تُرَخان بیگ ، فرمانده عثمانی ، مرزبان و فاتح تِسالی * در قرن نهم . نسب نامعلوم وی در آخرین وصیتنامه اش روشن شده و در آن او، خود را پسر یِگیت بیگ پاشا نامیده است که نزد صربها و ایتالیاییها به پاسایتوس یا باسایتوس معروف بوده است (قس ییرچک ، > دولت و جامعه در صربستان در قرون وسطا < ، ج 4، ص 7، ش 5). یگیت بیگ پاشا پس از 791 به عنوان مرزبان عثمانی در صربستان جنوبی جدید حاکم شد و در 794 اُسکوب را فتح کرد و احتمالاً در 816 در همانجا درگذشت . بر اساس سندی در مسجد غازی اسحاق بیگ ، بجز ترخان بیگ از او پسری به نام اسحاق بیگ بر جا ماند که در برخی منابع ، او با اسحاق پاشا، صدراعظم ، اشتباه گرفته شده است (ثریا، ج 1، ص 37؛
ییرچک ، > تاریخ صربستان < ، ج 2، ص 127؛
نیز رجوع کنید به الزوویچ ، ص 11).

تاریخ ولادت و زادگاه ترخان بیگ و معنای نامش معلوم نیست . در منابع ، نخستین بار نام او در 826 ( در زمان سلطنت مراد دوم ) ذکر شده است . در آن هنگام ، ترخان فرمانده سواره نظام در پلوپونز (موره ) بود که با لشکریان امپراتور امانوئل ( فرمانروای قسطنطنیه ) در تنگة هکسامیلیه می جنگیدند. وی پس از تصرف شهرهای لیونداری و گاردهیکی و دبیا و میستره در بیزانس ( > تاریخ مختصر < ، ص 199)،

پلوپونز را تا سرزمینهایی که در اختیار ونیزیها بود، تصرف کرد. سپس بر مناطق آلبانیاییها نیز مسلط شد. از 834 تا 839 حصارهای تنگة کورنت (قورنته ) را ویران و تب را فتح کرد (فرانتس ، ص 150، 157ـ159)، اما فرماندهی نابخردانة ترخان در جنگ ایزلادی که سببِ شکستِ نیروهای عثمانی تلقی شد، او را روانة زندانِ بَدَوی چَرداق در توقات کرد (عاشق پاشازاده ، ص 131). از ده سال بعدی زندگی ترخان بیگ اطلاعی در دست نیست ، تا اینکه سلطان محمد فاتح در اوایل شوال 857 ترخان و دو پسرش ، احمد و عمر، را با سپاه مجهزی به پلوپونز فرستاد (هامر ـ پورگشتال ، ج 1، ص 466). آنان پس از حمله به آرکادیا و سوزاندن آنجا، با گذر از ایتومی ، خلیج مسینی را به آتش کشیدند و ویران کردند. در این گیرودار دیمیتریوس اسپارتی ، احمد را اسیر کرد (قس فرانتس ، ص 235؛
میلر، ص 426)، اما در 858 عمر او را آزاد نمود. در 859 ترخان و پسرانش در آدریانوپل (ادرنه ) ظاهر شدند. سال بعد، ترخان در کهنسالی درگذشت (فرانتس ، ص 383ـ386).

اقامتگاه رسمی او به عنوان حاکم ، شامل زمینهایی بود که در لاریسا در تسالی به تیول گرفته بود. وی در آنجا یک مسجد و چند بنای دیگر برای امور خیریه ساخت و حتی کلیسایی در ترنوو (یونانی : تیرناوس ) در نزدیکی لاریسا بنا کرد که هنوز باقی است . قبر ترخان ، مقبره ای به شکل نمازخانه است و در حاشیة شمال شرقی لاریسا قرار دارد. فالمرایه (ص 381 به بعد) در 1258/ 1842، زندگینامه ای از ترخان بیگ در مسجد جامع لاریسا دیده بود که اکنون اثری از آن نیست .

پس از ترخان بیگ ، احمد در تسالی جانشین پدر و عمر، مرزبان عثمانی در پلوپونز شد. عمر با لشکریانی که محمد دوم در 860 در اختیارش گذاشته بود (همان ، ص 388 به بعد)، در 868 بر مناطق اطراف ناوپاکتوس (آینه بختی ) تسلط یافت . او در 872، ونیزیها را شکست داد (فرانتس ، ص 425؛
کالکوکوندیلس گزارش کاملتری در بارة عمر به دست داده است رجوع کنید به > تاریخ مختصر < ، نمایه ، ذیل «عمر»). عمر تا 889 زنده بود (فارماکیدیس ، ص 287ـ303، 307ـ310). از او دو پسر به نامهای حسن بیگ و ادریس بیگ باقی ماند. ادریس بیگ ، به عنوان شاعر و مترجم برجستة خسرو و شیرین و لیلی و مجنون هاتفی به ترکی ، در عصر خود نام آور شد (سهی بیگ ، ص 38).

خاندان ترخان که املاک وسیعی را تا دورة معاصر در اطراف لاریسا در اختیار داشتند، بعدها نقش مهمی در تاریخ ایفا نکردند. در اواسط سدة یازدهم از شخصی به نام فائق پاشا، به عنوان آخرین فرد خاندان ترخان بیگ یاد شده است که حاکم روم ایلی بود و به سبب ظلمش ، مردم از او متنفر بودند و عاقبت در 1053 ( در زمان سلطان ابراهیم ) در هفتاد سالگی در قصر استانبول او را گردن زدند (هامر ـ پورگشتال ، ج 3، ص 2074).

---

منابع :
(1) محمد ثریا، سجل عثمانی ، استانبول 1308ـ 1315/ 1890ـ 1897، چاپ افست انگلستان 1971؛
(2) ( درویش احمد عاشق پاشازاده ، عاشق پاشازاده تاریخی ، چاپ عالی بیگ ، استانبول 1332؛
(3) یوزف فون هامر ـ پورگشتال ، تاریخ امپراطوری عثمانی ، ترجمة میرزا زکی علی آبادی ، چاپ جمشید کیان فر، تهران 1367ـ1369ش ) ؛


/ ف . بابینگر ، تلخیص از ( د. اسلام ) /