responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 3352

 

تَخار ، ولایتی در شمال شرقی افغانستان . از شمال به جمهوری تاجیکستان ، از مشرق و جنوب شرقی به ولایت بدخشان ، از جنوب به ولایت کاپیسا، از جنوب غربی به ولایت بَغلان و از مغرب به ولایت قُندوز محدود است . رود پنج / پیانج (شاخة اصلی آمودریا) مرز میان این ولایت با جمهوری تاجیکستان است . تخار مشتمل است بر شش «وُلُسوالی » به نامهای خواجه غار، رُستاق ، اِشْکَمِش ، بَنگی ، چال و چاهِآب / چیاب ؛ پنج «علاقه داری » به نامهای یَنگی قلعه ، دَرْقَد (دارقد)، فَرخار، وَرْسَج (یا وَرْسیچ / وَرسَچ ) و کَلْفَگان / کلفکان ؛ هشت شهرِ تالقان (مرکز ولایت )، رستاق ، چاهِآب ، ینگی قلعه ، دشتِ قلعه ، خواجه غار، اشکمش و فرخار و 735 آبادی (دولت آبادی ، 1371 ش ، ص 48، 51 ـ52). مساحت این ولایت حدود 325 ، 12 کیلومترمربع و آب و هوای آن سرد و معتدل است .

رشته کوه هندوکش در مناطق جنوبی و مرکزی آن امتداد دارد و دره های ورسج و فرخار و اشکمش در دامنه های شمالی آن واقع شده است . رود پنج ، علاقه داریِ درقد را به صورت جزیره ای از ولایت تخار جدا می کند. علاوه بر رود پنج ، آب این ولایت از رودهای دیگری مانند تالقان از ریزابه های رود بنگی ، کوکْچه / کوکجه از ریزابه های آمودریا، اشکمش از ریزابه های خان آباد/خاناباد، و قَره سو از ریزابه های رود پنج تأمین می شود ( آریانا ، ذیل «اشکمش »، «تالقان »، «درقد»؛ نیز رجوع کنید به > اطلس جهان تایمز < ، نقشة 31).

تخار درختانی از قبیل ناک (گلابی جنگلی )، اَرچه (سرو کوهی )، بادام تلخ ، طوس ، زرشک ، پستة وحشی ، بید و گز دارد و پلنگ ، گرگ ، شغال ، روباه ، آهو و خرگوش و از پرندگان ، مرغابی و کبک و غاز و قو و مرغ دشتی در آن یافت می شود.

اراضی تخار با آب رود و چاه و چشمه و آبراهه آبیاری می شود. محصولاتی از قبیل برنج ، گندم ، جو، ارزن ، کنجد، پنبه ، ماش و از فرآورده های باغی زردآلو، گیلاس ، شفتالو، انگور، سیب ، سنجد، آلوی بخارا، بادام و توت در آن به عمل می آید (نادرخان ، ص 75، 78، 82، 85؛ دولت آبادی ، 1371 ش ، ص 50ـ52؛ آریانا ، ذیل «تالقان »، «خواجه غار»، «درقد»، «رستاق »). گوسفند (قَرِه گُل )، بز، گاو، گاومیش و اسب در آن پرورش داده می شود. بافت قالی ، گلیم ، اَلَچه (نوعی پارچة راه راه و جاجیم مانند) و کرباس از صنایع دستی آنجاست (نادرخان ، ص 78؛ دولت آبادی ، 1371 ش ، ص 51) و قالی و پشم و پوستِ قره گل آن صادر می شود. از معادن آن می توان به زغال سنگ در اشکمش ، طلا در درقد و نمک در تالقان

و اشکمش و رستاق و کلفگان اشاره کرد (دولت آبادی ، 1371 ش ، ص 186؛ آریانا ، ذیل «اشکمش »، «درقد»). صنایع تخار تنها به کارخانه های پارچه بافی ، بویژه بافت الچه و پنبه پاک کنی و روغن کشی ، محدود می شود (دولت آبادی ، 1371 ش ، ص 51 ـ 52).

اگرچه برخی از شهرهای قدیمی ولایت تخار، مانند تالقان و اشکمش ، پس از احداث جادة ماشین رو هندوکش در 1312 ش ، بازسازی شده اند، شهرها و بازارهای محلی ، شکل سنّتی خود را حفظ کرده اند (گروتس باخ ، ص 32ـ34، 108).

اهالی تخار مسلمان اند و به فارسی دری ، پشتو (افغانی )، ازبکی و ترکی سخن می گویند. اقوام افغان ، ترک ، تاجیک ، هزاره ، ازبک ، گجراتی ، قزاق و بلوچ در آنجا به سر می برند (دولت آبادی ، 1371 ش ، ص 48،50، 52؛ نادرخان ، ص 78ـ79؛ بالان ، ص 274؛ آریانا ، ذیل «درقد»). جمعیت تخار در سرشماری 1369 ش ، 295 ، 539 تن بوده است (دولت آبادی ، 1376 ش ، ص 57).

راه اصلی قندوز ـ بَغلان ، و قندوز ـ فیض آباد از تخار می گذرد. این ولایت سه فرودگاهِ محلی در شهرهای تالقان ، ینگی قلعه و خواجه غار دارد.

از لحاظ تقسیمات کشوری ، ناحیه ای که امروزه ولایت تخار در آن قرار گرفته است تا قبل از 1309 ش جزو ولایتِ بزرگی به نام قَطَغَن و بدخشان (تقریباً مطابق با ولایتهای تخار امروزی ، قندوز و بغلان ) بود. از 1309 تا 1342 ش ، نام حکومت اعلای تالقان با چهار ولسوالی ، تقریباً مطابق با مناطق امروزی ولایت تخار، در تقسیمات اداری ضبط شده است (همان ، ص 24، 26، 34، 38). ولایت امروزی تخار در 1343 ش تشکیل شد و بر اساس درجه بندی ، در ردیف ولایات درجة دوم افغانستان قرار گرفت (همان ، ص 39).

آثار قدیمی تخار اینهاست : مسجد جامع و چهار کاروانسرا در تالقان ، قلعه و زیارتگاهی به نام سرغار در رستاق ، مزارهای پیر فرخار و شاه نعمت اللّه ولی و خواجه ابدال ولی در فرخار، و مزارهای شیخ نظام الدین ، شیخ نجم الدین ، سیدغدیرالدین ، سعد وقاص ، مولانا رحیم اللّه و شیخ خلیل اللّه در ورسج (نادرخان ، ص 71، 81 ـ82، 84، 107).

با ورود طالبان در 1373 ش به صحنة سیاسی افغانستان ، ولایت تخار نیز مانند دیگر ولایات این کشور با منازعات داخلی ، بویژه از 1374 تا 1376 ش ، روبرو شد. این ولایت ــ که مدتی مقر برهان الدین ربانی ، رئیس دولت اسلامی افغانستان ، بود ــ در 1376 ش به دست طالبان افتاد و قسمت اعظم آن ویران شد. علاوه بر آن ، بر اثر زلزله ای که در بهمن 1376 روی داد، بشدت آسیب دید ( گاهشمار رویدادهای افغانستان در سال 1374 ، ص 22؛ گاهشمار رویدادهای افغانستان در سال 1376 ، ص 80، 188، 216، 218).


منابع :
(1) آریانا دائرة المعارف ، کابل : انجمن دائرة المعارف افغانستان ، 1328ـ 1348ش ؛
(2) اطلس عمومی و مصور افغانستان ، تهران : سحاب ، 1366ش ؛
(3) دانیل بالان ، «کوچ نشینان و میزبانان یکجانشین در کوههای هندوکش مرکزی و غربی افغانستان »، ترجمة حسین بابائی و مهدی سیدی ، در افغانستان : اقوام ـ کوچ نشینی ، به کوشش محمدحسین پاپلی یزدی ، تهران 1372ش ؛
(4) بصیر احمد دولت آبادی ، شناسنامة افغانستان ، قم 1371ش ؛
(5) همو، «ناگفته هایی در بارة تقسیمات اداری و کشوری در افغانستان »، سراج ، سال 4، ش 13 و 14 (پاییز و زمستان 1376)؛
(6) گاهشمار رویدادهای افغانستان در سال 1374 ، به کوشش هرمز مقصودی ، تهران : وزارت امور خارجه ، ستاد پشتیبانی افغانستان ، 1376ش ؛
(7) گاهشمار رویدادهای افغانستان در سال 1376 ، به کوشش عیسی کاملی ، تهران : وزارت امور خارجه ، ستاد پشتیبانی افغانستان ، 1377ش ؛
(8) اروین گروتس باخ ، جغرافیای شهری در افغانستان ، ترجمة محسن محسنیان ، مشهد 1368ش ؛
(9) محمد نادرخان ، راهنمای قطغن و بدخشان ، تهذیب برهان الدین کوشککی ، چاپ منوچهر ستوده ، تهران 1367ش ؛
(10) نقشة راهنمای افغانستان ، مقیاس 000 ، 600 ، 1:1، تهران : گیتاشناسی ، 1994؛
(11) نقشة راهنمای جمهوری افغانستان ، مقیاس 000 ، 000 ، 2:1، تهران : سحاب ، ( بی تا. ) ؛


(12) The Times atlas of the world , London 1985.

/ معصومه بادنج /

نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 3352
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست