responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 3427

 

تربیت ، روزنامه ، نخستین روزنامة غیردولتی ایران . این روزنامه از یازدهم رجب 1314 تا 29 محرّم 1325 در تهران انتشار می یافت و مجموعاً در 434 شماره منتشر شد. از یازدهم ذیقعدة 1315 تا پنجم جمادی الاولی 1316، هر روز و در بقیة دوران انتشار هر هفته منتشر می شد. از شمارة 111 (اول صفر 1316) عبارت «روزنامة آزاد یومیه » و از شمارة 130 (26 شوال 1316) تا آخرین شماره ، عبارت «روزنامة آزاد هفتگی » در سرلوحة این روزنامه قید شده است . محمدحسین فروغی (1255ـ 1325)، ملقب به ذکاءالملک (اول )، صاحب امتیاز و مدیر آن بود. وی پس از جلوس مظفرالدین شاه (1313)، اوضاع را برای انتشار روزنامة غیردولتی تا حدودی مناسب دید وامتیاز روزنامه را از وزارت انطباعات گرفت ( رجوع کنید به «سیر روزنامة تربیت و حالت حالیّه آن »، تربیت ، ش 424، چهارم ذیقعدة 1324، ص 5).

تربیت اولین روزنامه ای بود که خود را آزاد خطاب کرد و با انتشار نخستین شمارة آن «روزنامه نگاری غیردولتی در درون مرزهای ایران متولد شد» (کهن ، ج 1، ص 180ـ181). انتشار نه سالة روزنامة تربیت برای مطبوعات آزاد (غیردولتی ) کشور پیشرفت بزرگی محسوب می شد. فروغی در پاسخ به کسانی که روزنامة تربیت را اسماً آزاد اما رسماً وابسته می دانستند، گفته که تربیت از بدو کار روزنامه ای آزاد بوده است ( رجوع کنید به «سیر روزنامة تربیت و حالت حالیّه آن »، تربیت ، ش 424، ص 5 ـ6).

در عین حال ، نمی توان گفت روزنامه نگاران و از جمله فروغی ، آزادی کامل داشتند، زیرا در همان دوره مدیران جراید مکلف بودند روزنامه را قبل از انتشار به وزیر انطباعات یا جانشین او بدهند و روزنامه های آزاد که دولت یا حکام وقت در انتشار آنها دخالتی نداشتند، در مضیقه و فشار بودند و بارها در زمان صدارت میرزاعلی اصغرخان امین السلطان و عبدالمجید میرزاعین الدوله توقیف شدند (صدرهاشمی ، ج 1، ص 9، 11ـ14).

روزنامة صوراسرافیل در مقاله ای به مناسبت درگذشت فروغی ، احتمالاً به قلم علی اکبر دهخدا، روزنامة تربیت را اولین روزنامة آزادی به شمار آورده که در اوایل سلطنت مظفرالدین شاه در پایتخت منتشر می شده است و اطلاعات منتشر شده در تربیت و روزنامه خوان کردن مردم ایران را، که از روزنامه ها آزرده خاطر بودند، از خدمات آن شمرده است و هنر بزرگ فروغی را این دانسته که مسائلی که در دورة استبداد کسی جرأت گفتن آنها را نداشته ، چنان می گفته که ایرادی به آن وارد نمی شده است («فاجعة ادبی »، ص 5). محمدعلی فروغی ، پسر محمدحسین فروغی ، نیز که در کار انتشار تربیت دستیار پدرش بود، گفته است که چون پدرش نمی توانسته بصراحت از ضرورت قانون برای کشور سخن بگوید، مقدماتی می چیده و لطایف الحیل به کار می بسته است (ص 65ـ66).

