بالَک ، دهستان سابق در شهرستان مریوان و نام طایفه ای کُرد. این دهستان از شمال به دهستان سَرشیو، از جنوب به دهستان اورامان ، از مشرق به دهستان کَلاتَرزان و از مغرب به دهستان ویسه محدود بود. آبادیهای آن در کوهستانهای جنگلی قرار داشت و اراضی آن از چشمه و قنات آبیاری می شد. محصول عمده اش لبنیات ، غلاّ ت و توتون بود. مرکز آن ، ده بالک (جمعیت طبق سرشماری 1365 ش ، 828 تن )، در یازده کیلومتری جنوب شرقی قلعة مریوان (سابقاً دژ شاهپور) قرار داشت . در تقسیمات جدید کشوری ، نام دهستان بالک حذف شده و آبادیهای آن در دهستان روشِه قرار گرفته است . ظاهراً نام بالک از طایفه ای به همین نام اخذ شده است .

طایفة بالک شعبه ای از طوایف بِلباس * از قبیلة روزکی ( = روژکی * ) (بدلیسی ، ص 473ـ474)، و محل سکونت آن ، ابتدا، در ناحیة بالک رَواندوز از توابع استان موصل بود (عَزّاوی ، ج 2، ص 139ـ142؛ سامی ، ذیل «بالک »). چادرنشینان طایفة بالک ، پیش از تعیین و تثبیت مرزهای بین المللی ایران و عراق ، در کوهستانهای ایران ییلاق داشتند (عزّاوی ، ج 2، ص 141). درة شیخ محمّد بالک ، از دره های کوه قندیل ، در غرب دهستان لاهیجان پیرانشهر، نشانة حضور قدیمی این طایفه در کوهستانهای ایران است (مشیرالدوله تبریزی ، ص 147).

پس از تشکیل کشور عراق ، تقریباً کلیة افراد این طایفه در بالک باقی ماندند. جمعیت طایفة بالک بالغ بر 200 ، 1 خانوار بود که در چهل تا شصت روستا، در ناحیة علیای رود رواندوز، به سر می بردند (عزّاوی ، ج 2، ص 139؛ مردوخ ، ج 1، ص 79). شیخ محمّد آغابالک ، ظاهراً از رؤسای طایفة بالک ، در اواخر قرن سیزدهم و اوایل قرن چهاردهم در بخش رواندوز سکونت داشت (ادموندز، ص 245). به نوشتة عَزّاوی ، مشهورترین طوایف بالک ، ملاشرفیها و شیوه زوریها بودند. ملاشرفیها، که حاکم طایفة بالک بودند، به ملاشرف ، جانشین شیخ محمّد بالک و قطب فرقة سهروردیه ، انتساب دارند (ج 2، ص 139).

در 1216، طوایف بلباس و از جمله طایفة بالک ، که زیر فرمان ابراهیم سلطان بالک بودند، از حسینقلی خان افشار، مدّعی حکومت اورمیه حمایت کردند و زمینة غلبة او بر محمدقلی خان افشار، حاکم وقت اورمیه و عموی حسینقلی خان ، را فراهم آوردند (افشار محمودلو ، ص 295). در همان سال ، طوایف بلباس سر به شورش برداشتند و با هواداران دولت فتحعلی شاه قاجار (حک : 1212ـ1250) جنگیدند. عباس میرزا نایب السلطنه ، حاکم آذربایجان ، طوایف ترک افشار و مقدم و گروهی از طوایف کرد را به جنگ با شورشیان فرستاد. آنها در جلگة لاهیجان با قبیله بلباس ، به سرکردگی جنگجویان طایفة بالک ، جنگیدند، و امّا این جنگ ، علیرغم رشادتهای طایفة بالک ، به شکست قبیلة بلباس انجامید (همان ، ص 311ـ313).

---

منابع :
(1) جان سیسیل ادموندز، کردها، ترکها، عربها ، ترجمه ابراهیم یونسی ، تهران 1367 ش ؛
(2) عبدالرشیدبن محمدشفیع افشار محمودلو، تاریخ افشار ، چاپ محمود رامیان و پرویز شهریار افشار، ( رضائیه ) 1346 ش ؛
(3) شرف الدین بن شمس الدین بدلیسی ، شرفنامه : تاریخ مفصل کردستان ، چاپ محمد عباسی ، چاپ افست تهران 1343 ش ؛
(4) حسینعلی رزم آرا، فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها) ، ج 5: استان پنجم (کردستان ) ، تهران 1355 ش ؛
(5) شمس الدین سامی ، قاموس الاعلام ، چاپ مهران ، استانبول 1306ـ1316/1889ـ1898؛
(6) عباس عزاوی ، عشایر العراق ، قم 1370 ش ؛
(7) محمد مردوخ ، تاریخ مردوخ : تاریخ کرد و کردستان ، سنندج 1351 ش ؛
(8) مرکز آمار ایران ، سرشماری عمومی نفوس و مسکن مهرماه 1365، فرهنگ آبادیهای کشور: شهرستان مریوان ، تهران 1368 ش ؛
(9) همو، سرشماری عمومی نفوس و مسکن مهرماه 1365: نتایج تفصیلی شهرستان مریوان ، تهران 1368 ش ؛
(10) جعفربن محمدتقی مشیرالدوله تبریزی ، رساله تحقیقات سرحدیه ، چاپ محمد مشیری ، تهران 1348 ش .

/ علی پورصفرقصابی نژاد /