تَرْک ، شهری در شهرستان میانه و مرکز دهستان و بخش کندوان . این شهر در 26 کیلومتری شمال شرقی شهر میانه (مرکز شهرستان )، در دشتی در جنوب قسمت میانی بخش کندوان واقع است و حدود 525 ، 1 متر ارتفاع دارد. دامنه های جنوبی رشته کوه بُزقوش بر آن مشرف است و تپه های متعددی در پیرامون آن قرار دارد، از جمله تپه عمران در شمال و قره تپه در حدود 5ر3 کیلومتری جنوب آن . رود فصلی تَرْک یا گرگه رود اراضی پیرامون شهر را آبیاری می کند و پس از عبور از حدود پنج کیلومتری شمال ترک به رود قزل اوزن * می پیوندد. از جمله چشمه های مهم پیرامون شهر، چشمة میرعبدالعلی و چشمة گبره است ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها ، ج 14، ص 118). قنات تراب خان سو نیز در شمال شهر جاری است .

ترک در منطقة آب و هوایی سرد و خشک قرار دارد. میانگین بیشترین دمای آن در تابستانها ْ35، میانگین کمترین آن در زمستانها ْ18-، و میانگین بارش سالانة آن حدود 250 میلیمتر است . آب شهر از رود و چشمه و قنات تأمین می گردد. از مراتع غنی و فراوان پیرامون شهر برای دامداری استفاده می شود. وجود رود و اراضی حاصلخیز و مراتع پیرامون را در پیدایش آبادی ترک و سکونت در آن مؤثر دانسته اند (همانجا). ترک در منطقة زلزله خیز واقع است و در زمین لرزة 1260 بشدت آسیب دید (امبرسز و ملویل ، ص 192).

ترک با شهر خلخال در حدود 75 کیلومتری در مشرق ، ترکمان چای در حدود هفتاد کیلومتری در مغرب و شهر نیر در یکصد کیلومتری در شمال مرتبط است .

در 1323 ش ، ترک یکی از آبادیهای دهستان کندوان در شهرستان میانه در استان سوم بوده است (ایران . وزارت کشور. ادارة کل آمار و ثبت احوال ، ج 1، ص 429). در 1330 ش ، بخش ترک ، یکی از بخشهای شهرستان میانه (مشتمل بر دو دهستان گرم و کندوان )، به مرکزیت آبادی ترک (با 899 ، 2 تن جمعیت ) ذکر شده است (رزم آرا، ج 4، ص 129ـ130). در 1366 ش آبادی ترک جزو دهستان کندوان ، و مرکز آن شد (ایران . وزارت کشور. معاونت برنامه ریزی ، ص 42). با تبدیل دهستان کندوان به بخش در 1368 ش ، آبادی ترک نیز مرکز بخش کندوان گردید (ایران . وزارت کشور. معاونت سیاسی و اجتماعی ، ص 6). با تصویب وزارت کشور در 1379 ش ، این آبادی به شهر تبدیل شد.

جمعیت آبادی ترک در سرشماری 1375 ش ، 962 ، 1 تن بوده است (مرکز آمار ایران ، ص 22). اهالی این شهر به ترکی آذری سخن می گویند و شیعة دوازده امامی اند ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها ، همانجا).

یکی از مهمترین آثار شهر ترک مسجد جامعی است که از زیباترین مساجد سنگی استان آذربایجان شرقی به شمار می رود و ظاهراً حدود هشتصد سال قدمت دارد و احتمالاً در دوران حکومت سلطان محمد خدابنده (الجایتو 703ـ716) ساخته شده است . این مسجد دارای صحن (با دو درِ ورودی ) و شبستان و مناره است . شبستان مسجد با ابعاد 9ر17 * 5ر21 متر، مستطیل شکل است و یک محراب اصلی و دو محراب کوچکتر دارد. در جنوب شرقی شبستان نیز مقبره ای قرار گرفته است . این مسجد در زمین لرزة 1260 ویران و در 1282 بازسازی و ستونها و پنجره های آن از سنگ و، محراب آن از سنگِ تراشیده ساخته شد. در زمین لرزة 1297 نیز آبادی ترک و مسجد بازسازی شدة آن آسیب دید (مخلصی ، ص 223ـ227؛ عالمپور رجبی ، ص 103؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیها ، ج 14، ص 119؛ امبرسز و ملویل ، همانجا).

---

منابع :
(1) نیکلاس امبرسز و چارلز ملویل ، تاریخ زمین لرزه های ایران ، ترجمة ابوالحسن رده ، تهران 1370 ش ؛
(2) ایران . وزارت کشور. ادارة کل آمار و ثبت احوال ، کتاب اسامی دهات کشور ، ج 1، تهران 1329 ش ؛
(3) ایران . وزارت کشور. معاونت برنامه ریزی و خدمات مدیریت . دفتر تقسیمات کشوری ، اجرای قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری ، تهران 1366 ش ؛
(4) ایران . وزارت کشور. معاونت سیاسی و اجتماعی . دفتر تقسیمات کشوری ، نشریة تاریخ تأسیس عناصر تقسیماتی به همراه شمارة مصوبات آن ، تهران 1381 ش ؛
(5) رزم آرا؛
(6) مسعود عالمپور رجبی ، تاریخچة فرهنگ و هنر آذربایجان شرقی ، تبریز 1357 ش ؛
(7) فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران ، ج 14: میانه ، تهران . سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح ، 1376 ش ؛
(8) محمدعلی مخلصی ، فهرست بناهای تاریخی آذربایجان شرقی ، تهران 1371 ش ؛
(9) مرکز آمار ایران ، سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375: شناسنامة آبادیهای کشور، استان آذربایجان شرقی ، شهرستان میانه ، تهران 1376 ش ؛
(10) نقشة عمومی کشور جمهوری اسلامی ایران ، مقیاس 000 ، 500 ، 2:1، تهران : مؤسسة جغرافیائی ارشاد، ( بی تا. ) .

/ علی اصغر ریاحی /