تربیت ، اخبار علمی و اجتماعی و سیاسی داخلی و خارجی و مقالات و مطالب تألیف و ترجمه شدة آموزنده داشت و در مقالات متعددی ، از جمله «استعداد اهل ایران » و «استعداد علمی مردم ایران » و «استعداد صنعتی مردم ایران »، بر قابلیتها و استعدادهای مردم ایران ، تأکید می کرد و مردم را به فراگیری علوم و فنون فرا می خواند. شرح حال دانشمندان و هنرمندان و سیاستمداران ، از جمله نیوتن ، پاستور، گوتنبرگ ، گالیله ، واشنگتن ، حافظ و خیام ، غالباً به صورت پاورقی در شماره های پیاپی درج می شد تا زندگیشان سرمشق قرار گیرد.

در سرمقاله های تربیت بارها در بارة اهمیت علوم ومعارف در پیشرفت و ترقی ملل و اقوام سخن گفته شده

و تأکید گردیده است که تربیت جریده ای علمی و ادبی و سیاسی است و هدف از نگارش آن بسط معرفت و بصیرت و رهایی از نادانی است ( تربیت ، ش 224، 21 ذیحجّة 1318، ص 1). همچنین این روزنامه ، ساده کردن مطالب را برای بهره مندی عموم از وظایف خود شمرده است ( تربیت ، ش 87 ، 3 ذیحجّة 1315، ص 1).

محمد محیط طباطبائی ، تربیت را شیواترین و منظمترین روزنامة دورة مظفری می داند (ص 89)، در حالی که محمدعلی تربیت ضمن آنکه این نشریه را از لحاظ سبک و انشای فصیح و بلیغ مهم دانسته ، گفته است که تملق گویی این روزنامه از اشراف و اعیان معاصر، از ارزش ادبی آن کاسته است (ص 286).

در شماره های سال آخر روزنامه (اول ربیع الاول 1324ـ 29 محرّم 1325)، که هم زمان با انقلاب مشروطه و اعلان مشروطیت و افتتاح مجلس شورای ملی منتشر می شد، اخبار و اطلاعات مهمی در بارة حوادث آن ایام و مقالاتی چون «تحقیق در تاریخ دولت مشروطه و...»، «فواید مجلس شورای ملی »، «سلطنت مشروطه و استبدادیه » و «وظایف مجلس و حدود و حقوق آن » آمده است . تربیت سهم مهمی در آگاه کردن ایرانیان و آماده کردن آنان برای انقلاب مشروطیت داشت (صدرهاشمی ، ج 2، ص 119). فروغی قبل از سال نهم ، سال پایانی تربیت ، در صدد تعطیلی روزنامه برآمده بود ولی چون عده ای رنجیدند، منصرف شد و سال نهم را آغاز کرد که خود آن را دورة دوم تربیت خوانده است . وی تربیت را در 1325، به سبب نداشتن شرایط مناسب برای ادامة انتشار، تعطیل کرد (برای اطلاع بیشتر رجوع کنید به تربیت ، ش 434، 29 محرّم 1325، ص 1ـ3) و در همان سال نیز درگذشت ( تربیت ، 1376 ش ، ج 1، مقدمة قاسمی ، ص 23ـ 28).


منابع :
(1) تربیت : نخستین نشریة روزانه و غیردولتی ایران ، ج 1 (ش 1ـ211)، تهران : کتابخانة ملی جمهوری اسلامی ایران و سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی ، 1376 ش ؛
(2) محمدعلی تربیت ، تاریخ مطبوعات ایران ، در ادوارد گرانویل براون ، تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دورة مشروطیت ، ج 2، ترجمة محمد عباسی ، تهران ?( 1337 ش ) ؛
(3) محمد صدرهاشمی ، تاریخ جراید و مجلات ایران ، اصفهان 1363ـ1364 ش ؛
«فاجعة ادبی »، صوراسرافیل ، سال 1، ش 15،

(4) 29 رمضان 1325؛
(5) محمدعلی فروغی ، «حقوق در ایران »، یغما ، سال 13، ش 2 (اردیبهشت 1339)؛
(6) گوئل کهن ، تاریخ سانسور در مطبوعات ایران ، تهران 1362ـ1363 ش ؛
(7) محمد محیط طباطبائی ، تاریخ تحلیلی مطبوعات ایران ، تهران 1366 ش .

/ رحیم رئیس نیا /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 3427
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست