تُجیبی ، حَرمَلَة بن یحیی '، مکنی ' به ابوحفص ، محدّث و فقیه مصری قرن دوم . از اصحاب شافعی و از مَوالی بنی زُمیله بود. در 166 متولد شد. از کسانی چون عبداللّه بن وَهْب (متوفی 197)، ایوب بن سُوَید رَمْلی (متوفی 202)، محمدبن ادریس شافعی (متوفی 204)، بِشربن بکر (متوفی 205) و سعیدبن ابی مریم (متوفی 224) حدیث شنید و فقه آموخت . محدّثانی چون مسلم بن حَجاج قُشیری نیشابوری صاحب صحیح ، ابن ماجه صاحب سنن و احمدبن شعیب نسائی صاحب سنن از وی روایت کرده اند (ذهبی ، 1402، ج 11، ص 389؛ سُبکی ، ج 2، ص 127ـ 128؛ صفدی ، ج 11، ص 334). گفته اند که تجیبی صدهزار حدیث از عبداللّه بن وهب روایت کرده که بیشتر آنها «غریب » است (سبکی ، همانجا؛ ذهبی ، 1375ـ 1377، ج 2، ص 486؛ ابن عماد، ج 2، ص 103؛ نیز رجوع کنید بهغریب الحدیث * )؛ ازینرو علمای جرح و تعدیل * و مورخان ، عقاید متفاوتی در بارة تجیبی دارند (ابن خلّکان ، ج 2، ص 64؛ ابن قُنفُذ، ص 178، پانویس 1). به نوشتة ابن ابی حاتم رازی (ج 3، ص 274) احادیث تجیبی قابل استناد نیست . ابن عَدیّ (ج 2، ص 863)، به نقل از عبداللّه بن محمد فرهاذانی ، شاگرد تجیبی ، احادیث وی را ضعیف خوانده اما خود وی گفته است که احادیث تجیبی را بررسی کرده و موردی پیدا نکرده است که باعث تضعیف باشد. از متأخران کسانی چون ذهبی (1402، ج 11، ص 389ـ391) و سبکی (همانجا)، ضمن اشاره به موضع گیریهای قدما، احادیث تجیبی را موثق دانسته اند. ابن جوزی رأی حاکم نیشابوری را چنین نقل می کند که مردم مصر از تجیبی راضی نبوده اند، ولی در فقه و حدیث به وی مراجعه می شده است ؛ بنابراین نپذیرفتن روایت وی ، منوط به یافتن مدرکی روشن ، دالّ بر جرح و تضعیف است (ج 1، ص 196، پانویس 1). از مذهب فقهی تجیبی بصراحت یاد نشده ، اما حدیث شنیدن او از شافعی و مصاحبتش با وی و همچنین ذکر شرح حال او در کتب طبقات شافعیان ، شافعی بودن او را نشان می دهد. نیز گفته شده است که تجیبی دو کتاب المبسوط و المختصر را در فروع فقه شافعی نوشته بوده است (حاجی خلیفه ، ج 2، ستون 1581ـ1582، 1630؛ سبکی ، ج 2، ص 128).

---

منابع :
(1) ابن ابی حاتم ، کتاب الجرح و التعدیل ، حیدرآباد دکن 1371ـ1373/ 1952ـ1953، چاپ افست بیروت ( بی تا. ) ؛
ابن جوزی ،

(2) کتاب الضّعفاء و المتروکین ، چاپ ابوالفداء عبداللّه قاضی ، بیروت 1406/1986؛
(3) ابن خلّکان ، وفیات الاعیان ، چاپ احسان عباس ، بیروت ( بی تا. ) ؛
(4) ابن عَدیّ، الکامل فی ضعفاء الرّجال ، بیروت 1405/1985؛
(5) ابن عماد، شذرات الذّهب فی اخبار من ذهب ، بیروت : درالافاق الجدیدة ، ( بی تا. ) ؛
(6) ابن قُنفُذ، الوفیات ، چاپ عادل نویهض ، بیروت 1400/1980؛
(7) حاجی خلیفه ؛
(8) محمدبن احمد ذهبی ، سیراعلام النّبلاء ، ج 11، چاپ شعیب ارنؤوط و صالح سمر، بیروت 1402/1982؛
(9) همو، کتاب تذکرة الحفاظ ، حیدرآباد دکن 1375ـ1377/ 1955ـ 1958، چاپ افست بیروت ( بی تا. ) ؛
(10) عبدالوهاب بن علی سبکی ، طبقات الشّافعیّة الکبری ، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره 1964ـ1976؛
(11) صفدی .

/ عبداللّه کیانی فرید /