گلستان در خرداد 1376 ( رجوع کنید به سازمان برنامه و بودجة استان گلستان ، ص 1)، شهرستان ترکمن جزو استان گلستان شد.

اهالی این شهرستان ، ترکمن جعفربایی اند و گروههایی از آنان در آلاچیق زندگی می کنند ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها ، ج 29، ص 30). پوشاک بومی آنجا، از جمله جوراب ، پالتو و کلاه آن معروف است ( رجوع کنید به شریف کمالی و عسگری خانقاه ، ص 117ـ 124). طبق سرشماری 1375 ش ، جمعیت شهرستان 392 ، 111 تن بوده است . از کل جمعیت شهرستان ، 957 ، 52 تن (ح 5ر47%) شهرنشین و بقیه روستانشین بوده اند (مرکز آمار ایران ، 1376 ش الف ، ص یازده ). اهالی شهرستان مسلمان و بیشتر آنان پیرو مذهب حنفی اند ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها ، همانجا).

نیز رجوع کنید به بندر ترکمن *


منابع :
(1) ایران . قانون تقسیمات کشوری آبان 1316. قانون تقسیمات کشور و وظایف فرمانداران و بخشداران ، مصوب 16 آبان ماه 1316 ، تهران ( بی تا. ) ؛
(2) ایران . قوانین و احکام ، مجموعه قوانین سال 1364 ، تهران : روزنامة رسمی کشور، ( 1364 ش ) ؛
(3) ایران . وزارت کشور، تقسیمات کشور شاهنشاهی ایران ، تهران 1355 ش ؛
(4) ایران . وزارت کشور. ادارة کل آمار و ثبت احوال ، کتاب اسامی دهات کشور ، ج 1، تهران 1329 ش ؛
(5) ایران . وزارت کشور. معاونت سیاسی و اجتماعی . دفتر تقسیمات کشوری ، سازمان تقسیمات کشوری جمهوری اسلامی ایران ، تهران 1377 ش ؛
(6) همو، نشریة تاریخ تأسیس عناصر تقسیماتی به همراه شمارة مصوبات آن ، تهران 1381 ش ؛
(7) ربیع بدیعی ، جغرافیای مفصل ایران ، تهران 1362 ش ؛
(8) عباس جعفری ، گیتاشناسی ایران ، ج 2: رودها و رودنامة ایران ، تهران 1376 ش ؛
(9) جغرافیای کامل ایران ، تهران : سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی ، 1366 ش ؛
(10) رزم آرا؛
(11) سازمان برنامه و بودجة استان گلستان . معاونت آمار و اطلاعات ، آمارنامة استان گلستان 1376 ، ( گرگان ) 1377 ش ؛
محمد شریف کمالی و اصغر عسگری خانقاه ، ایرانیان ترکمن : پژوهشی در مردم شناسی و

(12) جمعیّت شناسی ، تهران 1374 ش ؛
(13) عباس شوقی ، دشت گرگان ، ( تهران ) 1314 ش ؛
(14) فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران ، ج 17: گزن کولی ( گنبد کاوس )، تهران : سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح ، 1370 ش ، ج 29 : شاهرود ( گرگان )، تهران : وزارت دفاع ، ادارة جغرافیائی ارتش ، 1367 ش ؛
(15) مرکز آمار ایران ، سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375: شناسنامة آبادیهای کشور، استان مازندران ، شهرستان ترکمن ، تهران 1376 ش الف ؛
(16) همو، سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375: نتایج تفصیلی کل کشور ، تهران 1376ش ب ؛
(17) اسداللّه معطوفی ، استراباد و گرگان در بستر تاریخ ایران : نگاهی به 5000 سال تاریخ منطقه ، مشهد 1374 ش ؛
(18) نقشة راهنمای البرز شرقی ( مازندران ـ سمنان )، تهران : گیتاشناسی ، ( بی تا. ) ؛
(19) نقشة راههای ایران ، تهران : سازمان نقشه برداری کشور، 1377 ش .

/ وحید ریاحی /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 3474
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست