تحسین ، میرمحمدحسین عطاخان ، پیشگام نثرنویسی اردو، در اواسط دوم قرن دوازدهم / اواسط قرن هجدهم . وی در اِتْوَه / اِتاوَه (امروزه اوتارپرادش ) در خانواده ای متوسط از سادات به دنیا آمد. نیاکانش از گردیز (امروزه در شرق افغانستان ) به کرا مانکپور مهاجرت کردند. پدرش ، میرمحمدباقر، در جوانی به دهلی نقل مکان کرد و در دستگاه اورنگ زیب (حک : 1068ـ 1118) به فرماندهی سه هزار (سه هزاری ) گمارده شد. گفته شده که وی اشعاری با تخلص «شوق » می سروده است .

در دورة ناآرامِ پس از مرگ اورنگ زیب ، تحسین دهلی را ترک کرد و سالهای زیادی در خدمت نایب السلطنه های مغولی بنگال بود. بعدها، وی از نخستین هندیانی بود که در کمپانی هند شرقی در کلکته خدمت کرد. همچنین وی منشیِ افسری بریتانیایی بود که تحسین از او با عنوان ژنرال اسمیت یاد کرده است . اسمیت در حدود 1183/1769 به انگلستان بازگشت و تحسین در پتنه شغلی به دست آورد. او پس از مدتی رهسپار فیض آباد شد و به دربار شجاع الدوله ، نوابِ اوده ، راه یافت و تا 1189/1775، زمان مرگ شجاع الدوله و جانشینی پسرش آصف الدوله (متوفی 1212/1797)، در آنجا خدمت کرد.

شهرت تحسین عمدتاً برای کتاب نوطرز مرصّع است که به عنوان نخستین کتابِ ادبیات منثور اردو در شمال هند، شناخته شده است ( رجوع کنید به مقدمة هاشمی ، ص 23). این کتاب در حدود 1189/1775 تکمیل شد و مشتمل بر داستانهای چهار درویش است . به نظر می رسد که نوطرز مرصّع ترجمه ای از کتاب فارسی چهار درویش باشد که به اشتباه به امیرخسرو دهلوی * نسبت داده شده است . این کتاب آراسته به صنایع بدیعی و دارای نثری مصنوع است . علی رغم این کاستیها، نباید اهمیت این اثر را، ولو فقط به این دلیل که نویسندگان دیگر برای نوشتن روایتهای خود از آن استفاده کرده اند، نادیده گرفت . برجسته ترین این روایات باغ و بهارِ میر امّنِ دهلوی * است که در 1217/1802 به پایان رسید و نخستین نثر کلاسیک اردو شد.

علاوه بر نوطرز مرصّع ، تحسین اظهار داشته که آثار دیگری نیز نوشته که برخی از آنها به فارسی بوده است و امروزه آنها را تنها به نامشان می شناسیم . او همچنین به عنوان شاعری فارسی و اردوگوی و نیز خوش نویس مطرح است . مهارت تحسین در زیبانویسی سبب شد که «مرصّع رقم » لقب گیرد.

---

منابع :
(1) محمدحسین آزاد، آب حیات ، لاهور 1967؛
(2) امیرالدین امراللّه اللّه آبادی ، تذکرة مسرت افزا ، چاپ قاضی عبدالودود، در معاصر ، پتنه ، ج 2ر5، 6،7؛
(3) میرمحمدحسین عطاخان تحسین ، نوطرزمرصّع ، چاپ نورالحسن هاشمی ، اللّه آباد 1978؛
(4) جمیل جالبی ، تاریخ ادبِ اردو ، لاهور، ج 2، 1987؛
(5) حامدحسن قادری ، داستان تاریخ اردو ، کراچی 1966؛
(6) کریم الدین ، طبقات شعرائی هند ، لکهنو 1983؛
(7) گیان چند، اردوکی نثری داستانین ، کراچی 1969؛
(8) غلام محیی الدین میرتهی ، طبقات سخن ، چاپ نسیم اقتدارعلی ، لکهنو 1991؛


T. G. Bailey, A history of Urdu literature ,: London

(9) 1932;
(10) T. W. Beale, An oriental biographical dictionary , London 1894;
(11) ـ Ubayda Begam, Fort William College k i ¦adab i ¦k ¢h ¢idma ¦t , Lucknow 1983;
(12) Sayyid Sajjad, "An early prose-writer of modern Urdu", IC , XIII /1 (1939);
(13) R.B. Saksena, A history of Urdu literature, Lahore 1975;
(14) Garcin de Tassy, Histoire de la litte ¨rature Hindouie et Hindoustani , I, Paris 1839.

/ منیب الرحمان ( د. اسلام ) /